https://github.com/BapMel/spinozabase
Tip revision: 8b3945fc34f32b1ee7b96396b1247ec56fc16976 authored by Baptiste Mélès on 07 February 2023, 17:35:09 UTC
ajoute la LICENSE
ajoute la LICENSE
Tip revision: 8b3945f
ethica.html
<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Strict//EN" "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-strict.dtd">
<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" xml:lang="fr" lang="fr">
<head>
<meta http-equiv="Content-Type" content="application/xhtml+xml;charset=UTF-8" />
<title>Spinoza : Ethica</title>
<meta http-equiv="Content-Language" content="fr" />
<link href="ethicadb.css" rel="stylesheet" type="text/css" />
</head>
<body><h1>SpinozaBase</h1><div id="onglets"><ul><li><a href="index.html"><img src="images/accueil.png" width="32" height="32" alt="Accueil" align="middle" /> Accueil</a></li><li class="active"><a href="ethica.html"><img src="images/livre.png" width="32" height="32" alt="l'Éthique en latin" align="middle" /><em>Ethica</em> hypertexte</a></li><li><a href="statistiques.php"><img src="images/loupe.png" width="32" height="32" alt="Statistiques simples" align="middle" />
Statistiques simples</a></li><li><a href="sql.php"><img src="images/outils.png" width="32" height="32" alt="Statistiques avancées" align="middle" />
Statistiques avancées</a></li><li><a href="technologie.html"><img src="images/aide.png" width="32" height="32" alt="Manuel technique" align="middle" /> À
propos</a></li></ul></div><div class="vert"><p>
Cette édition du <strong>texte latin</strong> de l'<em>Éthique</em> de
Spinoza contient : </p><ul><li> Des <strong>liens hypertextes</strong>, qui facilitent la
navigation dans le texte au moyen des nombreux renvois entre entités
argumentatives (nous entendons par là l'ensemble des définitions,
propositions, axiomes, etc.).</li><li> Un cadre rouge intitulé « <em>Supra</em> », qui contient la
liste de toutes les entités auxquelles renvoie celle que nous lisons
(son « <strong>ascendance</strong> »).</li><li> Un cadre vert intitulé « <em>Infra</em> », qui contient la liste
des entités qui renverront plus loin à celle-ci (sa
« <strong>descendance</strong> »). </li></ul><p></p></div><ol>
<li><a href="#p1">De Deo</a></li>
<li><a href="#p2">De natura et origine mentis</a></li>
<li><a href="#p3">De origine et natura affectuum</a></li>
<li><a href="#p4">De servitute humana seu de affectuum viribus</a></li>
<li><a href="#p5">De potentia intellectus seu de libertate humana</a></li>
</ol>
<h2><a name="p1" id="p1"></a>Pars 1 : De Deo</h2><ul><li><a href="#1d">Definitiones</a></li><li><a href="#1a">Axiomata</a></li><li><a href="#101">Propositio 1</a> - Substantia prior est natura suis
affectionibus.</li><li><a href="#102">Propositio 2</a> - Duæ substantiæ diversa attributa habentes nihil inter se
commune habent.</li><li><a href="#103">Propositio 3</a> - Quæ res nihil commune inter se habent, earum una
alterius causa esse non potest.</li><li><a href="#104">Propositio 4</a> - Duæ aut plures res distinctæ vel inter se distinguuntur
ex diversitate attributorum substantiarum vel ex diversitate
earundem affectionum.</li><li><a href="#105">Propositio 5</a> - In rerum natura non possunt dari duæ aut plures
substantiæ ejusdem naturæ sive attributi.</li><li><a href="#106">Propositio 6</a> - Una substantia non potest produci ab alia
substantia.</li><li><a href="#107">Propositio 7</a> - Ad naturam substantiæ pertinet existere.</li><li><a href="#108">Propositio 8</a> - Omnis substantia est necessario infinita.</li><li><a href="#109">Propositio 9</a> - Quo plus realitatis aut esse unaquæque res habet eo
plura attributa ipsi competunt.</li><li><a href="#110">Propositio 10</a> - Unumquodque unius substantiæ attributum per se concipi
debet.</li><li><a href="#111">Propositio 11</a> - Deus sive substantia constans infinitis attributis
quorum unumquodque æternam et infinitam essentiam exprimit,
necessario existit.</li><li><a href="#112">Propositio 12</a> - Nullum substantiæ attributum potest vere concipi ex quo
sequatur substantiam posse dividi.</li><li><a href="#113">Propositio 13</a> - Substantia absolute infinita est
indivisibilis.</li><li><a href="#114">Propositio 14</a> - Præter Deum nulla dari neque concipi potest
substantia.</li><li><a href="#115">Propositio 15</a> - Quicquid est, in Deo est et nihil sine Deo esse neque
concipi potest.</li><li><a href="#116">Propositio 16</a> - Ex necessitate divinæ naturæ infinita infinitis modis
(hoc est omnia quæ sub intellectum infinitum cadere possunt)
sequi debent.</li><li><a href="#117">Propositio 17</a> - Deus ex solis suæ naturæ legibus et a nemine coactus
agit.</li><li><a href="#118">Propositio 18</a> - Deus est omnium rerum causa immanens, non vero
transiens.</li><li><a href="#119">Propositio 19</a> - Deus sive omnia Dei attributa sunt æterna.</li><li><a href="#120">Propositio 20</a> - Dei existentia ejusque essentia unum et idem
sunt.</li><li><a href="#121">Propositio 21</a> - Omnia quæ ex absoluta natura alicujus attributi Dei
sequuntur, semper et infinita existere debuerunt sive per idem
attributum æterna et infinita sunt.</li><li><a href="#122">Propositio 22</a> - Quicquid ex aliquo Dei attributo quatenus modificatum
est tali modificatione quæ et necessario et infinita per idem
existit, sequitur, debet quoque et necessario et infinitum
existere.</li><li><a href="#123">Propositio 23</a> - Omnis modus qui et necessario et infinitus existit,
necessario sequi debuit vel ex absoluta natura alicujus
attributi Dei vel ex aliquo attributo modificato modificatione
quæ et necessario et infinita existit.</li><li><a href="#124">Propositio 24</a> - Rerum a Deo productarum essentia non involvit
existentiam.</li><li><a href="#125">Propositio 25</a> - Deus non tantum est causa efficiens rerum existentiæ sed
etiam essentiæ.</li><li><a href="#126">Propositio 26</a> - Res quæ ad aliquid operandum determinata est, a Deo
necessario sic fuit determinata et quæ a Deo non est
determinata, non potest se ipsam ad operandum
determinare.</li><li><a href="#127">Propositio 27</a> - Res quæ a Deo ad aliquid operandum determinata est, se
ipsam indeterminatam reddere non potest.</li><li><a href="#128">Propositio 28</a> - Quodcunque singulare sive quævis res quæ finita est et
determinatam habet existentiam, non potest existere nec ad
operandum determinari nisi ad existendum et operandum
determinetur ab alia causa quæ etiam finita est et
determinatam habet existentiam et rursus hæc causa non potest
etiam existere neque ad operandum determinari nisi ab alia quæ
etiam finita est et determinatam habet existentiam,
determinetur ad existendum et operandum et sic in
infinitum.</li><li><a href="#129">Propositio 29</a> - In rerum natura nullum datur contingens sed omnia ex
necessitate divinæ naturæ determinata sunt ad certo modo
existendum et operandum.</li><li><a href="#130">Propositio 30</a> - Intellectus actu finitus aut actu infinitus Dei
attributa Deique affectiones comprehendere debet et nihil
aliud.</li><li><a href="#131">Propositio 31</a> - Intellectus actu sive is finitus sit sive infinitus, ut
et voluntas, cupiditas, amor etc. ad Naturam naturatam, non
vero ad naturantem referri debent.</li><li><a href="#132">Propositio 32</a> - Voluntas non potest vocari causa libera sed tantum
necessaria.</li><li><a href="#133">Propositio 33</a> - Res nullo alio modo neque alio ordine a Deo produci
potuerunt quam productæ sunt.</li><li><a href="#134">Propositio 34</a> - Dei potentia est ipsa ipsius essentia.</li><li><a href="#135">Propositio 35</a> - Quicquid concipimus in Dei potestate esse, id necessario
est.</li><li><a href="#136">Propositio 36</a> - Nihil existit ex cujus natura aliquis effectus non
sequatur.</li><li><a href="#1app">Appendix</a></li></ul>
<div class="entitas"><a name="1d" id="id1d"></a><h3>Definitiones</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<div class="subentitas"><a name="1d1" id="id1d1"></a><h4>Definitio 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#107">107</a><br /><a href="#124">124</a><br /><a href="#535">535</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Per causam sui intelligo id cujus essentia involvit
existentiam sive id cujus natura non potest concipi nisi
existens.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="1d2" id="id1d2"></a><h4>Definitio 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#108">108</a><br /><a href="#121">121</a><br /><a href="#122">122</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Ea res dicitur in suo genere finita quæ alia ejusdem
naturæ terminari potest. Exempli gratia corpus dicitur
finitum quia aliud semper majus concipimus. Sic cogitatio
alia cogitatione terminatur. At corpus non terminatur
cogitatione nec cogitatio corpore.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="1d3" id="id1d3"></a><h4>Definitio 3</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#101">101</a><br /><a href="#102">102</a><br /><a href="#104">104</a><br /><a href="#105">105</a><br /><a href="#106c">106c</a><br /><a href="#106a">106a</a><br /><a href="#110">110</a><br /><a href="#115">115</a><br /><a href="#118">118</a><br /><a href="#128">128</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Per substantiam intelligo id quod in se est et per se
concipitur hoc est id cujus conceptus non indiget conceptu
alterius rei a quo formari debeat.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="1d4" id="id1d4"></a><h4>Definitio 4</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#104">104</a><br /><a href="#109">109</a><br /><a href="#110">110</a><br /><a href="#112">112</a><br /><a href="#119">119</a><br /><a href="#120">120</a><br /><a href="#201sc">201sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Per attributum intelligo id quod intellectus de
substantia percipit tanquam ejusdem essentiam
constituens.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="1d5" id="id1d5"></a><h4>Definitio 5</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#101">101</a><br /><a href="#104">104</a><br /><a href="#106c">106c</a><br /><a href="#115">115</a><br /><a href="#123">123</a><br /><a href="#125c">125c</a><br /><a href="#128">128</a><br /><a href="#131">131</a><br /><a href="#201">201</a><br /><a href="#202">202</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Per modum intelligo substantiæ affectiones sive id
quod in alio est, per quod etiam concipitur.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="1d6" id="id1d6"></a><h4>Definitio 6</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#110sc">110sc</a><br /><a href="#111a2">111a2</a><br /><a href="#114">114</a><br /><a href="#114c1">114c1</a><br /><a href="#116">116</a><br /><a href="#119">119</a><br /><a href="#123">123</a><br /><a href="#131">131</a><br /><a href="#201">201</a><br /><a href="#201sc">201sc</a><br /><a href="#202">202</a><br /><a href="#245">245</a><br /><a href="#428">428</a><br /><a href="#535">535</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Per Deum intelligo ens absolute infinitum hoc est
substantiam constantem infinitis attributis quorum
unumquodque æternam et infinitam essentiam
exprimit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="1d6e" id="id1d6e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Dico absolute infinitum, non autem in suo genere;
quicquid enim in suo genere tantum infinitum est, infinita
de eo attributa negare possumus; quod autem absolute
infinitum est, ad ejus essentiam pertinet quicquid
essentiam exprimit et negationem nullam
involvit.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="1d7" id="id1d7"></a><h4>Definitio 7</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#117c2">117c2</a><br /><a href="#132">132</a><br /><a href="#133sc2">133sc2</a><br /><a href="#217sc">217sc</a><br /><a href="#349">349</a><br /><a href="#349">349</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Ea res libera dicitur quæ ex sola suæ naturæ
necessitate existit et a se sola ad agendum
determinatur. Necessaria autem vel potius coacta quæ ab alio
determinatur ad existendum et operandum certa ac determinata
ratione.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="1d8" id="id1d8"></a><h4>Definitio 8</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#119">119</a><br /><a href="#120">120</a><br /><a href="#123">123</a><br /><a href="#529">529</a><br /><a href="#530">530</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Per æternitatem intelligo ipsam existentiam quatenus
ex sola rei æternæ definitione necessario sequi
concipitur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="1d8e" id="id1d8e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#529">529</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Talis enim existentia ut æterna veritas sicut rei
essentia concipitur proptereaque per durationem aut tempus
explicari non potest tametsi duratio principio et fine
carere concipiatur.</p>
</div>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="1a" id="id1a"></a><h3>Axiomata</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<div class="subentitas"><a name="1a1" id="id1a1"></a><h4>Axioma 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#104">104</a><br /><a href="#106c">106c</a><br /><a href="#111a2">111a2</a><br /><a href="#114c2">114c2</a><br /><a href="#115">115</a><br /><a href="#128">128</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Omnia quæ sunt vel in se vel in alio sunt.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="1a2" id="id1a2"></a><h4>Axioma 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Id quod per aliud non potest concipi, per se concipi
debet.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="1a3" id="id1a3"></a><h4>Axioma 3</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#127">127</a><br /><a href="#533">533</a><br /><a href="#533">533</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Ex data causa determinata necessario sequitur effectus
et contra si nulla detur determinata causa, impossibile est
ut effectus sequatur.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="1a4" id="id1a4"></a><h4>Axioma 4</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#103">103</a><br /><a href="#106a">106a</a><br /><a href="#125">125</a><br /><a href="#205">205</a><br /><a href="#206">206</a><br /><a href="#207">207</a><br /><a href="#216">216</a><br /><a href="#245">245</a><br /><a href="#522">522</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Effectus cognitio a cognitione causæ dependet et
eandem involvit.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="1a5" id="id1a5"></a><h4>Axioma 5</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#103">103</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quæ nihil commune cum se invicem habent, etiam per se
invicem intelligi non possunt sive conceptus unius alterius
conceptum non involvit.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="1a6" id="id1a6"></a><h4>Axioma 6</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#105">105</a><br /><a href="#130">130</a><br /><a href="#229">229</a><br /><a href="#232">232</a><br /><a href="#244">244</a><br /><a href="#244c2">244c2</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Idea vera debet cum suo ideato convenire.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="1a7" id="id1a7"></a><h4>Axioma 7</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#111">111</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quicquid ut non existens potest concipi, ejus essentia
non involvit existentiam.</em></p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="101" id="id101"></a><h3>Propositio 1</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#105">105</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Substantia prior est natura suis
affectionibus.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="101d" id="id101d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d3">1d3</a><br /><a href="#1d5">1d5</a><br /></p></div>
<p>Patet ex <a href="#1d3">definitione 3</a>
et <a href="#1d5">5</a>.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="102" id="id102"></a><h3>Propositio 2</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#106">106</a><br /><a href="#111a1">111a1</a><br /><a href="#112">112</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Duæ substantiæ diversa attributa habentes nihil inter se
commune habent.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="102d" id="id102d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d3">1d3</a><br /></p></div>
<p>Patet etiam ex <a href="#1d3">definitione
3</a>. Unaquæque enim in se debet esse et per se
debet concipi sive conceptus unius conceptum alterius non
involvit.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="103" id="id103"></a><h3>Propositio 3</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#106">106</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quæ res nihil commune inter se habent, earum una
alterius causa esse non potest.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="103d" id="id103d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1a4">1a4</a><br /><a href="#1a5">1a5</a><br /></p></div>
<p>Si nihil commune cum se invicem habent, ergo
(per <a href="#1a5">axioma 5</a>) nec per se
invicem possunt intelligi adeoque
(per <a href="#1a4">axioma 4</a>) una alterius
causa esse non potest. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="104" id="id104"></a><h3>Propositio 4</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#105">105</a><br /><a href="#105">105</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Duæ aut plures res distinctæ vel inter se distinguuntur
ex diversitate attributorum substantiarum vel ex diversitate
earundem affectionum.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="104d" id="id104d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d3">1d3</a><br /><a href="#1d4">1d4</a><br /><a href="#1d5">1d5</a><br /><a href="#1a1">1a1</a><br /></p></div>
<p>Omnia quæ sunt vel in se vel in alio sunt
(per <a href="#1a1">axioma 1</a>) hoc est
(per <a href="#1d3">definitiones 3</a>
et <a href="#1d5">5</a>) extra intellectum nihil
datur præter substantias earumque affectiones. Nihil ergo
extra intellectum datur per quod plures res distingui inter
se possunt præter substantias sive quod idem est (per
<a href="#1d4">definitionem 4</a>) earum
attributa earumque affectiones. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="105" id="id105"></a><h3>Propositio 5</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#106">106</a><br /><a href="#106c">106c</a><br /><a href="#108">108</a><br /><a href="#108">108</a><br /><a href="#112">112</a><br /><a href="#113">113</a><br /><a href="#114">114</a><br /><a href="#115sc">115sc</a><br /><a href="#210sc">210sc</a><br /><a href="#213l1">213l1</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>In rerum natura non possunt dari duæ aut plures
substantiæ ejusdem naturæ sive attributi.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="105d" id="id105d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d3">1d3</a><br /><a href="#1a6">1a6</a><br /><a href="#101">101</a><br /><a href="#104">104</a><br /><a href="#104">104</a><br /></p></div>
<p>Si darentur plures distinctæ, deberent inter se
distingui vel ex diversitate attributorum vel ex diversitate
affectionum (per <a href="#104">propositionem
præcedentem</a>). Si tantum ex diversitate
attributorum, concedetur ergo non dari nisi unam ejusdem
attributi. At si ex diversitate affectionum, cum substantia
sit prior natura suis affectionibus
(per <a href="#101">propositionem 1</a>)
depositis ergo affectionibus et in se considerata hoc est
(per
<a href="#1d3">definitionem 3</a>
et <a href="#1a6">axioma 6</a>) vere considerata,
non poterit concipi ab alia distingui hoc est (per
<a href="#104">propositionem præcedentem</a>) non
poterunt dari plures sed tantum una. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="106" id="id106"></a><h3>Propositio 6</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#111sc">111sc</a><br /><a href="#112">112</a><br /><a href="#112">112</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Una substantia non potest produci ab alia
substantia.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="106d" id="id106d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#102">102</a><br /><a href="#103">103</a><br /><a href="#105">105</a><br /></p></div>
<p>In rerum natura non possunt dari duæ substantiæ
ejusdem attributi (per <a href="#105">propositionem
præcedentem</a>) hoc est (per
<a href="#102">propositionem 2</a>) quæ aliquid
inter se commune habent. Adeoque
(per <a href="#103">propositionem 3</a>) una
alterius causa esse nequit sive ab alia non potest
produci. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="106c" id="id106c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#107">107</a><br /><a href="#115sc">115sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d3">1d3</a><br /><a href="#1d5">1d5</a><br /><a href="#1a1">1a1</a><br /><a href="#105">105</a><br /></p></div>
<p>Hinc sequitur substantiam ab alio produci non
posse. Nam in rerum natura nihil datur præter substantias
earumque affectiones ut patet ex <a href="#1a1">axiomate
1</a> et <a href="#1d3">definitionibus
3</a> et
<a href="#1d5">5</a>. Atqui a substantia produci
non potest (per <a href="#105">præcedentem
propositionem</a>). Ergo substantia absolute ab alio
produci non potest. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="106a" id="id106a"></a><h4>Aliter </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d3">1d3</a><br /><a href="#1a4">1a4</a><br /></p></div>
<p>Demonstratur hoc etiam facilius ex absurdo
contradictorio. Nam si substantia ab alio posset produci,
ejus cognitio a cognitione suæ causæ deberet pendere (per
<a href="#1a4">axioma 4</a>) adeoque
(per <a href="#1d3">definitionem 3</a>) non esset
substantia.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="107" id="id107"></a><h3>Propositio 7</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#108">108</a><br /><a href="#108">108</a><br /><a href="#108sc1">108sc1</a><br /><a href="#108sc2">108sc2</a><br /><a href="#108sc2">108sc2</a><br /><a href="#111">111</a><br /><a href="#111a1">111a1</a><br /><a href="#111a2">111a2</a><br /><a href="#112">112</a><br /><a href="#119">119</a><br /><a href="#119">119</a><br /><a href="#210">210</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Ad naturam substantiæ pertinet existere.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="107d" id="id107d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d1">1d1</a><br /><a href="#106c">106c</a><br /></p></div>
<p>Substantia non potest produci ab alio
(per <a href="#106c">corollarium propositionis
præcedentis</a>); erit itaque causa sui id est (per
<a href="#1d1">definitionem 1</a>) ipsius
essentia involvit necessario existentiam sive ad ejus
naturam pertinet existere. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="108" id="id108"></a><h3>Propositio 8</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#112">112</a><br /><a href="#113sc">113sc</a><br /><a href="#115sc">115sc</a><br /><a href="#213l1">213l1</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Omnis substantia est necessario infinita.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="108d" id="id108d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d2">1d2</a><br /><a href="#105">105</a><br /><a href="#105">105</a><br /><a href="#107">107</a><br /><a href="#107">107</a><br /></p></div>
<p>Substantia unius attributi non nisi unica existit (per
<a href="#105">propositionem 5</a>) et ad ipsius
naturam pertinet existere
(per <a href="#107">propositionem 7</a>). Erit
ergo de ipsius natura vel finita vel infinita existere. At
non finita. Nam (per <a href="#1d2">definitionem
2</a>) deberet terminari ab alia ejusdem naturæ quæ
etiam necessario deberet existere
(per <a href="#107">propositionem 7</a>) adeoque
darentur duæ substantiæ ejusdem attributi, quod est absurdum
(per <a href="#105">propositionem 5</a>). Existit
ergo infinita. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="108sc1" id="id108sc1"></a><h4>Scholium 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#107">107</a><br /></p></div>
<p>Cum finitum esse revera sit ex parte negatio et
infinitum absoluta affirmatio existentiæ alicujus naturæ,
sequitur ergo ex sola <a href="#107">7
propositione</a> omnem substantiam debere esse
infinitam.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="108sc2" id="id108sc2"></a><h4>Scholium 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#115sc">115sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#107">107</a><br /><a href="#107">107</a><br /></p></div>
<p>Non dubito quin omnibus qui de rebus confuse judicant
nec res per primas suas causas noscere consueverunt,
difficile sit
<a href="#107">demonstrationem 7
propositionis</a> concipere; nimirum quia non
distinguunt inter modificationes substantiarum et ipsas
substantias neque sciunt quomodo res producuntur. Unde fit
ut principium quod res naturales habere vident,
substantiis affingant; qui enim veras rerum causas
ignorant, omnia confundunt et sine ulla mentis repugnantia
tam arbores quam homines loquentes fingunt et homines tam
ex lapidibus quam ex semine formari et quascunque formas
in alias quascunque mutari imaginantur. Sic etiam qui
naturam divinam cum humana confundunt, facile Deo affectus
humanos tribuunt præsertim quamdiu etiam ignorant quomodo
affectus in mente producuntur. Si autem homines ad naturam
substantiæ attenderent, minime de
veritate <a href="#107">7 propositionis</a>
dubitarent; imo hæc propositio omnibus axioma esset et
inter notiones communes numeraretur. Nam per substantiam
intelligerent id quod in se est et per se concipitur hoc
est id cujus cognitio non indiget cognitione alterius
rei. Per modificationes autem id quod in alio est et
quarum conceptus a conceptu rei in qua sunt, formatur :
quocirca modificationum non existentium veras ideas
possumus habere quandoquidem quamvis non existant actu
extra intellectum, earum tamen essentia ita in alio
comprehenditur ut per idem concipi possint. Verum
substantiarum veritas extra intellectum non est nisi in se
ipsis quia per se concipiuntur. Si quis ergo diceret se
claram et distinctam hoc est veram ideam substantiæ habere
et nihilominus dubitare num talis substantia existat, idem
hercle esset ac si diceret se veram habere ideam et
nihilominus dubitare num falsa sit (ut satis attendenti
sit manifestum); vel si quis statuat substantiam creari,
simul statuit ideam falsam factam esse veram, quo sane
nihil absurdius concipi potest adeoque fatendum necessario
est substantiæ existentiam sicut ejus essentiam æternam
esse veritatem. Atque hinc alio modo concludere possumus
non dari nisi unicam ejusdem naturæ, quod hic ostendere
operæ pretium esse duxi. Ut autem hoc ordine faciam
notandum est I° veram uniuscujusque rei definitionem nihil
involvere neque exprimere præter rei definitæ naturam. Ex
quo sequitur hoc II° nempe nullam definitionem certum
aliquem numerum individuorum involvere neque exprimere
quandoquidem nihil aliud exprimit quam naturam rei
definitæ. Exempli gratia definitio trianguli nihil aliud
exprimit quam simplicem naturam trianguli; at non certum
aliquem triangulorum numerum. III° notandum dari
necessario uniuscujusque rei existentis certam aliquam
causam propter quam existit. IV° denique notandum hanc
causam propter quam aliqua res existit, vel debere
contineri in ipsa natura et definitione rei existentis
(nimirum quod ad ipsius naturam pertinet existere) vel
debere extra ipsam dari. His positis sequitur quod si in
natura certus aliquis numerus individuorum existat, debeat
necessario dari causa cur illa individua et cur non plura
nec pauciora existunt. Si exempli gratia in rerum natura
20 homines existant (quos majoris perspicuitatis causa
suppono simul existere nec alios antea in natura
exstitisse) non satis erit (ut scilicet rationem reddamus
cur 20 homines existant) causam naturæ humanæ in genere
ostendere sed insuper necesse erit causam ostendere cur
non plures nec pauciores quam 20 existant quandoquidem
(per III notam) uniuscujusque debet necessario dari causa
cur existat. At hæc causa (per notam II et III) non potest
in ipsa natura humana contineri quandoquidem vera hominis
definitio numerum vicenarium non involvit adeoque (per
notam IV) causa cur hi viginti homines existunt et
consequenter cur unusquisque existit, debet necessario
extra unumquemque dari et propterea absolute concludendum
omne id cujus naturæ plura individua existere possunt,
debere necessario ut existant causam externam habere. Jam
quoniam ad naturam substantiæ (per jam ostensa in hoc
scholio) pertinet existere, debet ejus definitio
necessariam existentiam involvere et consequenter ex sola
ejus definitione debet ipsius existentia concludi. At ex
ipsius definitione (ut jam ex nota II et III ostendimus)
non potest sequi plurium substantiarum existentia;
sequitur ergo ex ea necessario unicam tantum ejusdem
naturæ existere, ut proponebatur.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="109" id="id109"></a><h3>Propositio 9</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quo plus realitatis aut esse unaquæque res habet eo
plura attributa ipsi competunt.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="109d" id="id109d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d4">1d4</a><br /></p></div>
<p>Patet ex <a href="#1d4">definitione
4</a>.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="110" id="id110"></a><h3>Propositio 10</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#112">112</a><br /><a href="#205">205</a><br /><a href="#206">206</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Unumquodque unius substantiæ attributum per se concipi
debet.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="110d" id="id110d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d3">1d3</a><br /><a href="#1d4">1d4</a><br /></p></div>
<p>Attributum enim est id quod intellectus de substantia
percipit tanquam ejus essentiam constituens
(per <a href="#1d4">definitionem 4</a>) adeoque
(per <a href="#1d3">definitionem 3</a>) per se
concipi debet. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="110sc" id="id110sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#114c1">114c1</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d6">1d6</a><br /></p></div>
<p>Ex his apparet quod quamvis duo attributa realiter
distincta concipiantur hoc est unum sine ope alterius, non
possumus tamen inde concludere ipsa dua entia sive duas
diversas substantias constituere; id enim est de natura
substantiæ ut unumquodque ejus attributorum per se
concipiatur quandoquidem omnia quæ habet attributa, simul in
ipsa semper fuerunt nec unum ab alio produci potuit sed
unumquodque realitatem sive esse substantiæ exprimit. Longe
ergo abest ut absurdum sit uni substantiæ plura attributa
tribuere; quin nihil in natura clarius quam quod unumquodque
ens sub aliquo attributo debeat concipi et quo plus
realitatis aut esse habeat eo plura attributa quæ et
necessitatem sive æternitatem et infinitatem exprimunt,
habeat et consequenter nihil etiam clarius quam quod ens
absolute infinitum necessario sit definiendum
(ut <a href="#1d6">definitione 6</a> tradidimus)
ens quod constat infinitis attributis quorum unumquodque
æternam et infinitam certam essentiam exprimit. Si quis
autem jam quærit ex quo ergo signo diversitatem
substantiarum poterimus dignoscere, legat sequentes
propositiones, quæ ostendunt in rerum natura non nisi unicam
substantiam existere eamque absolute infinitam esse,
quapropter id signum frustra quæreretur.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="111" id="id111"></a><h3>Propositio 11</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#113">113</a><br /><a href="#114">114</a><br /><a href="#117c2">117c2</a><br /><a href="#119">119</a><br /><a href="#119sc">119sc</a><br /><a href="#121">121</a><br /><a href="#121">121</a><br /><a href="#121">121</a><br /><a href="#122">122</a><br /><a href="#129">129</a><br /><a href="#133">133</a><br /><a href="#134">134</a><br /><a href="#535">535</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Deus sive substantia constans infinitis attributis
quorum unumquodque æternam et infinitam essentiam exprimit,
necessario existit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="111d" id="id111d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1a7">1a7</a><br /><a href="#107">107</a><br /></p></div>
<p>Si negas, concipe si fieri potest, Deum non
existere. Ergo (per <a href="#1a7">axioma 7</a>)
ejus essentia non involvit existentiam. Atqui hoc (per
<a href="#107">propositionem 7</a>) est absurdum
: ergo Deus necessario existit. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="111a1" id="id111a1"></a><h4>Aliter 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#102">102</a><br /><a href="#107">107</a><br /></p></div>
<p>Cujuscunque rei assignari debet causa seu ratio tam
cur existit quam cur non existit. Exempli gratia si
triangulus existit, ratio seu causa dari debet cur existit;
si autem non existit, ratio etiam seu causa dari debet quæ
impedit quominus existat sive quæ ejus existentiam
tollat. Hæc vero ratio seu causa vel in natura rei contineri
debet vel extra ipsam. Exempli gratia rationem cur circulus
quadratus non existat, ipsa ejus natura indicat; nimirum
quia contradictionem involvit. Cur autem contra substantia
existat, ex sola etiam ejus natura sequitur quia scilicet
existentiam involvit (vide <a href="#107">propositionem
7</a>). At ratio cur circulus vel triangulus existit
vel cur non existit, ex eorum natura non sequitur sed ex
ordine universæ naturæ corporeæ; ex eo enim sequi debet vel
jam triangulum necessario existere vel impossibile esse ut
jam existat. Atque hæc per se manifesta sunt. Ex quibus
sequitur id necessario existere cujus nulla ratio nec causa
datur quæ impedit quominus existat. Si itaque nulla ratio
nec causa dari possit quæ impedit quominus Deus existat vel
quæ ejus existentiam tollat, omnino concludendum est eundem
necessario existere. At si talis ratio seu causa daretur, ea
vel in ipsa Dei natura vel extra ipsam dari deberet hoc est
in alia substantia alterius naturæ. Nam si ejusdem naturæ
esset, eo ipso concederetur dari Deum. At substantia quæ
alterius esset naturæ, nihil cum Deo commune habere
(per <a href="#102">2 propositionem</a>) adeoque
neque ejus existentiam ponere neque tollere posset. Cum
igitur ratio seu causa quæ divinam existentiam tollat, extra
divinam naturam dari non possit, debebit necessario dari,
siquidem non existit, in ipsa ejus natura, quæ propterea
contradictionem involveret. Atqui hoc de Ente absolute
infinito et summe perfecto affirmare absurdum est; ergo nec
in Deo nec extra Deum ulla causa seu ratio datur quæ ejus
existentiam tollat ac proinde Deus necessario
existit. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="111a2" id="id111a2"></a><h4>Aliter 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d6">1d6</a><br /><a href="#1a1">1a1</a><br /><a href="#107">107</a><br /></p></div>
<p>Posse non existere impotentia est et contra posse
existere potentia est (ut per se notum). Si itaque id quod
jam necessario existit, non nisi entia finita sunt, sunt
ergo entia finita potentiora Ente absolute infinito atque
hoc (ut per se notum) absurdum est; ergo vel nihil existit
vel Ens absolute infinitum necessario etiam existit. Atqui
nos vel in nobis vel in alio quod necessario existit,
existimus (vide
<a href="#1a1">axioma 1</a>
et <a href="#107">propositionem 7</a>). Ergo Ens
absolute infinitum hoc est
(per <a href="#1d6">definitionem 6</a>) Deus
necessario existit. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="111sc" id="id111sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#106">106</a><br /></p></div>
<p>In hac ultima demonstratione Dei existentiam a
posteriori ostendere volui ut demonstratio facilius
perciperetur; non autem propterea quod ex hoc eodem
fundamento Dei existentia a priori non sequatur. Nam cum
posse existere potentia sit, sequitur quo plus realitatis
alicujus rei naturæ competit eo plus virium a se habere ut
existat adeoque Ens absolute infinitum sive Deum infinitam
absolute potentiam existendi a se habere, qui propterea
absolute existit. Multi tamen forsan non facile hujus
demonstrationis evidentiam videre poterunt quia assueti sunt
eas solummodo res contemplari quæ a causis externis fiunt et
ex his quæ cito fiunt hoc est quæ facile existunt, eas etiam
facile perire vident et contra eas res factu difficiliores
judicant hoc est ad existendum non adeo faciles ad quas
plura pertinere concipiunt. Verum ut ab his præjudiciis
liberentur, non opus habeo hic ostendere qua ratione hoc
enunciatum "quod cito fit cito perit" verum sit nec etiam an
respectu totius naturæ omnia æque facilia sint an secus. Sed
hoc tantum notare sufficit me hic non loqui de rebus quæ a
causis externis fiunt sed de solis substantiis, quæ
(per <a href="#106">propositionem 6</a>) a nulla
causa externa produci possunt. Res enim quæ a causis
externis fiunt, sive eæ multis partibus constent sive
paucis, quicquid perfectionis sive realitatis habent, id
omne virtuti causæ externæ debetur adeoque earum existentia
ex sola perfectione causæ externæ, non autem suæ
oritur. Contra quicquid substantia perfectionis habet, nulli
causæ externæ debetur; quare ejus etiam existentia ex sola
ejus natura sequi debet, quæ proinde nihil aliud est quam
ejus essentia. Perfectio igitur rei existentiam non tollit
sed contra ponit; imperfectio autem contra eandem tollit
adeoque de nullius rei existentia certiores esse possumus
quam de existentia Entis absolute infiniti seu perfecti hoc
est Dei. Nam quandoquidem ejus essentia omnem imperfectionem
secludit absolutamque perfectionem involvit, eo ipso omnem
causam dubitandi de ipsius existentia tollit summamque de
eadem certitudinem dat, quod mediocriter attendenti
perspicuum fore credo.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="112" id="id112"></a><h3>Propositio 12</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#115sc">115sc</a><br /><a href="#115sc">115sc</a><br /><a href="#115sc">115sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Nullum substantiæ attributum potest vere concipi ex quo
sequatur substantiam posse dividi.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="112d" id="id112d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d4">1d4</a><br /><a href="#102">102</a><br /><a href="#105">105</a><br /><a href="#106">106</a><br /><a href="#106">106</a><br /><a href="#107">107</a><br /><a href="#108">108</a><br /><a href="#110">110</a><br /></p></div>
<p>Partes enim in quas substantia sic concepta
divideretur, vel naturam substantiæ retinebunt vel non. Si
primum, tum (per
<a href="#108">8 propositionem</a>) unaquæque
pars debebit esse infinita et
(per <a href="#106">propositionem 6</a>) causa
sui et (per <a href="#105">propositionem 5</a>)
constare debebit ex diverso attributo adeoque ex una
substantia plures constitui poterunt, quod
(per <a href="#106">propositionem 6</a>) est
absurdum. Adde quod partes (per
<a href="#102">propositionem 2</a>) nihil commune
cum suo toto haberent et totum
(per <a href="#1d4">definitionem 4</a> et
<a href="#110">propositionem 10</a>) absque suis
partibus et esse et concipi posset, quod absurdum esse nemo
dubitare poterit. Si autem secundum ponatur quod scilicet
partes naturam substantiæ non retinebunt, ergo cum tota
substantia in æquales partes esset divisa, naturam
substantiæ amitteret et esse desineret, quod
(per <a href="#107">propositionem 7</a>) est
absurdum.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="113" id="id113"></a><h3>Propositio 13</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Substantia absolute infinita est
indivisibilis.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="113d" id="id113d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#105">105</a><br /><a href="#111">111</a><br /></p></div>
<p>Si enim divisibilis esset, partes in quas divideretur
vel naturam substantiæ absolute infinitæ retinebunt vel
non. Si primum, dabuntur ergo plures substantiæ ejusdem
naturæ, quod (per <a href="#105">propositionem
5</a>) est absurdum. Si secundum ponatur, ergo (ut
supra) poterit substantia absolute infinita desinere esse,
quod (per
<a href="#111">propositionem 11</a>) est etiam
absurdum.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="113c" id="id113c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#115sc">115sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Ex his sequitur nullam substantiam et consequenter
nullam substantiam corpoream, quatenus substantia est, esse
divisibilem.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="113sc" id="id113sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#108">108</a><br /></p></div>
<p>Quod substantia sit indivisibilis, simplicius ex hoc
solo intelligitur quod natura substantiæ non potest concipi
nisi infinita et quod per partem substantiæ nihil aliud
intelligi potest quam substantia finita, quod
(per <a href="#108">propositionem 8</a>)
manifestam contradictionem implicat.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="114" id="id114"></a><h3>Propositio 14</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#115">115</a><br /><a href="#115sc">115sc</a><br /><a href="#115sc">115sc</a><br /><a href="#118">118</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Præter Deum nulla dari neque concipi potest
substantia.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="114d" id="id114d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d6">1d6</a><br /><a href="#105">105</a><br /><a href="#111">111</a><br /></p></div>
<p>Cum Deus sit ens absolute infinitum de quo nullum
attributum quod essentiam substantiæ exprimit, negari potest
(per <a href="#1d6">definitionem 6</a>) isque
necessario existat (per <a href="#111">propositionem
11</a>) si aliqua substantia præter Deum daretur, ea
explicari deberet per aliquod attributum Dei sicque duæ
substantiæ ejusdem attributi existerent, quod (per
<a href="#105">propositionem 5</a>) est absurdum
adeoque nulla substantia extra Deum dari potest et
consequenter non etiam concipi. Nam si posset concipi,
deberet necessario concipi ut existens; atqui hoc (per
primam partem hujus demonstrationis) est absurdum. Ergo
extra Deum nulla dari neque concipi potest
substantia. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="114c1" id="id114c1"></a><h4>Corollarium 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#117c2">117c2</a><br /><a href="#124c">124c</a><br /><a href="#129sc">129sc</a><br /><a href="#130">130</a><br /><a href="#133">133</a><br /><a href="#204">204</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d6">1d6</a><br /><a href="#110sc">110sc</a><br /></p></div>
<p>Hinc clarissime sequitur I° Deum esse unicum hoc est
(per
<a href="#1d6">definitionem 6</a>) in rerum
natura non nisi unam substantiam dari eamque absolute
infinitam esse, ut in <a href="#110sc">scholio
propositionis 10</a> jam innuimus.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="114c2" id="id114c2"></a><h4>Corollarium 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1a1">1a1</a><br /></p></div>
<p>Sequitur II° rem extensam et rem cogitantem vel Dei
attributa esse vel (per <a href="#1a1">axioma
1</a>) affectiones attributorum Dei.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="115" id="id115"></a><h3>Propositio 15</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#117">117</a><br /><a href="#118">118</a><br /><a href="#123">123</a><br /><a href="#125">125</a><br /><a href="#125c">125c</a><br /><a href="#128sc">128sc</a><br /><a href="#129">129</a><br /><a href="#130">130</a><br /><a href="#130">130</a><br /><a href="#131">131</a><br /><a href="#203">203</a><br /><a href="#210c">210c</a><br /><a href="#233">233</a><br /><a href="#236">236</a><br /><a href="#245">245</a><br /><a href="#428">428</a><br /><a href="#437">437</a><br /><a href="#514">514</a><br /><a href="#536sc">536sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quicquid est, in Deo est et nihil sine Deo esse neque
concipi potest.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="115d" id="id115d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d3">1d3</a><br /><a href="#1d5">1d5</a><br /><a href="#1a1">1a1</a><br /><a href="#114">114</a><br /></p></div>
<p>Præter Deum nulla datur neque concipi potest
substantia (per <a href="#114">14
propositionem</a>) hoc est
(per <a href="#1d3">definitionem 3</a>) res quæ
in se est et per se concipitur. Modi autem
(per <a href="#1d5">definitionem 5</a>) sine
substantia nec esse nec concipi possunt; quare hi in sola
divina natura esse et per ipsam solam concipi possunt. Atqui
præter substantias et modos nil datur
(per <a href="#1a1">axioma 1</a>). Ergo nihil
sine Deo esse neque concipi potest. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="115sc" id="id115sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#213l1">213l1</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#105">105</a><br /><a href="#106c">106c</a><br /><a href="#108">108</a><br /><a href="#108sc2">108sc2</a><br /><a href="#112">112</a><br /><a href="#112">112</a><br /><a href="#112">112</a><br /><a href="#113c">113c</a><br /><a href="#114">114</a><br /><a href="#114">114</a><br /></p></div>
<p>Sunt qui Deum instar hominis corpore et mente
constantem atque passionibus obnoxium fingunt sed quam longe
hi a vera Dei cognitione aberrent, satis ex jam demonstratis
constat. Sed hos mitto : nam omnes qui naturam divinam
aliquo modo contemplati sunt, Deum esse corporeum
negant. Quod etiam optime probant ex eo quod per corpus
intelligimus quamcunque quantitatem longam, latam et
profundam, certa aliqua figura terminatam, quo nihil
absurdius de Deo, ente scilicet absolute infinito, dici
potest. Attamen interim aliis rationibus quibus hoc idem
demonstrare conantur, clare ostendunt se substantiam ipsam
corpoream sive extensam a natura divina omnino removere
atque ipsam a Deo creatam statuunt. Ex qua autem divina
potentia creari potuerit, prorsus ignorant; quod clare
ostendit illos id quod ipsimet dicunt, non intelligere. Ego
saltem satis clare meo quidem judicio demonstravi (vide
<a href="#106c">corollarium propositionis 6</a>
et
<a href="#108sc2">scholium II propositionis
8</a>) nullam substantiam ab alio produci vel
creari. Porro
<a href="#114">propositione 14</a> ostendimus
præter Deum nullam dari neque concipi posse substantiam
atque hinc conclusimus substantiam extensam unum ex
infinitis Dei attributis esse. Verum ad pleniorem
explicationem adversariorum argumenta refutabo quæ omnia huc
redeunt primo quod substantia corporea quatenus substantia
constat ut putant partibus et ideo eandem infinitam posse
esse et consequenter ad Deum pertinere posse negant. Atque
hoc multis exemplis explicant ex quibus unum aut alterum
afferam. Si substantia corporea aiunt est infinita,
concipiatur in duas partes dividi; erit unaquæque pars vel
finita vel infinita. Si illud, componitur ergo infinitum ex
duabus partibus finitis, quod est absurdum. Si hoc, datur
ergo infinitum duplo majus alio infinito, quod etiam est
absurdum. Porro si quantitas infinita mensuratur partibus
pedes æquantibus, infinitis talibus partibus constare
debebit ut et si partibus mensuretur digitos æquantibus ac
propterea unus numerus infinitus erit duodecies major alio
infinito. Denique si ex uno puncto infinitæ cujusdam
quantitatis concipiatur duas lineas ut AB, AC, certa ac
determinata in initio distantia in infinitum protendi,
certum est distantiam inter B et C continuo augeri et tandem
ex determinata indeterminabilem fore. Cum igitur hæc absurda
sequantur ut putant ex eo quod quantitas infinita
supponitur, inde concludunt substantiam corpoream debere
esse finitam et consequenter ad Dei essentiam non
pertinere. Secundum argumentum petitur etiam a summa Dei
perfectione. Deus enim inquiunt cum sit ens summe perfectum,
pati non potest : atqui substantia corporea quandoquidem
divisibilis est, pati potest; sequitur ergo ipsam ad Dei
essentiam non pertinere. Hæc sunt quæ apud scriptores
invenio argumenta quibus ostendere conantur substantiam
corpoream divina natura indignam esse nec ad eandem posse
pertinere. Verumenimvero si quis recte attendat, me ad hæc
jam respondisse comperiet quandoquidem hæc argumenta in eo
tantum fundantur quod substantiam corpoream ex partibus
componi supponunt, quod jam
(per <a href="#112">propositionem 12</a> cum
<a href="#113c">corollario propositionis 13</a>)
absurdum esse ostendi. Deinde si quis rem recte perpendere
velit, videbit omnia illa absurda (siquidem omnia absurda
sunt, de quo non jam disputo) ex quibus concludere volunt
substantiam extensam finitam esse, minime ex eo sequi quod
quantitas infinita supponatur sed quod quantitatem infinitam
mensurabilem et ex partibus finitis conflari supponunt;
quare ex absurdis quæ inde sequuntur, nihil aliud concludere
possunt quam quod quantitas infinita non sit mensurabilis et
quod ex partibus finitis conflari non possit. Atque hoc idem
est quod nos supra (<a href="#112">propositione
12</a> etc.) jam demonstravimus. Quare telum quod in
nos intendunt, in se ipsos revera conjiciunt. Si igitur ipsi
ex suo hoc absurdo concludere tamen volunt substantiam
extensam debere esse finitam, nihil aliud hercle faciunt
quam si quis ex eo quod finxit circulum quadrati
proprietates habere, concludit circulum non habere centrum
ex quo omnes ad circumferentiam ductæ lineæ sunt
æquales. Nam substantiam corpoream quæ non nisi infinita,
non nisi unica et non nisi indivisibilis potest concipi
(vide <a href="#108">propositiones 8</a>,
<a href="#105">5</a>
et <a href="#112">12</a>) eam ipsi ad
concludendum eandem esse finitam, ex partibus finitis
conflari et multiplicem esse et divisibilem concipiunt. Sic
etiam alii postquam fingunt lineam ex punctis componi, multa
sciunt invenire argumenta quibus ostendant lineam non posse
in infinitum dividi. Et profecto non minus absurdum est
ponere quod substantia corporea ex corporibus sive partibus
componatur quam quod corpus ex superficiebus, superficies ex
lineis, lineæ denique ex punctis componantur. Atque hoc
omnes qui claram rationem infallibilem esse sciunt, fateri
debent et imprimis ii qui negant dari vacuum. Nam si
substantia corporea ita posset dividi ut ejus partes
realiter distinctæ essent, cur ergo una pars non posset
annihilari manentibus reliquis ut ante inter se connexis? et
cur omnes ita aptari debent ne detur vacuum? Sane rerum quæ
realiter ab invicem distinctæ sunt, una sine alia esse et in
suo statu manere potest. Cum igitur vacuum in natura non
detur (de quo alias) sed omnes partes ita concurrere debent
ne detur vacuum, sequitur hinc etiam easdem non posse
realiter distingui hoc est substantiam corpoream quatenus
substantia est, non posse dividi. Si quis tamen jam quærat
cur nos ex natura ita propensi simus ad dividendam
quantitatem? ei respondeo quod quantitas duobus modis a
nobis concipitur, abstracte scilicet sive superficialiter
prout nempe ipsam imaginamur vel ut substantia, quod a solo
intellectu fit. Si itaque ad quantitatem attendimus prout in
imaginatione est, quod sæpe et facilius a nobis fit,
reperietur finita, divisibilis et partibus conflata; si
autem ad ipsam prout in intellectu est, attendimus et eam
quatenus substantia est, concipimus, quod difficillime fit,
tum ut jam satis demonstravimus, infinita, unica et
indivisibilis reperietur. Quod omnibus qui inter
imaginationem et intellectum distinguere sciverint, satis
manifestum erit, præcipue si ad hoc etiam attendatur quod
materia ubique eadem est nec partes in eadem distinguuntur
nisi quatenus materiam diversimode affectam esse concipimus,
unde ejus partes modaliter tantum distinguuntur, non autem
realiter. Exempli gratia aquam quatenus aqua est, dividi
concipimus ejusque partes ab invicem separari; at non
quatenus substantia est corporea; eatenus enim neque
separatur neque dividitur. Porro aqua quatenus aqua
generatur et corrumpitur; at quatenus substantia nec
generatur nec corrumpitur. Atque his me ad secundum
argumentum etiam respondisse puto quandoquidem id in eo
etiam fundatur quod materia quatenus substantia divisibilis
sit et partibus confletur. Et quamvis hoc non esset, nescio
cur divina natura indigna esset quandoquidem
(per <a href="#114">propositionem 14</a>) extra
Deum nulla substantia dari potest a qua ipsa
pateretur. Omnia inquam in Deo sunt et omnia quæ fiunt per
solas leges infinitæ Dei naturæ fiunt et ex necessitate ejus
essentiæ (ut mox ostendam) sequuntur; quare nulla ratione
dici potest Deum ab alio pati aut substantiam extensam
divina natura indignam esse tametsi divisibilis supponatur
dummodo æterna et infinita concedatur. Sed de his
impræsentiarum satis.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="116" id="id116"></a><h3>Propositio 16</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#117">117</a><br /><a href="#117sc">117sc</a><br /><a href="#125sc">125sc</a><br /><a href="#126">126</a><br /><a href="#129">129</a><br /><a href="#133">133</a><br /><a href="#134">134</a><br /><a href="#136">136</a><br /><a href="#1app">1app</a><br /><a href="#2pr">2pr</a><br /><a href="#203">203</a><br /><a href="#203sc">203sc</a><br /><a href="#244c2">244c2</a><br /><a href="#245sc">245sc</a><br /><a href="#4pr">4pr</a><br /><a href="#404">404</a><br /><a href="#522">522</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Ex necessitate divinæ naturæ infinita infinitis modis
(hoc est omnia quæ sub intellectum infinitum cadere possunt)
sequi debent.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="116d" id="id116d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d6">1d6</a><br /></p></div>
<p>Hæc propositio unicuique manifesta esse debet si modo
ad hoc attendat quod ex data cujuscunque rei definitione
plures proprietates intellectus concludit, quæ revera ex
eadem (hoc est ipsa rei essentia) necessario sequuntur et eo
plures quo plus realitatis rei definitio exprimit hoc est
quo plus realitatis rei definitæ essentia involvit. Cum
autem natura divina infinita absolute attributa habeat
(per <a href="#1d6">definitionem 6</a>) quorum
etiam unumquodque infinitam essentiam in suo genere
exprimit, ex ejusdem ergo necessitate infinita infinitis
modis (hoc est omnia quæ sub intellectum infinitum cadere
possunt) necessario sequi debent. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="116c1" id="id116c1"></a><h4>Corollarium 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#117sc">117sc</a><br /><a href="#118">118</a><br /><a href="#134">134</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hinc sequitur Deum omnium rerum quæ sub intellectum
infinitum cadere possunt, esse causam
efficientem.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="116c2" id="id116c2"></a><h4>Corollarium 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Sequitur II° Deum causam esse per se, non vero per
accidens.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="116c3" id="id116c3"></a><h4>Corollarium 3</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Sequitur III° Deum esse absolute causam
primam.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="117" id="id117"></a><h3>Propositio 17</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#117c2">117c2</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Deus ex solis suæ naturæ legibus et a nemine coactus
agit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="117d" id="id117d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#115">115</a><br /><a href="#116">116</a><br /></p></div>
<p>Ex sola divinæ naturæ necessitate vel (quod idem est)
ex solis ejusdem naturæ legibus infinita absolute sequi modo
<a href="#116">propositione 16</a> ostendimus et
<a href="#115">propositione 15</a> demonstravimus
nihil sine Deo esse nec concipi posse sed omnia in Deo esse;
quare nihil extra ipsum esse potest a quo ad agendum
determinetur vel cogatur atque adeo Deus ex solis suæ naturæ
legibus et a nemine coactus agit. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="117c1" id="id117c1"></a><h4>Corollarium 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hinc sequitur I° nullam dari causam quæ Deum
extrinsece vel intrinsece præter ipsius naturæ perfectionem
incitet ad agendum.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="117c2" id="id117c2"></a><h4>Corollarium 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#129sc">129sc</a><br /><a href="#248">248</a><br /><a href="#248sc">248sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d7">1d7</a><br /><a href="#111">111</a><br /><a href="#114c1">114c1</a><br /><a href="#117">117</a><br /></p></div>
<p>Sequitur II° solum Deum esse causam liberam. Deus enim
solus ex sola suæ naturæ necessitate existit (per
<a href="#111">propositionem 11</a>
et <a href="#114c1">corollarium I propositionis
14</a>) et ex sola suæ naturæ necessitate agit (per
<a href="#117">propositionem
præcedentem</a>). Adeoque
(per <a href="#1d7">definitionem 7</a>) solus
est causa libera. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="117sc" id="id117sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#133sc2">133sc2</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#116">116</a><br /><a href="#116c1">116c1</a><br /></p></div>
<p>Alii putant Deum esse causam liberam propterea quod
potest ut putant efficere ut ea quæ ex ejus natura sequi
diximus hoc est quæ in ejus potestate sunt, non fiant sive
ut ab ipso non producantur. Sed hoc idem est ac si dicerent
quod Deus potest efficere ut ex natura trianguli non
sequatur ejus tres angulos æquales esse duobus rectis sive
ut ex data causa non sequatur effectus, quod est
absurdum. Porro infra absque ope hujus propositionis
ostendam ad Dei naturam neque intellectum neque voluntatem
pertinere. Scio equidem plures esse qui putant se posse
demonstrare ad Dei naturam summum intellectum et liberam
voluntatem pertinere; nihil enim perfectius cognoscere sese
aiunt quod Deo tribuere possunt quam id quod in nobis summa
est perfectio. Porro tametsi Deum actu summe intelligentem
concipiant, non tamen credunt eum posse omnia quæ actu
intelligit, efficere ut existant nam se eo modo Dei
potentiam destruere putant. Si omnia inquiunt quæ in ejus
intellectu sunt, creavisset, nihil tum amplius creare
potuisset, quod credunt Dei omnipotentiæ repugnare ideoque
maluerunt Deum ad omnia indifferentem statuere nec aliud
creantem præter id quod absoluta quadam voluntate decrevit
creare. Verum ego me satis clare ostendisse puto
(vide <a href="#116">propositionem 16</a>) a
summa Dei potentia sive infinita natura infinita infinitis
modis hoc est omnia necessario effluxisse vel semper eadem
necessitate sequi eodem modo ac ex natura trianguli ab
æterno et in æternum sequitur ejus tres angulos æquari
duobus rectis. Quare Dei omnipotentia actu ab æterno fuit et
in æternum in eadem actualitate manebit. Et hoc modo Dei
omnipotentia longe meo quidem judicio perfectior
statuitur. Imo adversarii Dei omnipotentiam (liceat aperte
loqui) negare videntur. Coguntur enim fateri Deum infinita
creabilia intelligere quæ tamen nunquam creare poterit. Nam
alias si scilicet omnia quæ intelligit crearet, suam juxta
ipsos exhauriret omnipotentiam et se imperfectum
redderet. Ut igitur Deum perfectum statuant, eo rediguntur
ut simul statuere debeant ipsum non posse omnia efficere ad
quæ ejus potentia se extendit, quo absurdius aut Dei
omnipotentiæ magis repugnans non video quid fingi
possit. Porro ut de intellectu et voluntate quos Deo
communiter tribuimus, hic etiam aliquid dicam, si ad æternam
Dei essentiam intellectus scilicet et voluntas pertinent,
aliud sane per utrumque hoc attributum intelligendum est
quam quod vulgo solent homines. Nam intellectus et voluntas
qui Dei essentiam constituerent, a nostro intellectu et
voluntate toto cælo differre deberent nec in ulla re
præterquam in nomine convenire possent; non aliter scilicet
quam inter se conveniunt canis, signum cæleste et canis,
animal latrans. Quod sic demonstrabo. Si intellectus ad
divinam naturam pertinet, non poterit uti noster intellectus
posterior (ut plerisque placet) vel simul natura esse cum
rebus intellectis quandoquidem Deus omnibus rebus prior est
causalitate (per <a href="#116c1">corollarium I
propositionis 16</a>) sed contra veritas et formalis
rerum essentia ideo talis est quia talis in Dei intellectu
existit objective. Quare Dei intellectus quatenus Dei
essentiam constituere concipitur, est revera causa rerum tam
earum essentiæ quam earum existentiæ, quod ab iis videtur
etiam fuisse animadversum qui Dei intellectum, voluntatem et
potentiam unum et idem esse asseruerunt. Cum itaque Dei
intellectus sit unica rerum causa videlicet (ut ostendimus)
tam earum essentiæ quam earum existentiæ, debet ipse
necessario ab iisdem differre tam ratione essentiæ quam
ratione existentiæ. Nam causatum differt a sua causa præcise
in eo quod a causa habet. Exempli gratia homo est causa
existentiæ, non vero essentiæ alterius hominis; est enim hæc
æterna veritas et ideo secundum essentiam prorsus convenire
possunt; in existendo autem differre debent et propterea si
unius existentia pereat, non ideo alterius peribit sed si
unius essentia destrui posset et fieri falsa, destrueretur
etiam alterius essentia. Quapropter res quæ et essentiæ et
existentiæ alicujus effectus est causa, a tali effectu
differre debet tam ratione essentiæ quam ratione
existentiæ. Atqui Dei intellectus est et essentiæ et
existentiæ nostri intellectus causa; ergo Dei intellectus
quatenus divinam essentiam constituere concipitur, a nostro
intellectu tam ratione essentiæ quam ratione existentiæ
differt nec in ulla re præterquam in nomine cum eo convenire
potest, ut volebamus. Circa voluntatem eodem modo
proceditur, ut facile unusquisque videre potest.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="118" id="id118"></a><h3>Propositio 18</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Deus est omnium rerum causa immanens, non vero
transiens.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="118d" id="id118d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d3">1d3</a><br /><a href="#114">114</a><br /><a href="#115">115</a><br /><a href="#116c1">116c1</a><br /></p></div>
<p>Omnia quæ sunt, in Deo sunt et per Deum concipi debent
(per <a href="#115">propositionem 15</a>) adeoque
(per <a href="#116c1">corollarium I propositionis
16</a> hujus) Deus rerum quæ in ipso sunt, est causa,
quod est primum. Deinde extra Deum nulla potest dari
substantia (per <a href="#114">propositionem
14</a>) hoc est (per <a href="#1d3">definitionem
3</a>) res quæ extra Deum in se sit, quod erat
secundum. Deus ergo est omnium rerum causa immanens, non
vero transiens. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="119" id="id119"></a><h3>Propositio 19</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#120">120</a><br /><a href="#123">123</a><br /><a href="#243sc">243sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Deus sive omnia Dei attributa sunt æterna.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="119d" id="id119d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d4">1d4</a><br /><a href="#1d6">1d6</a><br /><a href="#1d8">1d8</a><br /><a href="#107">107</a><br /><a href="#107">107</a><br /><a href="#111">111</a><br /></p></div>
<p>Deus enim (per <a href="#1d6">definitionem
6</a>) est substantia quæ
(per <a href="#111">propositionem 11</a>)
necessario existit hoc est
(per <a href="#107">propositionem 7</a>) ad
cujus naturam pertinet existere sive (quod idem est) ex
cujus definitione sequitur ipsum existere adeoque
(per <a href="#1d8">definitionem 8</a>) est
æternus. Deinde per Dei attributa intelligendum est id
quod (per <a href="#1d4">definitionem 4</a>)
divinæ substantiæ essentiam exprimit hoc est id quod ad
substantiam pertinet : id ipsum inquam ipsa attributa
involvere debent. Atqui ad naturam substantiæ (ut jam
ex <a href="#107">propositione 7</a>
demonstravi) pertinet æternitas. Ergo unumquodque
attributorum æternitatem involvere debet adeoque omnia
sunt æterna. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="119sc" id="id119sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#111">111</a><br /></p></div>
<p>Hæc propositio quam clarissime etiam patet ex modo quo
(<a href="#111">propositione 11</a>) Dei
existentiam demonstravi; ex ea inquam demonstratione constat
Dei existentiam sicut ejus essentiam æternam esse
veritatem. Deinde (propositione 19 Principiorum Cartesii)
alio etiam modo Dei æternitatem demonstravi nec opus est eum
hic repetere.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="120" id="id120"></a><h3>Propositio 20</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#120c2">120c2</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Dei existentia ejusque essentia unum et idem
sunt.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="120d" id="id120d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d4">1d4</a><br /><a href="#1d8">1d8</a><br /><a href="#119">119</a><br /></p></div>
<p>Deus (per <a href="#119">antecedentem
propositionem</a>) ejusque omnia attributa sunt
æterna hoc est (per <a href="#1d8">definitionem
8</a>) unumquodque ejus attributorum existentiam
exprimit. Eadem ergo Dei attributa quæ
(per <a href="#1d4">definitionem 4</a>) Dei
æternam essentiam explicant, ejus simul æternam
existentiam explicant hoc est illud ipsum quod essentiam
Dei constituit, constituit simul ipsius existentiam
adeoque hæc et ipsius essentia unum et idem
sunt. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="120c1" id="id120c1"></a><h4>Corollarium 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hinc sequitur I° Dei existentiam sicut ejus essentiam
æternam esse veritatem.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="120c2" id="id120c2"></a><h4>Corollarium 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#121">121</a><br /><a href="#122">122</a><br /><a href="#517">517</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#120">120</a><br /></p></div>
<p>Sequitur II° Deum sive omnia Dei attributa esse
immutabilia. Nam si ratione existentiæ mutarentur, deberent
etiam (per <a href="#120">propositionem
præcedentem</a>) ratione essentiæ mutari hoc est (ut
per se notum) ex veris falsa fieri, quod est
absurdum.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="121" id="id121"></a><h3>Propositio 21</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#123">123</a><br /><a href="#128">128</a><br /><a href="#129">129</a><br /><a href="#1app">1app</a><br /><a href="#211">211</a><br /><a href="#230">230</a><br /><a href="#404">404</a><br /><a href="#540sc">540sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Omnia quæ ex absoluta natura alicujus attributi Dei
sequuntur, semper et infinita existere debuerunt sive per idem
attributum æterna et infinita sunt.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="121d" id="id121d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d2">1d2</a><br /><a href="#111">111</a><br /><a href="#111">111</a><br /><a href="#111">111</a><br /><a href="#120c2">120c2</a><br /></p></div>
<p>Concipe si fieri potest (siquidem neges) aliquid in
aliquo Dei attributo ex ipsius absoluta natura sequi quod
finitum sit et determinatam habeat existentiam sive
durationem exempli gratia ideam Dei in cogitatione. At
cogitatio quandoquidem Dei attributum supponitur, est
necessario (per <a href="#111">propositionem
11</a>) sua natura infinita. Verum quatenus ipsa
ideam Dei habet, finita supponitur. At
(per <a href="#1d2">definitionem 2</a>) finita
concipi non potest nisi per ipsam cogitationem
determinetur. Sed non per ipsam cogitationem quatenus ideam
Dei constituit; eatenus enim finita supponitur esse : ergo
per cogitationem quatenus ideam Dei non constituit, quæ
tamen (per <a href="#111">propositionem 11</a>)
necessario existere debet. Datur igitur cogitatio non
constituens ideam Dei ac propterea ex ejus natura quatenus
est absoluta cogitatio, non sequitur necessario idea Dei
(concipitur enim ideam Dei constituens et non
constituens). Quod est contra hypothesin. Quare si idea Dei
in cogitatione aut aliquid (perinde est quicquid sumatur
quandoquidem demonstratio universalis est) in aliquo Dei
attributo ex necessitate absolutæ naturæ ipsius attributi
sequatur, id debet necessario esse infinitum; quod erat
primum.</p>
<p>Deinde id quod ex necessitate naturæ alicujus attributi ita
sequitur, non potest determinatam habere existentiam sive
durationem. Nam si neges, supponatur res quæ ex necessitate
naturæ alicujus attributi sequitur, dari in aliquo Dei
attributo exempli gratia idea Dei in cogitatione eaque
supponatur aliquando non exstitisse vel non exstitura. Cum
autem cogitatio Dei attributum supponatur, debet et
necessario et immutabilis existere
(per <a href="#111">propositionem 11</a> et
<a href="#120c2">corollarium II propositionis
20</a>). Quare ultra limites durationis ideæ Dei
(supponitur enim aliquando non exstitisse aut non
exstitura) cogitatio sine idea Dei existere debebit; atqui
hoc est contra hypothesin; supponitur enim ex data
cogitatione necessario sequi ideam Dei. Ergo idea Dei in
cogitatione aut aliquid quod necessario ex absoluta natura
alicujus attributi Dei sequitur, non potest determinatam
habere durationem sed per idem attributum æternum est,
quod erat secundum. Nota hoc idem esse affirmandum de
quacunque re quæ in aliquo Dei attributo ex Dei absoluta
natura necessario sequitur.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="122" id="id122"></a><h3>Propositio 22</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#123">123</a><br /><a href="#128">128</a><br /><a href="#1app">1app</a><br /><a href="#211">211</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quicquid ex aliquo Dei attributo quatenus modificatum
est tali modificatione quæ et necessario et infinita per idem
existit, sequitur, debet quoque et necessario et infinitum
existere.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="122d" id="id122d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d2">1d2</a><br /><a href="#111">111</a><br /><a href="#120c2">120c2</a><br /></p></div>
<p>Hujus propositionis demonstratio procedit eodem modo
ac demonstratio
præcedentis<a href="#1d2"></a><a href="#111"></a><a href="#120c2"></a>.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="123" id="id123"></a><h3>Propositio 23</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#132">132</a><br /><a href="#1app">1app</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Omnis modus qui et necessario et infinitus existit,
necessario sequi debuit vel ex absoluta natura alicujus
attributi Dei vel ex aliquo attributo modificato modificatione
quæ et necessario et infinita existit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="123d" id="id123d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d5">1d5</a><br /><a href="#1d6">1d6</a><br /><a href="#1d8">1d8</a><br /><a href="#115">115</a><br /><a href="#119">119</a><br /><a href="#121">121</a><br /><a href="#122">122</a><br /></p></div>
<p>Modus enim in alio est per quod concipi debet (per
<a href="#1d5">definitionem 5</a>) hoc est (per
<a href="#115">propositionem 15</a>) in solo Deo
est et per solum Deum concipi potest. Si ergo modus
concipitur necessario existere et infinitus esse, utrumque
hoc debet necessario concludi sive percipi per aliquod Dei
attributum quatenus idem concipitur infinitatem et
necessitatem existentiæ sive (quod
per <a href="#1d8">definitionem 8</a> idem est)
æternitatem exprimere hoc est (per
<a href="#1d6">definitionem 6</a>
et <a href="#119">propositionem 19</a>) quatenus
absolute consideratur. Modus ergo qui et necessario et
infinitus existit, ex absoluta natura alicujus Dei attributi
sequi debuit hocque vel immediate (de quo
vide <a href="#121">propositionem 21</a>) vel
mediante aliqua modificatione quæ ex ejus absoluta natura
sequitur hoc est (per <a href="#122">propositionem
præcedentem</a>) quæ et necessario et infinita
existit. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="124" id="id124"></a><h3>Propositio 24</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Rerum a Deo productarum essentia non involvit
existentiam.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="124d" id="id124d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d1">1d1</a><br /></p></div>
<p>Patet ex <a href="#1d1">definitione
1</a>. Id enim cujus natura (in se scilicet
considerata) involvit existentiam, causa est sui et ex
sola suæ naturæ necessitate existit.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="124c" id="id124c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#128">128</a><br /><a href="#128sc">128sc</a><br /><a href="#129">129</a><br /><a href="#245sc">245sc</a><br /><a href="#404">404</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#114c1">114c1</a><br /></p></div>
<p>Hinc sequitur Deum non tantum esse causam ut res
incipiant existere sed etiam ut in existendo perseverent
sive (ut termino scholastico utar) Deum esse causam essendi
rerum. Nam sive res existant sive non existant,
quotiescunque ad earum essentiam attendimus, eandem nec
existentiam nec durationem involvere comperimus adeoque
earum essentia neque suæ existentiæ neque suæ durationis
potest esse causa sed tantum Deus ad cujus solam naturam
pertinet existere (per
<a href="#114c1">corollarium I propositionis
14</a>).</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="125" id="id125"></a><h3>Propositio 25</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#126">126</a><br /><a href="#522">522</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Deus non tantum est causa efficiens rerum existentiæ sed
etiam essentiæ.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="125d" id="id125d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1a4">1a4</a><br /><a href="#115">115</a><br /></p></div>
<p>Si negas, ergo rerum essentiæ Deus non est causa
adeoque (per <a href="#1a4">axioma 4</a>) potest
rerum essentia sine Deo concipi : atqui hoc
(per <a href="#115">propositionem 15</a>) est
absurdum. Ergo rerum etiam essentiæ Deus est
causa. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="125sc" id="id125sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#116">116</a><br /></p></div>
<p>Hæc propositio clarius sequitur
ex <a href="#116">propositione 16</a>. Ex ea enim
sequitur quod ex data natura divina tam rerum essentia quam
existentia debeat necessario concludi et ut verbo dicam eo
sensu quo Deus dicitur causa sui, etiam omnium rerum causa
dicendus est, quod adhuc clarius ex sequenti corollario
constabit.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="125c" id="id125c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#128">128</a><br /><a href="#136">136</a><br /><a href="#2d1">2d1</a><br /><a href="#201">201</a><br /><a href="#202">202</a><br /><a href="#205">205</a><br /><a href="#210c">210c</a><br /><a href="#306">306</a><br /><a href="#524">524</a><br /><a href="#536">536</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d5">1d5</a><br /><a href="#115">115</a><br /></p></div>
<p>Res particulares nihil sunt nisi Dei attributorum
affectiones sive modi quibus Dei attributa certo et
determinato modo exprimuntur. Demonstratio patet ex
<a href="#115">propositione 15</a>
et <a href="#1d5">definitione 5</a>.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="126" id="id126"></a><h3>Propositio 26</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#128">128</a><br /><a href="#129">129</a><br /><a href="#129">129</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Res quæ ad aliquid operandum determinata est, a Deo
necessario sic fuit determinata et quæ a Deo non est
determinata, non potest se ipsam ad operandum
determinare.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="126d" id="id126d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#116">116</a><br /><a href="#125">125</a><br /></p></div>
<p>Id per quod res determinatæ ad aliquid operandum
dicuntur, necessario quid positivum est (ut per se
notum). Adeoque tam ejus essentiæ quam existentiæ Deus ex
necessitate suæ naturæ est causa efficiens
(per <a href="#125">propositiones 25</a> et
<a href="#116">16</a>) quod erat primum. Ex quo
etiam quod secundo proponitur clarissime sequitur. Nam si
res quæ a Deo determinata non est, se ipsam determinare
posset, prima pars hujus falsa esset, quod est absurdum, ut
ostendimus.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="127" id="id127"></a><h3>Propositio 27</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#129">129</a><br /><a href="#129">129</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Res quæ a Deo ad aliquid operandum determinata est, se
ipsam indeterminatam reddere non potest.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="127d" id="id127d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1a3">1a3</a><br /></p></div>
<p>Hæc propositio patet ex <a href="#1a3">axiomate
tertio</a>.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="128" id="id128"></a><h3>Propositio 28</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#132">132</a><br /><a href="#209">209</a><br /><a href="#213l3">213l3</a><br /><a href="#230">230</a><br /><a href="#231">231</a><br /><a href="#248">248</a><br /><a href="#248sc">248sc</a><br /><a href="#429">429</a><br /><a href="#506">506</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quodcunque singulare sive quævis res quæ finita est et
determinatam habet existentiam, non potest existere nec ad
operandum determinari nisi ad existendum et operandum
determinetur ab alia causa quæ etiam finita est et
determinatam habet existentiam et rursus hæc causa non potest
etiam existere neque ad operandum determinari nisi ab alia quæ
etiam finita est et determinatam habet existentiam,
determinetur ad existendum et operandum et sic in
infinitum.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="128d" id="id128d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d3">1d3</a><br /><a href="#1d5">1d5</a><br /><a href="#1a1">1a1</a><br /><a href="#121">121</a><br /><a href="#122">122</a><br /><a href="#124c">124c</a><br /><a href="#125c">125c</a><br /><a href="#126">126</a><br /></p></div>
<p>Quicquid determinatum est ad existendum et operandum,
a Deo sic determinatum est
(per <a href="#126">propositionem 26</a>
et <a href="#124c">corollarium propositionis
24</a>). At id quod finitum est et determinatam habet
existentiam, ab absoluta natura alicujus Dei attributi
produci non potuit; quicquid enim ex absoluta natura
alicujus Dei attributi sequitur, id infinitum et æternum est
(per
<a href="#121">propositionem 21</a>). Debuit ergo
ex Deo vel aliquo ejus attributo sequi quatenus aliquo modo
affectum consideratur; præter enim substantiam et modos nil
datur (per <a href="#1a1">axioma 1</a> et
<a href="#1d3">definitionibus 3</a>
et <a href="#1d5">5</a>) et modi
(per <a href="#125c">corollarium propositionis
25</a>) nihil sunt nisi Dei attributorum
affectiones. At ex Deo vel aliquo ejus attributo quatenus
affectum est modificatione quæ æterna et infinita est, sequi
etiam non potuit (per <a href="#122">propositionem
22</a>). Debuit ergo sequi vel ad existendum et
operandum determinari a Deo vel aliquo ejus attributo
quatenus modificatum est modificatione quæ finita est et
determinatam habet existentiam. Quod erat primum. Deinde hæc
rursus causa sive hic modus (per eandem rationem qua primam
partem hujus jam jam demonstravimus) debuit etiam
determinari ab alia quæ etiam finita est et determinatam
habet existentiam et rursus hæc ultima (per eandem rationem)
ab alia et sic semper (per eandem rationem) in
infinitum. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="128sc" id="id128sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#115">115</a><br /><a href="#124c">124c</a><br /></p></div>
<p>Cum quædam a Deo immediate produci debuerunt videlicet
ea quæ ex absoluta ejus natura necessario sequuntur et alia
mediantibus his primis quæ tamen sine Deo nec esse nec
concipi possunt, hinc sequitur I° quod Deus sit rerum
immediate ab ipso productarum causa absolute proxima, non
vero in suo genere ut aiunt. Nam Dei effectus sine sua causa
nec esse nec concipi possunt
(per <a href="#115">propositionem 15</a>
et <a href="#124c">corollarium propositionis
24</a>). Sequitur II° quod Deus non potest proprie
dici causa esse remota rerum singularium nisi forte ea de
causa ut scilicet has ab iis quas immediate produxit vel
potius quæ ex absoluta ejus natura sequuntur,
distinguamus. Nam per causam remotam talem intelligimus quæ
cum effectu nullo modo conjuncta est. At omnia quæ sunt in
Deo sunt et a Deo ita dependent ut sine ipso nec esse nec
concipi possint.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="129" id="id129"></a><h3>Propositio 29</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#132c2">132c2</a><br /><a href="#133">133</a><br /><a href="#231c">231c</a><br /><a href="#244">244</a><br /><a href="#307">307</a><br /><a href="#506">506</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>In rerum natura nullum datur contingens sed omnia ex
necessitate divinæ naturæ determinata sunt ad certo modo
existendum et operandum.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="129d" id="id129d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#111">111</a><br /><a href="#115">115</a><br /><a href="#116">116</a><br /><a href="#121">121</a><br /><a href="#124c">124c</a><br /><a href="#126">126</a><br /><a href="#126">126</a><br /><a href="#127">127</a><br /><a href="#127">127</a><br /></p></div>
<p>Quicquid est in Deo est
(per <a href="#115">propositionem 15</a>) : Deus
autem non potest dici res contingens. Nam
(per <a href="#111">propositionem 11</a>)
necessario, non vero contingenter existit. Modi deinde
divinæ naturæ ex eadem etiam necessario, non vero
contingenter secuti sunt
(per <a href="#116">propositionem 16</a>) idque
vel quatenus divina natura absolute
(per <a href="#121">propositionem 21</a>) vel
quatenus certo modo ad agendum determinata consideratur (per
<a href="#127">propositionem 27</a>). Porro horum
modorum Deus non tantum est causa quatenus simpliciter
existunt (per <a href="#124c">corollarium propositionis
24</a>) sed etiam
(per <a href="#126">propositionem 26</a>)
quatenus ad aliquid operandum determinati
considerantur. Quod si a Deo (per <a href="#126">eandem
propositionem</a>) determinati non sint, impossibile,
non vero contingens est ut se ipsos determinent et contra
(per
<a href="#127">propositionem 27</a>) si a Deo
determinati sint, impossibile, non vero contingens est ut se
ipsos indeterminatos reddant. Quare omnia ex necessitate
divinæ naturæ determinata sunt, non tantum ad existendum sed
etiam ad certo modo existendum et operandum nullumque datur
contingens. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="129sc" id="id129sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#131">131</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#114c1">114c1</a><br /><a href="#117c2">117c2</a><br /></p></div>
<p>Antequam ulterius pergam, hic quid nobis per Naturam
naturantem et quid per Naturam naturatam intelligendum sit,
explicare volo vel potius monere. Nam ex antecedentibus jam
constare existimo nempe quod per Naturam naturantem nobis
intelligendum est id quod in se est et per se concipitur
sive talia substantiæ attributa quæ æternam et infinitam
essentiam exprimunt hoc est
(per <a href="#114c1">corollarium I propositionis
14</a> et <a href="#117c2">corollarium II
propositionis 17</a>) Deus quatenus ut causa libera
consideratur. Per naturatam autem intelligo id omne quod ex
necessitate Dei naturæ sive uniuscujusque Dei attributorum
sequitur hoc est omnes Dei attributorum modos quatenus
considerantur ut res quæ in Deo sunt et quæ sine Deo nec
esse nec concipi possunt.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="130" id="id130"></a><h3>Propositio 30</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#204">204</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Intellectus actu finitus aut actu infinitus Dei
attributa Deique affectiones comprehendere debet et nihil
aliud.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="130d" id="id130d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1a6">1a6</a><br /><a href="#114c1">114c1</a><br /><a href="#115">115</a><br /><a href="#115">115</a><br /></p></div>
<p>Idea vera debet convenire cum suo ideato
(per <a href="#1a6">axioma 6</a>) hoc est (ut per
se notum) id quod in intellectu objective continetur, debet
necessario in natura dari. Atqui in natura
(per <a href="#114c1">corollarium I propositionis
14</a>) non nisi una substantia datur nempe Deus nec
ullæ aliæ affectiones (per <a href="#115">propositionem
15</a>) quam quæ in Deo sunt et quæ
(per <a href="#115">eandem propositionem</a>)
sine Deo nec esse nec concipi possunt; ergo intellectus actu
finitus aut actu infinitus Dei attributa Deique affectiones
comprehendere debet et nihil aliud. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="131" id="id131"></a><h3>Propositio 31</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#231c">231c</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Intellectus actu sive is finitus sit sive infinitus, ut
et voluntas, cupiditas, amor etc. ad Naturam naturatam, non
vero ad naturantem referri debent.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="131d" id="id131d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d5">1d5</a><br /><a href="#1d6">1d6</a><br /><a href="#115">115</a><br /><a href="#129sc">129sc</a><br /></p></div>
<p>Per intellectum enim (ut per se notum) non
intelligimus absolutam cogitationem sed certum tantum modum
cogitandi, qui modus ab aliis scilicet cupiditate, amore,
etc. differt adeoque (per <a href="#1d5">definitionem
5</a>) per absolutam cogitationem concipi debet nempe
(per <a href="#115">propositionem 15</a> et
<a href="#1d6">definitionem 6</a>) per aliquod
Dei attributum quod æternam et infinitam cogitationis
essentiam exprimit, ita concipi debet ut sine ipso nec esse
nec concipi possit ac propterea
(per <a href="#129sc">scholium propositionis
29</a>) ad Naturam naturatam, non vero naturantem
referri debet ut etiam reliqui modi
cogitandi. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="131sc" id="id131sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Ratio cur hic loquar de intellectu actu non est quia
concedo ullum dari intellectum potentia sed quia omnem
confusionem vitare cupio, nolui loqui nisi de re nobis quam
clarissime percepta, de ipsa scilicet intellectione qua
nihil nobis clarius percipitur. Nihil enim intelligere
possumus quod ad perfectiorem intellectionis cognitionem non
conducat.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="132" id="id132"></a><h3>Propositio 32</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Voluntas non potest vocari causa libera sed tantum
necessaria.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="132d" id="id132d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d7">1d7</a><br /><a href="#123">123</a><br /><a href="#128">128</a><br /></p></div>
<p>Voluntas certus tantum cogitandi modus est sicuti
intellectus adeoque (per <a href="#128">propositionem
28</a>) unaquæque volitio non potest existere neque
ad operandum determinari nisi ab alia causa determinetur et
hæc rursus ab alia et sic porro in infinitum. Quod si
voluntas infinita supponatur, debet etiam ad existendum et
operandum determinari a Deo, non quatenus substantia
absolute infinita est sed quatenus attributum habet quod
infinitam et æternam cogitationis essentiam exprimit
(per <a href="#123">propositionem
23</a>). Quocunque igitur modo sive finita sive
infinita concipiatur, causam requirit a qua ad existendum et
operandum determinetur adeoque
(per <a href="#1d7">definitionem 7</a>) non
potest dici causa libera sed tantum necessaria vel
coacta. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="132c1" id="id132c1"></a><h4>Corollarium 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#1app">1app</a><br /><a href="#203sc">203sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hinc sequitur I° Deum non operari ex libertate
voluntatis.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="132c2" id="id132c2"></a><h4>Corollarium 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#1app">1app</a><br /><a href="#203sc">203sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#129">129</a><br /></p></div>
<p>Sequitur II° voluntatem et intellectum ad Dei naturam
ita sese habere ut motus et quies et absolute ut omnia
naturalia quæ (per <a href="#129">propositionem
29</a>) a Deo ad existendum et operandum certo modo
determinari debent. Nam voluntas, ut reliqua omnia, causa
indiget a qua ad existendum et operandum certo modo
determinetur. Et quamvis ex data voluntate sive intellectu
infinita sequantur, non tamen propterea Deus magis dici
potest ex libertate voluntatis agere quam propter ea quæ ex
motu et quiete sequuntur (infinita enim ex his etiam
sequuntur) dici potest ex libertate motus et quietis
agere. Quare voluntas ad Dei naturam non magis pertinet quam
reliqua naturalia sed ad ipsam eodem modo sese habet ut
motus et quies et omnia reliqua quæ ostendimus ex
necessitate divinæ naturæ sequi et ab eadem ad existendum et
operandum certo modo determinari.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="133" id="id133"></a><h3>Propositio 33</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Res nullo alio modo neque alio ordine a Deo produci
potuerunt quam productæ sunt.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="133d" id="id133d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#111">111</a><br /><a href="#114c1">114c1</a><br /><a href="#116">116</a><br /><a href="#129">129</a><br /></p></div>
<p>Res enim omnes ex data Dei natura necessario sequutæ
sunt (per <a href="#116">propositionem 16</a>) et
ex necessitate naturæ Dei determinatæ sunt ad certo modo
existendum et operandum
(per <a href="#129">propositionem 29</a>). Si
itaque res alterius naturæ potuissent esse vel alio modo ad
operandum determinari ut naturæ ordo alius esset, ergo Dei
etiam natura alia posset esse quam jam est ac proinde
(per <a href="#111">propositionem 11</a>) illa
etiam deberet existere et consequenter duo vel plures
possent dari Dii, quod (per <a href="#114c1">corollarium
I propositionis 14</a>) est absurdum. Quapropter res
nullo alio modo neque alio ordine etc. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="133sc1" id="id133sc1"></a><h4>Scholium 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#231c">231c</a><br /><a href="#4d4">4d4</a><br /><a href="#411">411</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Quoniam his luce meridiana clarius ostendi nihil
absolute in rebus dari propter quod contingentes dicantur,
explicare jam paucis volo quid nobis per contingens erit
intelligendum sed prius quid per necessarium et
impossibile. Res aliqua necessaria dicitur vel ratione suæ
essentiæ vel ratione causæ. Rei enim alicujus existentia vel
ex ipsius essentia et definitione vel ex data causa
efficiente necessario sequitur. Deinde his etiam de causis
res aliqua impossibilis dicitur; nimirum quia vel ipsius
essentia seu definitio contradictionem involvit vel quia
nulla causa externa datur ad talem rem producendam
determinata. At res aliqua nulla alia de causa contingens
dicitur nisi respectu defectus nostræ cognitionis. Res enim
cujus essentiam contradictionem involvere ignoramus vel de
qua probe scimus eandem nullam contradictionem involvere et
tamen de ipsius existentia nihil certo affirmare possumus
propterea quod ordo causarum nos latet, ea nunquam nec ut
necessaria nec ut impossibilis videri nobis potest ideoque
eandem vel contingentem vel possibilem vocamus.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="133sc2" id="id133sc2"></a><h4>Scholium 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d7">1d7</a><br /><a href="#117sc">117sc</a><br /></p></div>
<p>Ex præcedentibus clare sequitur res summa perfectione
a Deo fuisse productas quandoquidem ex data perfectissima
natura necessario secutæ sunt. Neque hoc Deum ullius arguit
imperfectionis; ipsius enim perfectio hoc nos affirmare
coegit. Imo ex hujus contrario clare sequeretur (ut modo
ostendi) Deum non esse summe perfectum; nimirum quia si res
alio modo fuissent productæ, Deo alia natura esset
tribuenda, diversa ab ea quam ex consideratione Entis
perfectissimi coacti sumus ei tribuere. Verum non dubito
quin multi hanc sententiam ut absurdam explodant nec animum
ad eandem perpendendam instituere velint idque nulla alia de
causa quam quia Deo aliam libertatem assueti sunt tribuere,
longe diversam ab illa quæ a nobis
(<a href="#1d7">definitione 7</a>) tradita est
videlicet absolutam voluntatem. Verum neque etiam dubito si
rem meditari vellent nostrarumque demonstrationum seriem
recte secum perpendere, quin tandem talem libertatem qualem
jam Deo tribuunt, non tantum ut nugatoriam sed ut magnum
scientiæ obstaculum plane rejiciant. Nec opus est ut ea quæ
in <a href="#117sc">scholio propositionis 17</a>
dicta sunt, hic repetam. Attamen in eorum gratiam adhuc
ostendam quod quamvis concedatur voluntatem ad Dei essentiam
pertinere, ex ejus perfectione nihilominus sequatur res
nullo alio potuisse modo neque ordine a Deo creari; quod
facile erit ostendere si prius consideremus id quod ipsimet
concedunt videlicet ex solo Dei decreto et voluntate pendere
ut unaquæque res id quod est sit. Nam alias Deus omnium
rerum causa non esset. Deinde quod omnia decreta ab æterno
ab ipso Deo sancita fuerunt. Nam alias imperfectionis et
inconstantiæ argueretur. At cum in æterno non detur quando,
ante nec post, hinc ex sola scilicet Dei perfectione
sequitur Deum aliud decernere nunquam posse nec unquam
potuisse sive Deum ante sua decreta non fuisse nec sine
ipsis esse posse. At dicent quod quamvis supponeretur quod
Deus aliam rerum naturam fecisset vel quod ab æterno aliud
de natura ejusque ordine decrevisset, nulla inde in Deo
sequeretur imperfectio. Verum si hoc dicant, concedent simul
Deum posse sua mutare decreta. Nam si Deus de natura ejusque
ordine aliud quam decrevit decrevisset hoc est ut aliud de
natura voluisset et concepisset, alium necessario quam jam
habet intellectum et aliam quam jam habet voluntatem
habuisset. Et si Deo alium intellectum aliamque voluntatem
tribuere licet absque ulla ejus essentiæ ejusque
perfectionis mutatione, quid causæ est cur jam non possit
sua de rebus creatis decreta mutare et nihilominus æque
perfectus manere? Ejus enim intellectus et voluntas circa
res creatas et earum ordinem in respectu suæ essentiæ et
perfectionis perinde est, quomodocunque concipiatur. Deinde
omnes quos vidi philosophi concedunt nullum in Deo dari
intellectum potentia sed tantum actu; cum autem et ejus
intellectus et ejus voluntas ab ejusdem essentia non
distinguantur ut etiam omnes concedunt, sequitur ergo hinc
etiam quod si Deus alium intellectum actu habuisset et aliam
voluntatem, ejus etiam essentia alia necessario esset ac
proinde (ut a principio conclusi) si aliter res quam jam
sunt, a Deo productæ essent, Dei intellectus ejusque
voluntas hoc est (ut conceditur) ejus essentia alia esse
deberet, quod est absurdum. </p>
<p>Cum itaque res nullo alio modo nec ordine a Deo produci
potuerint et hoc verum esse ex summa Dei perfectione
sequatur, nulla profecto sana ratio persuadere nobis potest
ut credamus quod Deus noluerit omnia quæ in suo intellectu
sunt, eadem illa perfectione qua ipsa intelligit, creare. At
dicent in rebus nullam esse perfectionem neque
imperfectionem sed id quod in ipsis est propter quod
perfectæ sunt aut imperfectæ et bonæ aut malæ dicuntur, a
Dei tantum voluntate pendere atque adeo si Deus voluisset,
potuisset efficere ut id quod jam perfectio est, summa esset
imperfectio et contra. Verum quid hoc aliud esset quam
aperte affirmare quod Deus qui id quod vult necessario
intelligit, sua voluntate efficere potest ut res alio modo
quam intelligit, intelligat, quod (ut modo ostendi) magnum
est absurdum. Quare argumentum in ipsos retorquere possum
hoc modo. Omnia a Dei potestate pendent. Ut res itaque
aliter se habere possint, Dei necessario voluntas aliter se
habere etiam deberet; atqui Dei voluntas aliter se habere
nequit (ut modo ex Dei perfectione evidentissime
ostendimus). Ergo neque res aliter se habere possunt. Fateor
hanc opinionem quæ omnia indifferenti cuidam Dei voluntati
subjicit et ab ipsius beneplacito omnia pendere statuit,
minus a vero aberrare quam illorum qui statuunt Deum omnia
sub ratione boni agere. Nam hi aliquid extra Deum videntur
ponere quod a Deo non dependet, ad quod Deus tanquam ad
exemplar in operando attendit vel ad quod tanquam ad certum
scopum collineat. Quod profecto nihil aliud est quam Deum
fato subjicere, quo nihil de Deo absurdius statui potest,
quem ostendimus tam omnium rerum essentiæ quam earum
existentiæ primam et unicam liberam causam esse. Quare non
est ut in hoc absurdo refutando tempus consumam.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="134" id="id134"></a><h3>Propositio 34</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#135">135</a><br /><a href="#136">136</a><br /><a href="#203sc">203sc</a><br /><a href="#306">306</a><br /><a href="#404">404</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Dei potentia est ipsa ipsius essentia.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="134d" id="id134d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#111">111</a><br /><a href="#116">116</a><br /><a href="#116c1">116c1</a><br /></p></div>
<p>Ex sola enim necessitate Dei essentiæ sequitur Deum
esse causam sui (per <a href="#111">propositionem
11</a>) et (per <a href="#116">propositionem
16</a> <a href="#116c1">ejusque
corollarium</a>) omnium rerum. Ergo potentia Dei qua
ipse et omnia sunt et agunt, est ipsa ipsius
essentia. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="135" id="id135"></a><h3>Propositio 35</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#203">203</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quicquid concipimus in Dei potestate esse, id necessario
est.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="135d" id="id135d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#134">134</a><br /></p></div>
<p>Quicquid enim in Dei potestate est, id (per
<a href="#134">propositionem præcedentem</a>) in
ejus essentia ita debet comprehendi ut ex ea necessario
sequatur adeoque necessario est. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="136" id="id136"></a><h3>Propositio 36</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#213">213</a><br /><a href="#301">301</a><br /><a href="#307">307</a><br /><a href="#504sc">504sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Nihil existit ex cujus natura aliquis effectus non
sequatur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="136d" id="id136d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#116">116</a><br /><a href="#125c">125c</a><br /><a href="#134">134</a><br /></p></div>
<p>Quicquid existit, Dei naturam sive essentiam certo et
determinato modo exprimit
(per <a href="#125c">corollarium propositionis
25</a>) hoc est (per <a href="#134">propositionem
34</a>) quicquid existit, Dei potentiam quæ omnium
rerum causa est, certo et determinato modo exprimit adeoque
(per <a href="#116">propositionem 16</a>) ex eo
aliquis effectus sequi debet. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="1app" id="id1app"></a><h3>Appendix</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#216c2">216c2</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#116">116</a><br /><a href="#121">121</a><br /><a href="#122">122</a><br /><a href="#123">123</a><br /><a href="#132c1">132c1</a><br /><a href="#132c2">132c2</a><br /></p></div>
<p>His Dei naturam ejusque proprietates explicui ut quod
necessario existit; quod sit unicus; quod ex sola suæ naturæ
necessitate sit et agat; quod sit omnium rerum causa libera et
quomodo; quod omnia in Deo sint et ab ipso ita pendeant ut
sine ipso nec esse nec concipi possint; et denique quod omnia
a Deo fuerint prædeterminata, non quidem ex libertate
voluntatis sive absoluto beneplacito sed ex absoluta Dei
natura sive infinita potentia. Porro ubicunque data fuit
occasio, præjudicia quæ impedire poterant quominus meæ
demonstrationes perciperentur, amovere curavi sed quia non
pauca adhuc restant præjudicia quæ etiam imo maxime impedire
poterant et possunt quominus homines rerum concatenationem eo
quo ipsam explicui modo, amplecti possint, eadem hic ad examen
rationis vocare operæ pretium duxi. Et quoniam omnia quæ hic
indicare suscipio præjudicia pendent ab hoc uno quod scilicet
communiter supponant homines omnes res naturales ut ipsos
propter finem agere, imo ipsum Deum omnia ad certum aliquem
finem dirigere pro certo statuant : dicunt enim Deum omnia
propter hominem fecisse, hominem autem ut ipsum coleret. Hoc
igitur unum prius considerabo quærendo scilicet primo causam
cur plerique hoc in præjudicio acquiescant et omnes natura
adeo propensi sint ad idem amplectendum. Deinde ejusdem
falsitatem ostendam et tandem quomodo ex hoc orta sint
præjudicia de bono et malo, merito et peccato, laude et
vituperio, ordine et confusione, pulchritudine et deformitate
et de aliis hujus generis. Verum hæc ab humanæ mentis natura
deducere non est hujus loci : satis hic erit si pro fundamento
id capiam quod apud omnes debet esse in confesso nempe hoc
quod omnes homines rerum causarum ignari nascuntur et quod
omnes appetitum habent suum utile quærendi, cujus rei sunt
conscii. Ex his enim sequitur primo quod homines se liberos
esse opinentur quandoquidem suarum volitionum suique appetitus
sunt conscii et de causis a quibus disponuntur ad appetendum
et volendum, quia earum sunt ignari nec per somnium
cogitant. Sequitur secundo homines omnia propter finem agere
videlicet propter utile quod appetunt; unde fit ut semper
rerum peractarum causas finales tantum scire expetant et ubi
ipsas audiverint, quiescant; nimirum quia nullam habent causam
ulterius dubitandi. Sin autem easdem ex alio audire nequeant,
nihil iis restat nisi ut ad semet se convertant et ad fines a
quibus ipsi ad similia determinari solent, reflectant et sic
ex suo ingenio ingenium alterius necessario judicant. Porro
cum in se et extra se non pauca reperiant media quæ ad suum
utile assequendum non parum conducant ut exempli gratia oculos
ad videndum, dentes ad masticandum, herbas et animantia ad
alimentum, solem ad illuminandum, mare ad alendum pisces, hinc
factum ut omnia naturalia tanquam ad suum utile media
considerent et quia illa media ab ipsis inventa, non autem
parata esse sciunt, hinc causam credendi habuerunt aliquem
alium esse qui illa media in eorum usum paraverit. Nam
postquam res ut media consideraverunt, credere non potuerunt
easdem se ipsas fecisse sed ex mediis quæ sibi ipsi parare
solent, concludere debuerunt dari aliquem vel aliquos naturæ
rectores humana præditos libertate qui ipsis omnia curaverint
et in eorum usum omnia fecerint. Atque horum etiam ingenium
quandoquidem de eo nunquam quid audiverant, ex suo judicare
debuerunt atque hinc statuerunt Deos omnia in hominum usum
dirigere ut homines sibi devinciant et in summo ab iisdem
honore habeantur; unde factum ut unusquisque diversos Deum
colendi modos ex suo ingenio excogitaverit ut Deus eos supra
reliquos diligeret et totam naturam in usum cæcæ illorum
cupiditatis et insatiabilis avaritiæ dirigeret. Atque ita hoc
præjudicium in superstitionem versum et altas in mentibus egit
radices; quod in causa fuit ut unusquisque maximo conatu
omnium rerum causas finales intelligere easque explicare
studeret. Sed dum quæsiverunt ostendere naturam nihil frustra
(hoc est quod in usum hominum non sit) agere, nihil aliud
videntur ostendisse quam naturam Deosque æque ac homines
delirare. Vide quæso quo res tandem evasit! Inter tot naturæ
commoda non pauca reperire debuerunt incommoda, tempestates
scilicet, terræ motus, morbos etc. atque hæc statuerunt
propterea evenire quod Dii irati essent ob injurias sibi ab
hominibus factas sive ob peccata in suo cultu commissa et
quamvis experientia indies reclamaret ac infinitis exemplis
ostenderet commoda atque incommoda piis æque ac impiis
promiscue evenire, non ideo ab inveterato præjudicio
destiterunt : facilius enim iis fuit hoc inter alia incognita
quorum usum ignorabant, ponere et sic præsentem suum et
innatum statum ignorantiæ retinere quam totam illam fabricam
destruere et novam excogitare. Unde pro certo statuerunt
Deorum judicia humanum captum longissime superare : quæ sane
unica fuisset causa ut veritas humanum genus in æternum
lateret nisi mathesis, quæ non circa fines sed tantum circa
figurarum essentias et proprietates versatur, aliam veritatis
normam hominibus ostendisset et præter mathesin aliæ etiam
adsignari possunt causæ (quas hic enumerare supervacaneum est)
a quibus fieri potuit ut homines communia hæc præjudicia
animadverterent et in veram rerum cognitionem ducerentur. </p>
<p>His satis explicui id quod primo loco promisi. Ut jam autem
ostendam naturam finem nullum sibi præfixum habere et omnes
causas finales nihil nisi humana esse figmenta, non opus est
multis. Credo enim id jam satis constare tam ex fundamentis et
causis unde hoc præjudicium originem suam traxisse ostendi
quam ex
<a href="#116">propositione 16</a>
et <a href="#132c1">corollariis propositionis
32</a><a href="#132c2"></a> et præterea ex iis omnibus
quibus ostendi omnia naturæ æterna quadam necessitate summaque
perfectione procedere. Hoc tamen adhuc addam nempe hanc de
fine doctrinam naturam omnino evertere. Nam id quod revera
causa est, ut effectum considerat et contra. Deinde id quod
natura prius est, facit posterius. Et denique id quod supremum
et perfectissimum est, reddit imperfectissimum. Nam (duobus
prioribus omissis quia per se manifesta sunt) ut
ex <a href="#121">propositionibus 21</a>,
<a href="#122">22</a>
et <a href="#123">23</a> constat, ille effectus
perfectissimus est qui a Deo immediate producitur et quo
aliquid pluribus causis intermediis indiget ut producatur, eo
imperfectius est. At si res quæ immediate a Deo productæ sunt,
ea de causa factæ essent ut Deus finem assequeretur suum, tum
necessario ultimæ quarum de causa priores factæ sunt, omnium
præstantissimæ essent. Deinde hæc doctrina Dei perfectionem
tollit nam si Deus propter finem agit, aliquid necessario
appetit quo caret. Et quamvis theologi et metaphysici
distinguant inter finem indigentiæ et finem assimilationis,
fatentur tamen Deum omnia propter se, non vero propter res
creandas egisse quia nihil ante creationem præter Deum
assignare possunt propter quod Deus ageret adeoque necessario
fateri coguntur Deum iis propter quæ media parare voluit,
caruisse eaque cupivisse, ut per se clarum. Nec hic
prætereundum est quod hujus doctrinæ sectatores qui in
assignandis rerum finibus suum ingenium ostentare voluerunt,
ad hanc suam doctrinam probandam novum attulerunt modum
argumentandi reducendo scilicet non ad impossibile sed ad
ignorantiam, quod ostendit nullum aliud fuisse huic doctrinæ
argumentandi medium. Nam si exempli gratia ex culmine aliquo
lapis in alicujus caput ceciderit eumque interfecerit, hoc
modo demonstrabunt lapidem ad hominem interficiendum
cecidisse. Ni enim eum in finem Deo id volente ceciderit,
quomodo tot circumstantiæ (sæpe enim multæ simul concurrunt)
casu concurrere potuerunt? Respondebis fortasse id ex eo quod
ventus flavit et quod homo illac iter habebat, evenisse. At
instabunt, cur ventus illo tempore flavit? Cur homo illo
eodemque tempore illac iter habebat? Si iterum respondeas
ventum tum ortum quia mare præcedenti die tempore adhuc
tranquillo agitari inceperat et quod homo ab amico invitatus
fuerat, instabunt iterum quia nullus rogandi finis, cur autem
mare agitabatur? cur homo in illud tempus invitatus fuit? et
sic porro causarum causas rogare non cessabunt donec ad Dei
voluntatem hoc est ignorantiæ asylum confugeris. Sic etiam ubi
corporis humani fabricam vident, stupescunt et ex eo quod
tantæ artis causas ignorant, concludunt eandem non mechanica
sed divina vel supernaturali arte fabricari talique modo
constitui ut una pars alteram non lædat. Atque hinc fit ut qui
miraculorum causas veras quærit quique res naturales ut doctus
intelligere, non autem ut stultus admirari studet, passim pro
hæretico et impio habeatur et proclametur ab iis quos vulgus
tanquam naturæ Deorumque interpretes adorat. Nam sciunt quod
sublata ignorantia stupor hoc est unicum argumentandi
tuendæque suæ auctoritatis medium quod habent, tollitur. Sed
hæc relinquo et ad id quod tertio loco hic agere constitui,
pergo. </p>
<p>Postquam homines sibi persuaserunt omnia quæ fiunt propter
ipsos fieri, id in unaquaque re præcipuum judicare debuerunt
quod ipsis utilissimum et illa omnia præstantissima æstimare a
quibus optime afficiebantur. Unde has formare debuerunt
notiones quibus rerum naturas explicarent scilicet bonum,
malum, ordinem, confusionem, calidum, frigidum, pulchritudinem
et deformitatem et quia se liberos existimant, inde hæ
notiones ortæ sunt scilicet laus et vituperium, peccatum et
meritum sed has infra postquam de natura humana egero, illas
autem hic breviter explicabo. Nempe id omne quod ad
valetudinem et Dei cultum conducit, bonum, quod autem iis
contrarium est, malum vocaverunt. Et quia ii qui rerum naturam
non intelligunt sed res tantummodo imaginantur, nihil de rebus
affirmant et imaginationem pro intellectu capiunt, ideo
ordinem in rebus esse firmiter credunt rerum suæque naturæ
ignari. Nam cum ita sint dispositæ ut cum nobis per sensus
repræsentantur, eas facile imaginari et consequenter earum
facile recordari possimus, easdem bene ordinatas, si vero
contra, ipsas male ordinatas sive confusas esse dicimus. Et
quoniam ea nobis præ cæteris grata sunt quæ facile imaginari
possumus, ideo homines ordinem confusioni præferunt quasi ordo
aliquid in natura præter respectum ad nostram imaginationem
esset; dicuntque Deum omnia ordine creasse et hoc modo ipsi
nescientes Deo imaginationem tribuunt nisi velint forte Deum
humanæ imaginationi providentem res omnes eo disposuisse modo
quo ipsas facillime imaginari possent; nec moram forsan iis
injiciet quod infinita reperiantur quæ nostram imaginationem
longe superant et plurima quæ ipsam propter ejus
imbecillitatem confundunt. Sed de hac re satis. Cæteræ deinde
notiones etiam præter imaginandi modos quibus imaginatio
diversimode afficitur, nihil sunt et tamen ab ignaris tanquam
præcipua rerum attributa considerantur quia ut jam diximus,
res omnes propter ipsos factas esse credunt et rei alicujus
naturam bonam vel malam, sanam vel putridam et corruptam
dicunt prout ab eadem afficiuntur. Exempli gratia si motus
quem nervi ab objectis per oculos repræsentatis accipiunt,
valetudini conducat, objecta a quibus causatur pulchra
dicuntur, quæ autem contrarium motum cient, deformia. Quæ
deinde per nares sensum movent, odorifera vel fætida vocant,
quæ per linguam, dulcia aut amara, sapida aut insipida
etc. Quæ autem per tactum, dura aut mollia, aspera aut lævia
etc. Et quæ denique aures movent, strepitum, sonum vel
harmoniam edere dicuntur quorum postremum homines adeo
dementavit ut Deum etiam harmonia delectari crederent. Nec
desunt philosophi qui sibi persuaserint motus cælestes
harmoniam componere. Quæ omnia satis ostendunt unumquemque pro
dispositione cerebri de rebus judicasse vel potius
imaginationis affectiones pro rebus accepisse. Quare non mirum
est (ut hoc etiam obiter notemus) quod inter homines tot quot
experimur, controversiæ ortæ sint ex quibus tandem
scepticismus. Nam quamvis humana corpora in multis conveniant,
in plurimis tamen discrepant et ideo id quod uni bonum, alteri
malum videtur; quod uni ordinatum, alteri confusum; quod uni
gratum, alteri ingratum est et sic de cæteris quibus hic
supersedeo cum quia hujus loci non est de his ex professo
agere, tum quia hoc omnes satis experti sunt. Omnibus enim in
ore est "quot capita tot sensus", "suo quemque sensu
abundare", "non minora cerebrorum quam palatorum esse
discrimina" : quæ sententiæ satis ostendunt homines pro
dispositione cerebri de rebus judicare resque potius imaginari
quam intelligere. Res enim si intellexissent, illæ omnes teste
mathesi, si non allicerent, ad minimum convincerent. </p>
<p>Videmus itaque omnes notiones quibus vulgus solet naturam
explicare, modos esse tantummodo imaginandi nec ullius rei
naturam sed tantum imaginationis constitutionem indicare et
quia nomina habent, quasi essent entium extra imaginationem
existentium, eadem entia non rationis sed imaginationis voco
atque adeo omnia argumenta quæ contra nos ex similibus
notionibus petuntur, facile propulsari possunt. Solent enim
multi sic argumentari. Si omnia ex necessitate perfectissimæ
Dei naturæ sunt consecuta, unde ergo tot imperfectiones in
natura ortæ? Videlicet rerum corruptio ad fætorem usque, rerum
deformitas quæ nauseam moveat, confusio, malum, peccatum
etc. Sed ut modo dixi, facile confutantur. Nam rerum perfectio
ex sola earum natura et potentia est æstimanda nec ideo res
magis aut minus perfectæ sunt propterea quod hominum sensum
delectant vel offendunt, quod humanæ naturæ conducunt vel quod
eidem repugnant. Iis autem qui quærunt cur Deus omnes homines
non ita creavit ut solo rationis ductu gubernarentur? nihil
aliud respondeo quam quia ei non defuit materia ad omnia ex
summo nimirum ad infimum perfectionis gradum creanda vel magis
proprie loquendo quia ipsius naturæ leges adeo amplæ fuerunt
ut sufficerent ad omnia quæ ab aliquo infinito intellectu
concipi possunt producenda, ut propositione 16
demonstravi. </p>
<p>Hæc sunt quæ hic notare suscepi præjudicia. Si quædam hujus
farinæ adhuc restant, poterunt eadem ab unoquoque mediocri
meditatione emendari.</p>
</div>
<h2><a name="p2" id="p2"></a>Pars 2 : De natura et origine mentis</h2><ul><li><a href="#2pr">Praefatio</a></li><li><a href="#2d">Definitiones</a></li><li><a href="#2a">Axiomata</a></li><li><a href="#201">Propositio 1</a> -
Cogitatio attributum Dei est sive Deus est res cogitans.
</li><li><a href="#202">Propositio 2</a> -
Extensio attributum Dei est sive Deus est res extensa.
</li><li><a href="#203">Propositio 3</a> -
In Deo datur necessario idea tam ejus essentiæ quam omnium
quæ ex ipsius essentia necessario sequuntur.
</li><li><a href="#204">Propositio 4</a> -
Idea Dei ex qua infinita infinitis modis sequuntur, unica
tantum esse potest.
</li><li><a href="#205">Propositio 5</a> -
Esse formale idearum Deum quatenus tantum ut res cogitans
consideratur, pro causa agnoscit et non quatenus alio
attributo explicatur. Hoc est tam Dei attributorum quam rerum
singularium ideæ non ipsa ideata sive res perceptas pro causa
efficiente agnoscunt sed ipsum Deum quatenus est res
cogitans.
</li><li><a href="#206">Propositio 6</a> -
Cujuscunque attributi modi Deum quatenus tantum sub illo
attributo cujus modi sunt et non quatenus sub ullo alio
consideratur, pro causa habent.
</li><li><a href="#207">Propositio 7</a> -
Ordo et connexio idearum idem est ac ordo et connexio
rerum.
</li><li><a href="#208">Propositio 8</a> -
Ideæ rerum singularium sive modorum non existentium ita
debent comprehendi in Dei infinita idea ac rerum singularium
sive modorum essentiæ formales in Dei attributis
continentur.
</li><li><a href="#209">Propositio 9</a> -
Idea rei singularis actu existentis Deum pro causa habet non
quatenus infinitus est sed quatenus alia rei singularis actu
existentis idea affectus consideratur cujus etiam Deus est
causa quatenus alia tertia affectus est et sic in
infinitum.
</li><li><a href="#210">Propositio 10</a> -
Ad essentiam hominis non pertinet esse substantiæ sive
substantia formam hominis non constituit.
</li><li><a href="#211">Propositio 11</a> -
Primum quod actuale mentis humanæ esse constituit, nihil
aliud est quam idea rei alicujus singularis actu
existentis.
</li><li><a href="#212">Propositio 12</a> -
Quicquid in objecto ideæ humanam mentem constituentis
contingit, id ab humana mente debet percipi sive ejus rei
dabitur in mente necessario idea hoc est si objectum ideæ
humanam mentem constituentis sit corpus, nihil in eo corpore
poterit contingere quod a mente non percipiatur.
</li><li><a href="#213">Propositio 13</a> -
Objectum ideæ humanam mentem constituentis est corpus sive
certus extensionis modus actu existens et nihil aliud.
</li><li><a href="#214">Propositio 14</a> -
Mens humana apta est ad plurima percipiendum et eo aptior quo
ejus corpus pluribus modis disponi potest.
</li><li><a href="#215">Propositio 15</a> -
Idea quæ esse formale humanæ mentis constituit non est
simplex sed ex plurimis ideis composita.
</li><li><a href="#216">Propositio 16</a> -
Idea cujuscunque modi quo corpus humanum a corporibus
externis afficitur, involvere debet naturam corporis humani et
simul naturam corporis externi.
</li><li><a href="#217">Propositio 17</a> -
Si humanum corpus affectum est modo qui naturam corporis
alicujus externi involvit, mens humana idem corpus externum ut
actu existens vel ut sibi præsens contemplabitur donec corpus
afficiatur affectu qui ejusdem corporis existentiam vel
præsentiam secludat.
</li><li><a href="#218">Propositio 18</a> -
Si corpus humanum a duobus vel pluribus corporibus simul
affectum fuerit semel, ubi mens postea eorum aliquod
imaginabitur, statim et aliorum recordabitur.
</li><li><a href="#219">Propositio 19</a> -
Mens humana ipsum humanum corpus non cognoscit nec ipsum
existere scit nisi per ideas affectionum quibus corpus
afficitur.
</li><li><a href="#220">Propositio 20</a> -
Mentis humanæ datur etiam in Deo idea sive cognitio quæ in
Deo eodem modo sequitur et ad Deum eodem modo refertur ac idea
sive cognitio corporis humani.
</li><li><a href="#221">Propositio 21</a> -
Hæc mentis idea eodem modo unita est menti ac ipsa mens unita
est corpori.
</li><li><a href="#222">Propositio 22</a> -
Mens humana non tantum corporis affectiones sed etiam harum
affectionum ideas percipit.
</li><li><a href="#223">Propositio 23</a> -
Mens se ipsam non cognoscit nisi quatenus corporis
affectionum ideas percipit.
</li><li><a href="#224">Propositio 24</a> -
Mens humana partium corpus humanum componentium adæquatam
cognitionem non involvit.
</li><li><a href="#225">Propositio 25</a> -
Idea cujuscunque affectionis corporis humani adæquatam
corporis externi cognitionem non involvit.
</li><li><a href="#226">Propositio 26</a> -
Mens humana nullum corpus externum ut actu existens percipit
nisi per ideas affectionum sui corporis.
</li><li><a href="#227">Propositio 27</a> -
Idea cujuscunque affectionis corporis humani adæquatam ipsius
humani corporis cognitionem non involvit.
</li><li><a href="#228">Propositio 28</a> -
Ideæ affectionum corporis humani quatenus ad humanam mentem
tantum referuntur, non sunt claræ et distinctæ sed
confusæ.
</li><li><a href="#229">Propositio 29</a> -
Idea ideæ cujuscunque affectionis corporis humani adæquatam
humanæ mentis cognitionem non involvit.
</li><li><a href="#230">Propositio 30</a> -
Nos de duratione nostri corporis nullam nisi admodum
inadæquatam cognitionem habere possumus.
</li><li><a href="#231">Propositio 31</a> -
Nos de duratione rerum singularium quæ extra nos sunt, nullam
nisi admodum inadæquatam cognitionem habere possumus.
</li><li><a href="#232">Propositio 32</a> -
Omnes ideæ quatenus ad Deum referuntur, veræ sunt.
</li><li><a href="#233">Propositio 33</a> -
Nihil in ideis positivum est propter quod falsæ dicuntur.
</li><li><a href="#234">Propositio 34</a> -
Omnis idea quæ in nobis est absoluta sive adæquata et
perfecta, vera est.
</li><li><a href="#235">Propositio 35</a> -
Falsitas consistit in cognitionis privatione quam ideæ
inadæquatæ sive mutilatæ et confusæ involvunt.
</li><li><a href="#236">Propositio 36</a> -
Ideæ inadæquatæ et confusæ eadem necessitate consequuntur ac
adæquatæ sive claræ ac distinctæ ideæ.
</li><li><a href="#237">Propositio 37</a> -
Id quod omnibus commune (de his vide
supra lemma 2) quodque æque in
parte ac in toto est, nullius rei singularis essentiam
constituit.
</li><li><a href="#238">Propositio 38</a> -
Illa quæ omnibus communia quæque æque in parte ac in toto
sunt, non possunt concipi nisi adæquate.
</li><li><a href="#239">Propositio 39</a> -
Id quod corpori humano et quibusdam corporibus externis a
quibus corpus humanum affici solet, commune est et proprium
quodque in cujuscunque horum parte æque ac in toto est, ejus
etiam idea erit in mente adæquata.
</li><li><a href="#240">Propositio 40</a> -
Quæcunque ideæ in mente sequuntur ex ideis quæ in ipsa sunt
adæquatæ, sunt etiam adæquatæ.
</li><li><a href="#241">Propositio 41</a> -
Cognitio primi generis unica est falsitatis causa, secundi
autem et tertii est necessario vera.
</li><li><a href="#242">Propositio 42</a> -
Secundi et tertii et non primi generis cognitio docet nos
verum a falso distinguere.
</li><li><a href="#243">Propositio 43</a> -
Qui veram habet ideam, simul scit se veram habere ideam nec
de rei veritate potest dubitare.
</li><li><a href="#244">Propositio 44</a> -
De natura rationis non est res ut contingentes sed ut
necessarias contemplari.
</li><li><a href="#245">Propositio 45</a> -
Unaquæque cujuscunque corporis vel rei singularis actu
existentis idea Dei æternam et infinitam essentiam necessario
involvit.
</li><li><a href="#246">Propositio 46</a> -
Cognitio æternæ et infinitæ essentiæ Dei quam unaquæque idea
involvit, est adæquata et perfecta.
</li><li><a href="#247">Propositio 47</a> -
Mens humana adæquatam habet cognitionem æternæ et infinitæ
essentiæ Dei.
</li><li><a href="#248">Propositio 48</a> -
In mente nulla est absoluta sive libera voluntas sed mens ad
hoc vel illud volendum determinatur a causa quæ etiam ab alia
determinata est et hæc iterum ab alia et sic in infinitum.
</li><li><a href="#249">Propositio 49</a> -
In mente nulla datur volitio sive affirmatio et negatio
præter illam quam idea quatenus idea est, involvit.
</li></ul>
<div class="entitas"><a name="2pr" id="id2pr"></a><h3>Praefatio</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#116">116</a><br /></p></div>
<p>Transeo jam ad ea explicanda quæ ex Dei sive Entis æterni et
infiniti essentia necessario debuerunt sequi. Non quidem
omnia; infinita enim infinitis modis ex ipsa debere
sequi <a href="#116">propositione 16 partis I</a>
demonstravimus sed ea solummodo quæ nos ad mentis humanæ
ejusque summæ beatitudinis cognitionem quasi manu ducere
possunt.</p>
</div>
<div class="entitas"><a name="2d" id="id2d"></a><h3>Definitiones</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<div class="subentitas"><a name="2d1" id="id2d1"></a><h4>Definitio 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#213l2">213l2</a><br /><a href="#213l3">213l3</a><br /><a href="#302">302</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#125c">125c</a><br /></p></div>
<p><em>Per corpus intelligo modum qui Dei essentiam quatenus ut
res extensa consideratur, certo et determinato modo
exprimit; vide
<a href="#125c">corollarium propositionis 25 partis
I</a>.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="2d2" id="id2d2"></a><h4>Definitio 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#210">210</a><br /><a href="#237">237</a><br /><a href="#249">249</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Ad essentiam alicujus rei id pertinere dico quo dato res
necessario ponitur et quo sublato res necessario tollitur;
vel id sine quo res et vice versa id quod sine re nec esse
nec concipi potest.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="2d3" id="id2d3"></a><h4>Definitio 3</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Per ideam intelligo mentis conceptum quem mens format
propterea quod res est cogitans.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="2d3e" id="id2d3e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Dico potius conceptum quam perceptionem quia perceptionis
nomen indicare videtur mentem ab objecto pati. At
conceptus actionem mentis exprimere videtur.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="2d4" id="id2d4"></a><h4>Definitio 4</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#462">462</a><br /><a href="#517">517</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Per ideam adæquatam intelligo ideam quæ quatenus in se sine
relatione ad objectum consideratur, omnes veræ ideæ
proprietates sive denominationes intrinsecas habet.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="2d4e" id="id2d4e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Dico intrinsecas ut illam secludam quæ extrinseca est
nempe convenientiam ideæ cum suo ideato.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="2d5" id="id2d5"></a><h4>Definitio 5</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Duratio est indefinita existendi continuatio.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="2d5e" id="id2d5e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Dico indefinitam quia per ipsam rei existentis naturam
determinari nequaquam potest neque etiam a causa
efficiente quæ scilicet rei existentiam necessario ponit,
non autem tollit.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="2d6" id="id2d6"></a><h4>Definitio 6</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#4pr">4pr</a><br /><a href="#535">535</a><br /><a href="#540">540</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Per realitatem et perfectionem idem intelligo.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="2d7" id="id2d7"></a><h4>Definitio 7</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Per res singulares intelligo res quæ finitæ sunt et
determinatam habent existentiam. Quod si plura individua in
una actione ita concurrant ut omnia simul unius effectus
sint causa, eadem omnia eatenus ut unam rem singularem
considero.</em></p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="2a" id="id2a"></a><h3>Axiomata</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<div class="subentitas"><a name="2a1" id="id2a1"></a><h4>Axioma 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#210">210</a><br /><a href="#211">211</a><br /><a href="#230">230</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Hominis essentia non involvit necessariam existentiam hoc
est ex naturæ ordine tam fieri potest ut hic et ille homo
existat quam ut non existat.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="2a2" id="id2a2"></a><h4>Axioma 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#211">211</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Homo cogitat.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="2a3" id="id2a3"></a><h4>Axioma 3</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#211">211</a><br /><a href="#211">211</a><br /><a href="#249">249</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Modi cogitandi ut amor, cupiditas vel quicunque nomine
affectus animi insigniuntur, non dantur nisi in eodem
individuo detur idea rei amatæ, desideratæ etc. At idea dari
potest quamvis nullus alius detur cogitandi modus.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="2a4" id="id2a4"></a><h4>Axioma 4</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#213">213</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Nos corpus quoddam multis modis affici sentimus.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="2a5" id="id2a5"></a><h4>Axioma 5</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#213">213</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#213p1">213p1</a><br /><a href="#213p2">213p2</a><br /><a href="#213p3">213p3</a><br /><a href="#213p4">213p4</a><br /><a href="#213p5">213p5</a><br /><a href="#213p6">213p6</a><br /></p></div>
<p><em>Nullas res singulares præter corpora et cogitandi modos
sentimus nec percipimus. <a href="#213p1">Postulata vide
post 13 propositionem</a>.<a href="#213p2"></a>
<a href="#213p3"></a> <a href="#213p4"></a>
<a href="#213p5"></a> <a href="#213p6"></a> </em></p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="201" id="id201"></a><h3>Propositio 1</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#203">203</a><br /><a href="#220">220</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Cogitatio attributum Dei est sive Deus est res cogitans.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="201d" id="id201d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d5">1d5</a><br /><a href="#1d6">1d6</a><br /><a href="#125c">125c</a><br /></p></div>
<p>Singulares cogitationes sive hæc et illa cogitatio modi
sunt qui Dei naturam certo et determinato modo exprimunt
(per <a href="#125c">corollarium propositionis 25 partis
I</a>). Competit ergo Deo
(per <a href="#1d5">definitionem 5 partis I</a>)
attributum cujus conceptum singulares omnes cogitationes
involvunt, per quod etiam concipiuntur. Est igitur cogitatio
unum ex infinitis Dei attributis quod Dei æternam et
infinitam essentiam exprimit
(vide <a href="#1d6">definitionem 6 partis I</a>)
sive Deus est res cogitans. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="201sc" id="id201sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d4">1d4</a><br /><a href="#1d6">1d6</a><br /></p></div>
<p>Patet etiam hæc propositio ex hoc quod nos possumus ens
cogitans infinitum concipere. Nam quo plura ens cogitans
potest cogitare, eo plus realitatis sive perfectionis idem
continere concipimus; ergo ens quod infinita infinitis modis
cogitare potest, est necessario virtute cogitandi
infinitum. Cum itaque ad solam cogitationem attendendo Ens
infinitum concipiamus, est necessario
(per <a href="#1d4">definitiones 4</a> et
<a href="#1d6">6 partis I</a>) cogitatio unum ex
infinitis Dei attributis, ut volebamus.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="202" id="id202"></a><h3>Propositio 2</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Extensio attributum Dei est sive Deus est res extensa.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="202d" id="id202d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d5">1d5</a><br /><a href="#1d6">1d6</a><br /><a href="#125c">125c</a><br /></p></div>
<p>Hujus eodem modo procedit ac demonstratio præcedentis
propositionis.<a href="#1d5"></a> <a href="#1d6"></a>
<a href="#125c"></a> </p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="203" id="id203"></a><h3>Propositio 3</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#205">205</a><br /><a href="#209c">209c</a><br /><a href="#220">220</a><br /><a href="#224">224</a><br /><a href="#522">522</a><br /><a href="#535">535</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>In Deo datur necessario idea tam ejus essentiæ quam omnium
quæ ex ipsius essentia necessario sequuntur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="203d" id="id203d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#115">115</a><br /><a href="#116">116</a><br /><a href="#135">135</a><br /><a href="#201">201</a><br /></p></div>
<p>Deus enim (per <a href="#201">propositionem 1
hujus</a>) infinita infinitis modis cogitare sive
(quod idem est per <a href="#116">propositionem 16
partis I</a>) ideam suæ essentiæ et omnium quæ
necessario ex ea sequuntur, formare potest. Atqui omne id
quod in Dei potestate est, necessario est
(per <a href="#135">propositionem 35 partis
I</a>); ergo datur necessario talis idea et (per
<a href="#115">propositionem 15 partis I</a>) non
nisi in Deo. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="203sc" id="id203sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#116">116</a><br /><a href="#132c1">132c1</a><br /><a href="#132c2">132c2</a><br /><a href="#134">134</a><br /></p></div>
<p>Vulgus per Dei potentiam intelligit Dei liberam voluntatem
et jus in omnia quæ sunt quæque propterea communiter ut
contingentia considerantur. Deum enim potestatem omnia
destruendi habere dicunt et in nihilum redigendi. Dei porro
potentiam cum potentia regum sæpissime comparant. Sed hoc in
<a href="#132c1">corollario I</a>
et <a href="#132c2">II propositionis 32 partis
I</a> refutavimus et <a href="#116">propositione
16 partis I</a> ostendimus Deum eadem necessitate
agere qua seipsum intelligit hoc est sicuti ex necessitate
divinæ naturæ sequitur (sicut omnes uno ore statuunt) ut
Deus seipsum intelligat, eadem etiam necessitate sequitur ut
Deus infinita infinitis modis
agat. Deinde <a href="#134">propositione 34 partis
I</a> ostendimus Dei potentiam nihil esse præterquam
Dei actuosam essentiam adeoque tam nobis impossibile est
concipere Deum non agere quam Deum non esse. Porro si hæc
ulterius persequi liberet, possem hic etiam ostendere
potentiam illam quam vulgus Deo affingit, non tantum humanam
esse (quod ostendit Deum hominem vel instar hominis a vulgo
concipi) sed etiam impotentiam involvere. Sed nolo de eadem
re toties sermonem instituere. Lectorem solummodo iterum
atque iterum rogo ut quæ in prima parte ex propositione 16
usque ad finem de hac re dicta sunt, semel atque iterum
perpendat. Nam nemo ea quæ volo percipere recte poterit nisi
magnopere caveat ne Dei potentiam cum humana regum potentia
vel jure confundat.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="204" id="id204"></a><h3>Propositio 4</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Idea Dei ex qua infinita infinitis modis sequuntur, unica
tantum esse potest.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="204d" id="id204d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#114c1">114c1</a><br /><a href="#130">130</a><br /></p></div>
<p>Intellectus infinitus nihil præter Dei attributa ejusque
affectiones comprehendit
(per <a href="#130">propositionem 30 partis
I</a>). Atqui Deus est unicus
(per <a href="#114c1">corollarium I propositionis 14
partis I</a>). Ergo idea Dei ex qua infinita
infinitis modis sequuntur, unica tantum esse
potest. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="205" id="id205"></a><h3>Propositio 5</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Esse formale idearum Deum quatenus tantum ut res cogitans
consideratur, pro causa agnoscit et non quatenus alio
attributo explicatur. Hoc est tam Dei attributorum quam rerum
singularium ideæ non ipsa ideata sive res perceptas pro causa
efficiente agnoscunt sed ipsum Deum quatenus est res
cogitans.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="205d" id="id205d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1a4">1a4</a><br /><a href="#110">110</a><br /><a href="#125c">125c</a><br /><a href="#203">203</a><br /></p></div>
<p>Patet quidem ex <a href="#203">propositione 3
hujus</a>. Ibi enim concludebamus Deum ideam suæ
essentiæ et omnium quæ ex ea necessario sequuntur, formare
posse ex hoc solo nempe quod Deus est res cogitans et non
ex eo quod sit suæ ideæ objectum. Quare esse formale
idearum Deum quatenus est res cogitans, pro causa
agnoscit. Sed aliter hoc modo demonstratur. Esse formale
idearum modus est cogitandi (ut per se notum) hoc est
(per <a href="#125c">corollarium propositionis 25
partis I</a>) modus qui Dei naturam quatenus est
res cogitans, certo modo exprimit adeoque
(per <a href="#110">propositionem 10 partis
I</a>) nullius alterius attributi Dei conceptum
involvit et consequenter (per <a href="#1a4">axioma 4
partis I</a>) nullius alterius attributi nisi
cogitationis est effectus adeoque esse formale idearum
Deum quatenus tantum ut res cogitans consideratur
etc. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="206" id="id206"></a><h3>Propositio 6</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#209">209</a><br /><a href="#213l3">213l3</a><br /><a href="#245">245</a><br /><a href="#302">302</a><br /><a href="#302">302</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#407">407</a><br /><a href="#429">429</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Cujuscunque attributi modi Deum quatenus tantum sub illo
attributo cujus modi sunt et non quatenus sub ullo alio
consideratur, pro causa habent.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="206d" id="id206d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1a4">1a4</a><br /><a href="#110">110</a><br /></p></div>
<p>Unumquodque enim attributum per se absque alio concipitur
(per <a href="#110">propositionem 10 partis
I</a>). Quare uniuscujusque attributi modi conceptum
sui attributi, non autem alterius involvunt adeoque (per
<a href="#1a4">axioma 4 partis I</a>) Deum
quatenus tantum sub illo attributo cujus modi sunt et non
quatenus sub ullo alio consideratur, pro causa
habent. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="206c" id="id206c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#236">236</a><br /><a href="#501">501</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hinc sequitur quod esse formale rerum quæ modi non sunt
cogitandi, non sequitur ideo ex divina natura quia res prius
cognovit sed eodem modo eademque necessitate res ideatæ ex
suis attributis consequuntur et concluduntur ac ideas ex
attributo cogitationis consequi ostendimus.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="207" id="id207"></a><h3>Propositio 7</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#208">208</a><br /><a href="#209">209</a><br /><a href="#209c">209c</a><br /><a href="#215">215</a><br /><a href="#219">219</a><br /><a href="#220">220</a><br /><a href="#224">224</a><br /><a href="#225">225</a><br /><a href="#226">226</a><br /><a href="#311">311</a><br /><a href="#312">312</a><br /><a href="#501">501</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Ordo et connexio idearum idem est ac ordo et connexio
rerum.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="207d" id="id207d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1a4">1a4</a><br /></p></div>
<p>Patet ex <a href="#1a4">axiomate 4 partis
I</a>. Nam cujuscunque causati idea a cognitione
causæ cujus est effectus, dependet.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="207c" id="id207c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#232">232</a><br /><a href="#236">236</a><br /><a href="#238">238</a><br /><a href="#239">239</a><br /><a href="#239">239</a><br /><a href="#328">328</a><br /><a href="#501">501</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hinc sequitur quod Dei cogitandi potentia æqualis est
ipsius actuali agendi potentiæ. Hoc est quicquid ex infinita
Dei natura sequitur formaliter, id omne ex Dei idea eodem
ordine eademque connexione sequitur in Deo objective.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="207sc" id="id207sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#208">208</a><br /><a href="#212sc">212sc</a><br /><a href="#221sc">221sc</a><br /><a href="#302sc">302sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hic antequam ulterius pergamus, revocandum nobis in
memoriam est id quod supra ostendimus nempe quod quicquid ab
infinito intellectu percipi potest tanquam substantiæ
essentiam constituens, id omne ad unicam tantum substantiam
pertinet et consequenter quod substantia cogitans et
substantia extensa una eademque est substantia quæ jam sub
hoc jam sub illo attributo comprehenditur. Sic etiam modus
extensionis et idea illius modi una eademque est res sed
duobus modis expressa, quod quidam Hebræorum quasi per
nebulam vidisse videntur, qui scilicet statuunt Deum, Dei
intellectum resque ab ipso intellectas unum et idem
esse. Exempli gratia circulus in natura existens et idea
circuli existentis quæ etiam in Deo est, una eademque est
res quæ per diversa attributa explicatur et ideo sive
naturam sub attributo extensionis sive sub attributo
cogitationis sive sub alio quocunque concipiamus, unum
eundemque ordinem sive unam eandemque causarum connexionem
hoc est easdem res invicem sequi reperiemus. Nec ulla alia
de causa dixi quod Deus sit causa ideæ exempli gratia
circuli quatenus tantum est res cogitans et circuli quatenus
tantum est res extensa nisi quia esse formale ideæ circuli
non nisi per alium cogitandi modum tanquam causam proximam
et ille iterum per alium et sic in infinitum, potest percipi
ita ut quamdiu res ut cogitandi modi considerantur, ordinem
totius naturæ sive causarum connexionem per solum
cogitationis attributum explicare debemus et quatenus ut
modi extensionis considerantur, ordo etiam totius naturæ per
solum extensionis attributum explicari debet et idem de
aliis attributis intelligo. Quare rerum ut in se sunt, Deus
revera est causa quatenus infinitis constat attributis nec
impræsentiarum hæc clarius possum explicare.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="208" id="id208"></a><h3>Propositio 8</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#311sc">311sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Ideæ rerum singularium sive modorum non existentium ita
debent comprehendi in Dei infinita idea ac rerum singularium
sive modorum essentiæ formales in Dei attributis
continentur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="208d" id="id208d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#207">207</a><br /><a href="#207sc">207sc</a><br /></p></div>
<p>Hæc propositio patet
ex <a href="#207">præcedenti</a> sed intelligitur
clarius ex <a href="#207sc">præcedenti
scholio</a>.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="208c" id="id208c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#209">209</a><br /><a href="#211">211</a><br /><a href="#215">215</a><br /><a href="#245">245</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#521">521</a><br /><a href="#523">523</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hinc sequitur quod quamdiu res singulares non existunt nisi
quatenus in Dei attributis comprehenduntur, earum esse
objectivum sive ideæ non existunt nisi quatenus infinita Dei
idea existit et ubi res singulares dicuntur existere non
tantum quatenus in Dei attributis comprehenduntur sed
quatenus etiam durare dicuntur, earum ideæ etiam existentiam
per quam durare dicuntur, involvent.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="208sc" id="id208sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#209">209</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Si quis ad uberiorem hujus rei explicationem exemplum
desideret, nullum sane dare potero quod rem de qua hic
loquor, utpote unicam adæquate explicet; conabor tamen rem
ut fieri potest, illustrare. Nempe circulus talis est naturæ
ut omnium linearum rectarum in eodem sese invicem secantium
rectangula sub segmentis sint inter se æqualia; quare in
circulo infinita inter se æqualia rectangula continentur :
attamen nullum eorum potest dici existere nisi quatenus
circulus existit nec etiam alicujus horum rectangulorum idea
potest dici existere nisi quatenus in circuli idea
comprehenditur. Concipiantur jam ex infinitis illis duo
tantum nempe E et D existere. Sane eorum etiam ideæ jam non
tantum existunt quatenus solummodo in circuli idea
comprehenduntur sed etiam quatenus illorum rectangulorum
existentiam involvunt, quo fit ut a reliquis reliquorum
rectangulorum ideis distinguantur.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="209" id="id209"></a><h3>Propositio 9</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#209c">209c</a><br /><a href="#219">219</a><br /><a href="#220">220</a><br /><a href="#224">224</a><br /><a href="#225">225</a><br /><a href="#301">301</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Idea rei singularis actu existentis Deum pro causa habet non
quatenus infinitus est sed quatenus alia rei singularis actu
existentis idea affectus consideratur cujus etiam Deus est
causa quatenus alia tertia affectus est et sic in
infinitum.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="209d" id="id209d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#128">128</a><br /><a href="#206">206</a><br /><a href="#207">207</a><br /><a href="#208c">208c</a><br /><a href="#208sc">208sc</a><br /></p></div>
<p>Idea rei singularis actu existentis modus singularis
cogitandi est et a reliquis distinctus
(per <a href="#208c">corollarium</a> et
<a href="#208sc">scholium propositionis 8
hujus</a>) adeoque
(per <a href="#206">propositionem 6 hujus</a>)
Deum quatenus est tantum res cogitans, pro causa habet. At
non (per <a href="#128">propositionem 28 partis
I</a>) quatenus est res absolute cogitans sed
quatenus alio cogitandi modo affectus consideratur et
hujus etiam Deus est causa quatenus alio cogitandi modo
affectus est et sic in infinitum. Atqui ordo et connexio
idearum (per
<a href="#207">propositionem 7 hujus</a>) idem
est ac ordo et connexio causarum; ergo unius singularis ideæ
alia idea sive Deus quatenus alia idea affectus
consideratur, est causa et hujus etiam quatenus alia
affectus est et sic in infinitum. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="209c" id="id209c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#212">212</a><br /><a href="#213">213</a><br /><a href="#230">230</a><br /><a href="#310">310</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Quicquid in singulari cujuscunque ideæ objecto contingit,
ejus datur in Deo cognitio quatenus tantum ejusdem objecti
ideam habet.</p>
<div class="subentitas"><a name="209cd" id="id209cd"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#203">203</a><br /><a href="#207">207</a><br /><a href="#209">209</a><br /></p></div>
<p>Quicquid in objecto cujuscunque ideæ contingit, ejus
datur in Deo idea (per <a href="#203">propositionem 3
hujus</a>) non quatenus infinitus est sed quatenus
alia rei singularis idea affectus consideratur (per
<a href="#209">præcedentem propositionem</a>)
sed (per <a href="#207">propositionem 7
hujus</a>) ordo et connexio idearum idem est ac
ordo et connexio rerum; erit ergo cognitio ejus quod in
singulari aliquo objecto contingit, in Deo quatenus tantum
ejusdem objecti habet ideam. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="210" id="id210"></a><h3>Propositio 10</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#210c">210c</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Ad essentiam hominis non pertinet esse substantiæ sive
substantia formam hominis non constituit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="210d" id="id210d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#107">107</a><br /><a href="#2d2">2d2</a><br /><a href="#2a1">2a1</a><br /></p></div>
<p>Esse enim substantiæ involvit necessariam existentiam (per
<a href="#107">propositionem 7 partis I</a>). Si
igitur ad hominis essentiam pertineret esse substantiæ, data
ergo substantia, daretur necessario homo
(per <a href="#2d2">definitionem 2 hujus</a>) et
consequenter homo necessario existeret, quod
(per <a href="#2a1">axioma 1 hujus</a>) est
absurdum. Ergo etc. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="210sc" id="id210sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#105">105</a><br /></p></div>
<p>Demonstratur etiam hæc propositio
ex <a href="#105">propositione 5 partis I</a>
nempe quod duæ ejusdem naturæ substantiæ non dentur. Cum
autem plures homines existere possint, ergo id quod hominis
formam constituit, non est esse substantiæ. Patet præterea
hæc propositio ex reliquis substantiæ proprietatibus
videlicet quod substantia sit sua natura infinita,
immutabilis, indivisibilis etc. ut facile unusquisque videre
potest.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="210c" id="id210c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#211">211</a><br /><a href="#429">429</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hinc sequitur essentiam hominis constitui a certis Dei
attributorum modificationibus.</p>
<div class="subentitas"><a name="210cd" id="id210cd"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#115">115</a><br /><a href="#125c">125c</a><br /><a href="#210">210</a><br /></p></div>
<p>Nam esse substantiæ (per <a href="#210">propositionem
præcedentem</a>) ad essentiam hominis non
pertinet. Est ergo (per <a href="#115">propositionem
15 partis I</a>) aliquid quod in Deo est et quod
sine Deo nec esse nec concipi potest sive
(per <a href="#125c">corollarium propositionis 25
partis I</a>) affectio sive modus qui Dei naturam
certo et determinato modo exprimit.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="210csc" id="id210csc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Omnes sane concedere debent nihil sine Deo esse neque
concipi posse. Nam apud omnes in confesso est quod Deus
omnium rerum tam earum essentiæ quam earum existentiæ
unica est causa hoc est Deus non tantum est causa rerum
secundum fieri ut aiunt sed etiam secundum esse. At
interim plerique id ad essentiam alicujus rei pertinere
dicunt sine quo res nec esse nec concipi potest adeoque
vel naturam Dei ad essentiam rerum creatarum pertinere vel
res creatas sine Deo vel esse vel concipi posse credunt
vel quod certius est, sibi non satis constant. Cujus rei
causam fuisse credo quod ordinem philosophandi non
tenuerint. Nam naturam divinam quam ante omnia contemplari
debebant quia tam cognitione quam natura prior est, ordine
cognitionis ultimam et res quæ sensuum objecta vocantur,
omnibus priores esse crediderunt; unde factum est ut dum
res naturales contemplati sunt, de nulla re minus
cogitaverint quam de divina natura et cum postea animum ad
divinam naturam contemplandum appulerint, de nulla re
minus cogitare potuerint quam de primis suis figmentis
quibus rerum naturalium cognitionem superstruxerant;
utpote quæ ad cognitionem divinæ naturæ nihil juvare
poterant adeoque nihil mirum si sibi passim
contradixerint. Sed hoc mitto. Nam meum intentum hic
tantum fuit causam reddere cur non dixerim id ad essentiam
alicujus rei pertinere sine quo res nec esse nec concipi
potest; nimirum quia res singulares non possunt sine Deo
esse nec concipi et tamen Deus ad earum essentiam non
pertinet sed id necessario essentiam alicujus rei
constituere dixi quo dato, res ponitur et quo sublato, res
tollitur vel id sine quo res et vice versa id quod sine re
nec esse nec concipi potest.</p>
</div>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="211" id="id211"></a><h3>Propositio 11</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#212">212</a><br /><a href="#213">213</a><br /><a href="#220">220</a><br /><a href="#248">248</a><br /><a href="#248sc">248sc</a><br /><a href="#302">302</a><br /><a href="#303">303</a><br /><a href="#310">310</a><br /><a href="#310">310</a><br /><a href="#3agde">3agde</a><br /><a href="#437">437</a><br /><a href="#509">509</a><br /><a href="#538">538</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Primum quod actuale mentis humanæ esse constituit, nihil
aliud est quam idea rei alicujus singularis actu
existentis.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="211d" id="id211d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#121">121</a><br /><a href="#122">122</a><br /><a href="#2a1">2a1</a><br /><a href="#2a2">2a2</a><br /><a href="#2a3">2a3</a><br /><a href="#2a3">2a3</a><br /><a href="#208c">208c</a><br /><a href="#210c">210c</a><br /></p></div>
<p>Essentia hominis (per <a href="#210c">corollarium
præcedentis propositionis</a>) a certis Dei
attributorum modis constituitur nempe
(per <a href="#2a2">axioma 2 hujus</a>) a modis
cogitandi quorum omnium (per <a href="#2a3">axioma 3
hujus</a>) idea natura prior est et ea data reliqui
modi (quibus scilicet idea natura prior est) in eodem
debent esse individuo (per <a href="#2a3">axioma 3
hujus</a>). Atque adeo idea primum est quod humanæ
mentis esse constituit. At non idea rei non
existentis. Nam tum (per <a href="#208c">corollarium
propositionis 8 hujus</a>) ipsa idea non potest
dici existere; erit ergo idea rei actu existentis. At non
rei infinitæ. Res namque infinita
(per <a href="#121">propositiones 21</a>
et <a href="#122">22 partis I</a>) debet semper
necessario existere; atqui hoc
(per <a href="#2a1">axioma 1 hujus</a>) est
absurdum; ergo primum quod esse humanæ mentis actuale
constituit, est idea rei singularis actu
existentis. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="211c" id="id211c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#212">212</a><br /><a href="#213">213</a><br /><a href="#219">219</a><br /><a href="#222">222</a><br /><a href="#223">223</a><br /><a href="#223">223</a><br /><a href="#224">224</a><br /><a href="#230">230</a><br /><a href="#234">234</a><br /><a href="#238">238</a><br /><a href="#239">239</a><br /><a href="#240">240</a><br /><a href="#243">243</a><br /><a href="#243">243</a><br /><a href="#243sc">243sc</a><br /><a href="#301">301</a><br /><a href="#301">301</a><br /><a href="#301">301</a><br /><a href="#301">301</a><br /><a href="#328">328</a><br /><a href="#536">536</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hinc sequitur mentem humanam partem esse infiniti
intellectus Dei ac proinde cum dicimus mentem humanam hoc
vel illud percipere, nihil aliud dicimus quam quod Deus non
quatenus infinitus est sed quatenus per naturam humanæ
mentis explicatur sive quatenus humanæ mentis essentiam
constituit, hanc vel illam habet ideam et cum dicimus Deum
hanc vel illam ideam habere non tantum quatenus naturam
humanæ mentis constituit sed quatenus simul cum mente humana
alterius rei etiam habet ideam, tum dicimus mentem humanam
rem ex parte sive inadæquate percipere.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="211sc" id="id211sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hic sine dubio lectores hærebunt multaque comminiscentur
quæ moram injiciant et hac de causa ipsos rogo ut lento
gradu mecum pergant nec de his judicium ferant donec omnia
perlegerint.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="212" id="id212"></a><h3>Propositio 12</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#213">213</a><br /><a href="#214">214</a><br /><a href="#217">217</a><br /><a href="#217c">217c</a><br /><a href="#219">219</a><br /><a href="#221">221</a><br /><a href="#222">222</a><br /><a href="#238">238</a><br /><a href="#302sc">302sc</a><br /><a href="#407">407</a><br /><a href="#504">504</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quicquid in objecto ideæ humanam mentem constituentis
contingit, id ab humana mente debet percipi sive ejus rei
dabitur in mente necessario idea hoc est si objectum ideæ
humanam mentem constituentis sit corpus, nihil in eo corpore
poterit contingere quod a mente non percipiatur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="212d" id="id212d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#209c">209c</a><br /><a href="#211">211</a><br /><a href="#211c">211c</a><br /></p></div>
<p>Quicquid enim in objecto cujuscunque ideæ contingit, ejus
rei datur necessario in Deo cognitio
(per <a href="#209c">corollarium propositionis 9
hujus</a>) quatenus ejusdem objecti idea affectus
consideratur hoc est (per <a href="#211">propositionem
11 hujus</a>) quatenus mentem alicujus rei
constituit. Quicquid igitur in objecto ideæ humanam mentem
constituentis contingit, ejus datur necessario in Deo
cognitio quatenus naturam humanæ mentis constituit hoc est
(per <a href="#211c">corollarium propositionis 11
hujus</a>) ejus rei cognitio erit necessario in mente
sive mens id percipit. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="212sc" id="id212sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#207sc">207sc</a><br /></p></div>
<p>Hæc propositio patet etiam et clarius intelligitur ex
<a href="#207sc">scholio propositionis 7
hujus</a>, quod vide.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="213" id="id213"></a><h3>Propositio 13</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#215">215</a><br /><a href="#219">219</a><br /><a href="#221">221</a><br /><a href="#221sc">221sc</a><br /><a href="#223">223</a><br /><a href="#224">224</a><br /><a href="#226">226</a><br /><a href="#229">229</a><br /><a href="#238">238</a><br /><a href="#239">239</a><br /><a href="#303">303</a><br /><a href="#310">310</a><br /><a href="#310">310</a><br /><a href="#3agde">3agde</a><br /><a href="#523">523</a><br /><a href="#529">529</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Objectum ideæ humanam mentem constituentis est corpus sive
certus extensionis modus actu existens et nihil aliud.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="213d" id="id213d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#136">136</a><br /><a href="#2a4">2a4</a><br /><a href="#2a5">2a5</a><br /><a href="#209c">209c</a><br /><a href="#211">211</a><br /><a href="#211c">211c</a><br /><a href="#212">212</a><br /></p></div>
<p>Si enim corpus non esset humanæ mentis objectum, ideæ
affectionum corporis non essent in Deo
(per <a href="#209c">corollarium propositionis 9
hujus</a>) quatenus mentem nostram sed quatenus
alterius rei mentem constitueret hoc est
(per <a href="#211c">corollarium propositionis 11
hujus</a>) ideæ affectionum corporis non essent in
nostra mente; atqui (per <a href="#2a4">axioma 4
hujus</a>) ideas affectionum corporis habemus. Ergo
objectum ideæ humanam mentem constituentis est corpus idque
(per <a href="#211">propositionem 11 hujus</a>)
actu existens. Deinde si præter corpus etiam aliud esset
mentis objectum, cum nihil
(per <a href="#136">propositionem 36 partis
I</a>) existat ex quo aliquis effectus non sequatur,
deberet (per <a href="#212">propositionem 12
hujus</a>) necessario alicujus ejus effectus idea in
mente nostra dari; atqui (per <a href="#2a5">axioma 5
hujus</a>) nulla ejus idea datur. Ergo objectum
nostræ mentis est corpus existens et nihil aliud. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="213c" id="id213c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#217sc">217sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hinc sequitur hominem mente et corpore constare et corpus
humanum prout ipsum sentimus existere.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="213sc" id="id213sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Ex his non tantum intelligimus mentem humanam unitam esse
corpori sed etiam quid per mentis et corporis unionem
intelligendum sit. Verum ipsam adæquate sive distincte
intelligere nemo poterit nisi prius nostri corporis naturam
adæquate cognoscat. Nam ea quæ hucusque ostendimus, admodum
communia sunt nec magis ad homines quam ad reliqua individua
pertinent, quæ omnia quamvis diversis gradibus animata tamen
sunt. Nam cujuscunque rei datur necessario in Deo idea cujus
Deus est causa eodem modo ac humani corporis ideæ atque adeo
quicquid de idea humani corporis diximus, id de cujuscunque
rei idea necessario dicendum est. Attamen nec etiam negare
possumus ideas inter se ut ipsa objecta differre unamque
alia præstantiorem esse plusque realitatis continere prout
objectum unius objecto alterius præstantius est plusque
realitatis continet ac propterea ad determinandum quid mens
humana reliquis intersit quidque reliquis præstet, necesse
nobis est ejus objecti ut diximus hoc est corporis humani
naturam cognoscere. Eam autem hic explicare nec possum nec
id ad ea quæ demonstrare volo, necesse est. Hoc tamen in
genere dico quo corpus aliquod reliquis aptius est ad plura
simul agendum vel patiendum, eo ejus mens reliquis aptior
est ad plura simul percipiendum et quo unius corporis
actiones magis ab ipso solo pendent et quo minus alia
corpora cum eodem in agendo concurrunt, eo ejus mens aptior
est ad distincte intelligendum. Atque ex his præstantiam
unius mentis præ aliis cognoscere possumus, deinde causam
etiam videre cur nostri corporis non nisi admodum confusam
habeamus cognitionem et alia plura quæ in sequentibus ex his
deducam. Qua de causa operæ pretium esse duxi hæc ipsa
accuratius explicare et demonstrare, ad quod necesse est
pauca de natura corporum præmittere.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="213a1" id="id213a1"></a><h4>Axioma 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#213l3">213l3</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Omnia corpora vel moventur vel quiescunt.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="213a2" id="id213a2"></a><h4>Axioma 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Unumquodque corpus jam tardius jam celerius movetur.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="213l1" id="id213l1"></a><h4>Lemma 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#213l3">213l3</a><br /><a href="#213l4">213l4</a><br /><a href="#213l5">213l5</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Corpora ratione motus et quietis, celeritatis et tarditatis
et non ratione substantiæ ab invicem distinguuntur.</p>
<div class="subentitas"><a name="213l1d" id="id213l1d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#105">105</a><br /><a href="#108">108</a><br /><a href="#115sc">115sc</a><br /></p></div>
<p>Primam partem hujus per se notam suppono. At quod ratione
substantiæ non distinguantur corpora, patet tam ex
<a href="#105">propositione 5</a> quam
<a href="#108">8 partis I</a> sed clarius ex
iis quæ in <a href="#115sc">scholio propositionis 15
partis I</a> dicta sunt.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="213l2" id="id213l2"></a><h4>Lemma 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#237">237</a><br /><a href="#238c">238c</a><br /><a href="#504">504</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Omnia corpora in quibusdam conveniunt.</p>
<div class="subentitas"><a name="213l2d" id="id213l2d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#2d1">2d1</a><br /></p></div>
<p>In his enim omnia corpora conveniunt quod unius
ejusdemque attributi conceptum involvunt
(per <a href="#2d1">definitionem 1 hujus</a>),
deinde quod jam tardius jam celerius et absolute jam
moveri jam quiescere possunt.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="213l3" id="id213l3"></a><h4>Lemma 3</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Corpus motum vel quiescens ad motum vel quietem determinari
debuit ab alio corpore quod etiam ad motum vel quietem
determinatum fuit ab alio et illud iterum ab alio et sic in
infinitum.</p>
<div class="subentitas"><a name="213l3d" id="id213l3d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#128">128</a><br /><a href="#2d1">2d1</a><br /><a href="#206">206</a><br /><a href="#213a1">213a1</a><br /><a href="#213l1">213l1</a><br /></p></div>
<p>Corpora (per <a href="#2d1">definitionem 1
hujus</a>) res singulares sunt quæ
(per <a href="#213l1">lemma 1</a>) ratione
motus et quietis ab invicem distinguuntur adeoque (per
<a href="#128">propositionem 28 partis I</a>)
unumquodque ad motum vel quietem necessario determinari
debuit ab alia re singulari nempe
(per <a href="#206">propositionem 6 hujus</a>)
ab alio corpore quod (per <a href="#213a1">axioma
1</a>) etiam vel movetur vel quiescit. At hoc etiam
(per eandem rationem) moveri vel quiescere non potuit nisi
ab alio ad motum vel quietem determinatum fuisset et hoc
iterum (per eandem rationem) ab alio et sic in
infinitum. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="213l3c" id="id213l3c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hinc sequitur corpus motum tamdiu moveri donec ab alio
corpore ad quiescendum determinetur et corpus quiescens
tamdiu etiam quiescere donec ab alio ad motum
determinetur. Quod etiam per se notum est. Nam cum suppono
corpus exempli gratia A quiescere nec ad alia corpora mota
attendo, nihil de corpore A dicere potero nisi quod
quiescat. Quod si postea contingat ut corpus A moveatur,
id sane evenire non potuit ex eo quod quiescebat; ex eo
enim nil aliud sequi poterat quam ut corpus A
quiesceret. Si contra supponatur A moveri, quotiescunque
ad A tantum attendimus, nihil de eodem affirmare poterimus
nisi quod moveatur. Quod si postea contingat ut A
quiescat, id sane evenire etiam non potuit ex motu quem
habebat; ex motu enim nihil aliud sequi poterat quam ut A
moveretur : contingit itaque a re quæ non erat in A nempe
a causa externa a qua ad quiescendum determinatum
fuit.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="213a1a" id="id213a1a"></a><h4>Axioma 1a</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#216">216</a><br /><a href="#224">224</a><br /><a href="#317sc">317sc</a><br /><a href="#351">351</a><br /><a href="#351">351</a><br /><a href="#357">357</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Omnes modi quibus corpus aliquod ab alio afficitur corpore,
ex natura corporis affecti et simul ex natura corporis
afficientis sequuntur ita ut unum idemque corpus diversimode
moveatur pro diversitate naturæ corporum moventium et contra
ut diversa corpora ab uno eodemque corpore diversimode
moveantur.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="213a2a" id="id213a2a"></a><h4>Axioma 2a</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#217c">217c</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Cum corpus motum alteri quiescenti quod dimovere nequit,
impingit, reflectitur ut moveri pergat et angulus lineæ
motus reflectionis cum plano corporis quiescentis cui
impegit, æqualis erit angulo quem linea motus incidentiæ cum
eodem plano efficit. Atque hæc de corporibus simplicissimis
quæ scilicet solo motu et quiete, celeritate et tarditate ab
invicem distinguuntur : jam ad composita ascendamus.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="213def" id="id213def"></a><h4>Definitio </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#213l4">213l4</a><br /><a href="#213l5">213l5</a><br /><a href="#213l7">213l7</a><br /><a href="#224">224</a><br /><a href="#439">439</a><br /><a href="#439">439</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Cum corpora aliquot ejusdem aut diversæ magnitudinis a
reliquis ita coercentur ut invicem incumbant vel si eodem
aut diversis celeritatis gradibus moventur ut motus suos
invicem certa quadam ratione communicent, illa corpora
invicem unita dicemus et omnia simul unum corpus sive
individuum componere quod a reliquis per hanc corporum
unionem distinguitur.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="213a3" id="id213a3"></a><h4>Axioma 3</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quo partes individui vel corporis compositi secundum
majores vel minores superficies sibi invicem incumbunt, eo
difficilius vel facilius cogi possunt ut situm suum mutent
et consequenter eo difficilius vel facilius effici potest ut
ipsum individuum aliam figuram induat. Atque hinc corpora
quorum partes secundum magnas superficies invicem incumbunt,
dura, quorum autem partes secundum parvas, mollia et quorum
denique partes inter se moventur, fluida vocabo.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="213l4" id="id213l4"></a><h4>Lemma 4</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#224">224</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Si corporis sive individui quod ex pluribus corporibus
componitur, quædam corpora segregentur et simul totidem alia
ejusdem naturæ eorum loco succedant, retinebit individuum
suam naturam uti antea absque ulla ejus formæ mutatione.</p>
<div class="subentitas"><a name="213l4d" id="id213l4d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#213l1">213l1</a><br /><a href="#213def">213def</a><br /></p></div>
<p>Corpora enim (per <a href="#213l1">lemma
1</a>) ratione substantiæ non distinguuntur; id
autem quod formam individui constituit, in corporum
unione (per <a href="#213def">definitionem
præcedentem</a>) consistit; atqui hæc (per
hypothesin) tametsi corporum continua fiat mutatio,
retinetur : retinebit ergo individuum tam ratione
substantiæ quam modi suam naturam uti ante. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="213l5" id="id213l5"></a><h4>Lemma 5</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#3p1e">3p1e</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Si partes individuum componentes majores minoresve evadant,
ea tamen proportione ut omnes eandem ut antea ad invicem
motus et quietis rationem servent, retinebit itidem
individuum suam naturam ut antea absque ulla formæ
mutatione.</p>
<div class="subentitas"><a name="213l5d" id="id213l5d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#213l1">213l1</a><br /><a href="#213def">213def</a><br /></p></div>
<p>Hujus eadem est ac præcedentis
lemmatis.<a href="#213l1"></a>
<a href="#213def"></a></p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="213l6" id="id213l6"></a><h4>Lemma 6</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Si corpora quædam individuum componentia motum quem versus
unam partem habent, aliam versus flectere cogantur at ita ut
motus suos continuare possint atque invicem eadem qua antea
ratione communicare, retinebit itidem individuum suam
naturam absque ulla formæ mutatione.</p>
<div class="subentitas"><a name="213l6d" id="id213l6d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Per se patet. Id enim omne retinere supponitur quod in
ejusdem definitione formam ipsius constituere diximus.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="213l7" id="id213l7"></a><h4>Lemma 7</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#213l7sc">213l7sc</a><br /><a href="#3p1e">3p1e</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Retinet præterea individuum sic compositum suam naturam
sive id secundum totum moveatur sive quiescat sive versus
hanc sive versus illam partem moveatur dummodo unaquæque
pars motum suum retineat eumque uti antea reliquis
communicet.</p>
<div class="subentitas"><a name="213l7d" id="id213l7d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#213def">213def</a><br /></p></div>
<p>Patet ex <a href="#213def">ipsius definitione, quam
vide ante lemma 4</a>.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="213l7sc" id="id213l7sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#213l7">213l7</a><br /></p></div>
<p>His itaque videmus qua ratione individuum compositum
possit multis modis affici, ejus nihilominus natura
servata. Atque hucusque individuum concepimus quod non
nisi ex corporibus quæ solo motu et quiete, celeritate et
tarditate inter se distinguuntur hoc est quod ex
corporibus simplicissimis componitur. Quod si jam aliud
concipiamus ex pluribus diversæ naturæ individuis
compositum, idem pluribus aliis modis posse affici
reperiemus, ipsius nihilominus natura servata. Nam
quandoquidem ejus unaquæque pars ex pluribus corporibus
est composita, poterit ergo
(per <a href="#213l7">lemma præcedens</a>)
unaquæque pars absque ulla ipsius naturæ mutatione jam
tardius jam celerius moveri et consequenter motus suos
citius vel tardius reliquis communicare. Quod si præterea
tertium individuorum genus ex his secundis compositum
concipiamus, idem multis aliis modis affici posse
reperiemus absque ulla ejus formæ mutatione. Et si sic
porro in infinitum pergamus, facile concipiemus totam
naturam unum esse Individuum cujus partes hoc est omnia
corpora infinitis modis variant absque ulla totius
Individui mutatione. Atque hæc, si animus fuisset de
corpore ex professo agere, prolixius explicare et
demonstrare debuissem. Sed jam dixi me aliud velle nec
alia de causa hæc adferre quam quia ex ipsis ea quæ
demonstrare constitui, facile possum deducere.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="213p1" id="id213p1"></a><h4>Postulatum 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#2a5">2a5</a><br /><a href="#215">215</a><br /><a href="#224">224</a><br /><a href="#3p1e">3p1e</a><br /><a href="#317sc">317sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Corpus humanum componitur ex plurimis (diversæ naturæ)
individuis quorum unumquodque valde compositum est.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="213p2" id="id213p2"></a><h4>Postulatum 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#2a5">2a5</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Individuorum ex quibus corpus humanum componitur quædam
fluida, quædam mollia et quædam denique dura sunt.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="213p3" id="id213p3"></a><h4>Postulatum 3</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#2a5">2a5</a><br /><a href="#214">214</a><br /><a href="#228">228</a><br /><a href="#351">351</a><br /><a href="#351">351</a><br /><a href="#439">439</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Individua corpus humanum componentia et consequenter ipsum
humanum corpus a corporibus externis plurimis modis
afficitur.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="213p4" id="id213p4"></a><h4>Postulatum 4</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#2a5">2a5</a><br /><a href="#219">219</a><br /><a href="#418sc">418sc</a><br /><a href="#439">439</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Corpus humanum indiget ut conservetur plurimis aliis
corporibus a quibus continuo quasi regeneratur.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="213p5" id="id213p5"></a><h4>Postulatum 5</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#2a5">2a5</a><br /><a href="#217c">217c</a><br /><a href="#3p2">3p2</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Cum corporis humani pars fluida a corpore externo
determinatur ut in aliam mollem sæpe impingat, ejus planum
mutat et veluti quædam corporis externi impellentis vestigia
eidem imprimit.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="213p6" id="id213p6"></a><h4>Postulatum 6</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#2a5">2a5</a><br /><a href="#214">214</a><br /><a href="#439">439</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Corpus humanum potest corpora externa plurimis modis movere
plurimisque modis disponere.</em></p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="214" id="id214"></a><h3>Propositio 14</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#311">311</a><br /><a href="#438">438</a><br /><a href="#438">438</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Mens humana apta est ad plurima percipiendum et eo aptior quo
ejus corpus pluribus modis disponi potest.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="214d" id="id214d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#212">212</a><br /><a href="#213p3">213p3</a><br /><a href="#213p6">213p6</a><br /></p></div>
<p>Corpus enim humanum (per <a href="#213p3">postulata
3</a> et <a href="#213p6">6</a>)
plurimis modis a corporibus externis afficitur
disponiturque ad corpora externa plurimis modis
afficiendum. At omnia quæ in corpore humano contingunt
(per <a href="#212">propositionem 12 hujus</a>)
mens humana percipere debet; est ergo mens humana apta ad
plurima percipiendum et eo aptior etc. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="215" id="id215"></a><h3>Propositio 15</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#303">303</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Idea quæ esse formale humanæ mentis constituit non est
simplex sed ex plurimis ideis composita.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="215d" id="id215d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#207">207</a><br /><a href="#208c">208c</a><br /><a href="#213">213</a><br /><a href="#213p1">213p1</a><br /></p></div>
<p>Idea quæ esse formale humanæ mentis constituit, est idea
corporis (per <a href="#213">propositionem 13
hujus</a>) quod (per <a href="#213p1">postulatum
1</a>) ex plurimis valde compositis individuis
componitur. At cujuscunque individui corpus componentis
datur necessario (per <a href="#208c">corollarium
propositionis 8 hujus</a>) in Deo idea; ergo (per
<a href="#207">propositionem 7 hujus</a>) idea
corporis humani ex plurimis hisce partium componentium ideis
est composita. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="216" id="id216"></a><h3>Propositio 16</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#217">217</a><br /><a href="#218sc">218sc</a><br /><a href="#219">219</a><br /><a href="#223">223</a><br /><a href="#225">225</a><br /><a href="#226">226</a><br /><a href="#227">227</a><br /><a href="#228">228</a><br /><a href="#238">238</a><br /><a href="#239">239</a><br /><a href="#327">327</a><br /><a href="#405">405</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Idea cujuscunque modi quo corpus humanum a corporibus
externis afficitur, involvere debet naturam corporis humani et
simul naturam corporis externi.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="216d" id="id216d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1a4">1a4</a><br /><a href="#213a1a">213a1a</a><br /></p></div>
<p>Omnes enim modi quibus corpus aliquod afficitur ex natura
corporis affecti et simul ex natura corporis afficientis
sequuntur (per <a href="#213a1a">axioma 1 post
corollarium lemmatis 3</a>) : quare eorum idea (per
<a href="#1a4">axioma 4 partis I</a>) utriusque
corporis naturam necessario involvet adeoque idea
cujuscunque modi quo corpus humanum a corpore externo
afficitur, corporis humani et corporis externi naturam
involvit. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="216c1" id="id216c1"></a><h4>Corollarium 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#217">217</a><br /><a href="#226">226</a><br /><a href="#247">247</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hinc sequitur primo mentem humanam plurimorum corporum
naturam una cum sui corporis natura percipere.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="216c2" id="id216c2"></a><h4>Corollarium 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#217sc">217sc</a><br /><a href="#314">314</a><br /><a href="#318">318</a><br /><a href="#3agde">3agde</a><br /><a href="#401sc">401sc</a><br /><a href="#409">409</a><br /><a href="#534">534</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1app">1app</a><br /></p></div>
<p>Sequitur secundo quod ideæ quas corporum externorum
habemus, magis nostri corporis constitutionem quam corporum
externorum naturam indicant; quod
in <a href="#1app">appendice partis primæ</a>
multis exemplis explicui.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="217" id="id217"></a><h3>Propositio 17</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#217c">217c</a><br /><a href="#219">219</a><br /><a href="#244c1sc">244c1sc</a><br /><a href="#247">247</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#312">312</a><br /><a href="#313">313</a><br /><a href="#318">318</a><br /><a href="#318sc1">318sc1</a><br /><a href="#319">319</a><br /><a href="#325">325</a><br /><a href="#328">328</a><br /><a href="#356">356</a><br /><a href="#401sc">401sc</a><br /><a href="#409">409</a><br /><a href="#507">507</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Si humanum corpus affectum est modo qui naturam corporis
alicujus externi involvit, mens humana idem corpus externum ut
actu existens vel ut sibi præsens contemplabitur donec corpus
afficiatur affectu qui ejusdem corporis existentiam vel
præsentiam secludat.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="217d" id="id217d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#212">212</a><br /><a href="#216">216</a><br /><a href="#216c1">216c1</a><br /></p></div>
<p>Patet. Nam quamdiu corpus humanum sic affectum est tamdiu
mens humana (per <a href="#212">propositionem 12
hujus</a>) hanc corporis affectionem contemplabitur
hoc est (per <a href="#216">propositionem
præcedentem</a>) ideam habebit modi actu existentis
quæ naturam corporis externi involvit hoc est ideam quæ
existentiam vel præsentiam naturæ corporis externi non
secludit sed ponit adeoque mens
(per <a href="#216c1">corollarium I
præcedentis</a>) corpus externum ut actu existens vel
ut præsens contemplabitur donec afficiatur etc. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="217c" id="id217c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#217sc">217sc</a><br /><a href="#218">218</a><br /><a href="#240sc1">240sc1</a><br /><a href="#244c1sc">244c1sc</a><br /><a href="#249sc">249sc</a><br /><a href="#318">318</a><br /><a href="#325">325</a><br /><a href="#330sc">330sc</a><br /><a href="#347sc">347sc</a><br /><a href="#413">413</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Mens corpora externa a quibus corpus humanum semel affectum
fuit, quamvis non existant nec præsentia sint, contemplari
tamen poterit velut præsentia essent.</p>
<div class="subentitas"><a name="217cd" id="id217cd"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#212">212</a><br /><a href="#213a2a">213a2a</a><br /><a href="#213p5">213p5</a><br /><a href="#217">217</a><br /></p></div>
<p>Dum corpora externa corporis humani partes fluidas ita
determinant ut in molliores sæpe impingant, earum plana
(per <a href="#213p5">postulatum 5</a>) mutant,
unde fit (vide <a href="#213a2a">axioma 2 post
corollarium lemmatis 3</a>) ut inde alio modo
reflectantur quam antea solebant et ut etiam postea iisdem
novis planis spontaneo suo motu occurrendo eodem modo
reflectantur ac cum a corporibus externis versus illa
plana impulsæ sunt et consequenter ut corpus humanum dum
sic reflexæ moveri pergunt, eodem modo afficiant, de quo
mens (per <a href="#212">propositionem 12
hujus</a>) iterum cogitabit hoc est (per
<a href="#217">propositionem 17 hujus</a>) mens
iterum corpus externum ut præsens contemplabitur et hoc
toties quoties corporis humani partes fluidæ spontaneo suo
motu iisdem planis occurrent. Quare quamvis corpora
externa a quibus corpus humanum affectum semel fuit, non
existant, mens tamen eadem toties ut præsentia
contemplabitur quoties hæc corporis actio
repetetur. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="217sc" id="id217sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#226c">226c</a><br /><a href="#235sc">235sc</a><br /><a href="#240sc1">240sc1</a><br /><a href="#249sc">249sc</a><br /><a href="#3p2">3p2</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#312">312</a><br /><a href="#327">327</a><br /><a href="#356">356</a><br /><a href="#409">409</a><br /><a href="#521">521</a><br /><a href="#534">534</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d7">1d7</a><br /><a href="#213c">213c</a><br /><a href="#216c2">216c2</a><br /><a href="#217c">217c</a><br /></p></div>
<p>Videmus itaque qui fieri potest ut ea quæ non sunt veluti
præsentia contemplemur, ut sæpe fit. Et fieri potest ut hoc
aliis de causis contingat sed mihi hic sufficit ostendisse
unam per quam rem sic possim explicare ac si ipsam per veram
causam ostendissem nec tamen credo me a vera longe aberrare
quandoquidem omnia illa quæ sumpsi postulata, vix quicquam
continent quod non constet experientia de qua nobis non
licet dubitare postquam ostendimus corpus humanum prout
ipsum sentimus, existere
(vide <a href="#213c">corollarium post propositionem 13
hujus</a>). Præterea
(ex <a href="#217c">corollario præcedentis</a> et
<a href="#216c2">corollario II propositionis 16
hujus</a>) clare intelligimus quænam sit
differentia inter ideam exempli gratia Petri quæ essentiam
mentis ipsius Petri constituit et inter ideam ipsius Petri
quæ in alio homine, puta in Paulo, est. Illa enim
essentiam corporis ipsius Petri directe explicat nec
existentiam involvit nisi quamdiu Petrus existit; hæc
autem magis constitutionem corporis Pauli quam Petri
naturam indicat et ideo durante illa corporis Pauli
constitutione mens Pauli quamvis Petrus non existat, ipsum
tamen ut sibi præsentem contemplabitur. Porro ut verba
usitata retineamus, corporis humani affectiones quarum
ideæ corpora externa velut nobis præsentia repræsentant,
rerum imagines vocabimus tametsi rerum figuras non
referunt. Et cum mens hac ratione contemplatur corpora,
eandem imaginari dicemus. Atque hic ut quid sit error
indicare incipiam, notetis velim mentis imaginationes in
se spectatas nihil erroris continere sive mentem ex eo
quod imaginatur, non errare sed tantum quatenus
consideratur carere idea quæ existentiam illarum rerum
quas sibi præsentes imaginatur, secludat. Nam si mens dum
res non existentes ut sibi præsentes imaginatur, simul
sciret res illas revera non existere, hanc sane imaginandi
potentiam virtuti suæ naturæ, non vitio tribueret
præsertim si hæc imaginandi facultas a sola sua natura
penderet hoc est (per
<a href="#1d7">definitionem 7 partis I</a>) si
hæc mentis imaginandi facultas libera esset.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="218" id="id218"></a><h3>Propositio 18</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#240sc1">240sc1</a><br /><a href="#244c1sc">244c1sc</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#314">314</a><br /><a href="#352">352</a><br /><a href="#413">413</a><br /><a href="#501">501</a><br /><a href="#510sc">510sc</a><br /><a href="#512">512</a><br /><a href="#513">513</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Si corpus humanum a duobus vel pluribus corporibus simul
affectum fuerit semel, ubi mens postea eorum aliquod
imaginabitur, statim et aliorum recordabitur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="218d" id="id218d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#217c">217c</a><br /></p></div>
<p>Mens (per <a href="#217c">corollarium
præcedentis</a>) corpus aliquod ea de causa
imaginatur quia scilicet humanum corpus a corporis externi
vestigiis eodem modo afficitur disponiturque ac affectum
est cum quædam ejus partes ab ipso corpore externo fuerunt
impulsæ sed (per hypothesin) corpus tum ita fuit
dispositum ut mens duo simul corpora imaginaretur; ergo
jam etiam duo simul imaginabitur atque mens ubi alterutrum
imaginabitur, statim et alterius recordabitur. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="218sc" id="id218sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#240sc2">240sc2</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#352">352</a><br /><a href="#3ad4e">3ad4e</a><br /><a href="#413">413</a><br /><a href="#521">521</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#216">216</a><br /></p></div>
<p>Hinc clare intelligimus quid sit memoria. Est enim nihil
aliud quam quædam concatenatio idearum naturam rerum quæ
extra corpus humanum sunt involventium quæ in mente fit
secundum ordinem et concatenationem affectionum corporis
humani. Dico primo concatenationem esse illarum tantum
idearum quæ naturam rerum quæ extra corpus humanum sunt,
involvunt, non autem idearum quæ earundem rerum naturam
explicant. Sunt enim revera
(per <a href="#216">propositionem 16 hujus</a>)
ideæ affectionum corporis humani quæ tam hujus quam corporum
externorum naturam involvunt. Dico secundo hanc
concatenationem fieri secundum ordinem et concatenationem
affectionum corporis humani ut ipsam distinguerem a
concatenatione idearum quæ fit secundum ordinem intellectus
quo res per primas suas causas mens percipit et qui in
omnibus hominibus idem est. Atque hinc porro clare
intelligimus cur mens ex cogitatione unius rei statim in
alterius rei cogitationem incidat quæ nullam cum priore
habet similitudinem; ut exempli gratia ex cogitatione vocis
pomi homo romanus statim in cogitationem fructus incidet qui
nullam cum articulato illo sono habet similitudinem nec
aliquid commune nisi quod ejusdem hominis corpus ab his
duobus affectum sæpe fuit hoc est quod ipse homo sæpe vocem
pomum audivit dum ipsum fructum videret et sic unusquisque
ex una in aliam cogitationem incidet prout rerum imagines
uniuscujusque consuetudo in corpore ordinavit. Nam miles
exempli gratia visis in arena equi vestigiis statim ex
cogitatione equi in cogitationem equitis et inde in
cogitationem belli etc. incidet. At rusticus ex cogitatione
equi in cogitationem aratri, agri etc. incidet et sic
unusquisque prout rerum imagines consuevit hoc vel alio modo
jungere et concatenare, ex una in hanc vel aliam incidet
cogitationem.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="219" id="id219"></a><h3>Propositio 19</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#223">223</a><br /><a href="#229c">229c</a><br /><a href="#247">247</a><br /><a href="#330">330</a><br /><a href="#353">353</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Mens humana ipsum humanum corpus non cognoscit nec ipsum
existere scit nisi per ideas affectionum quibus corpus
afficitur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="219d" id="id219d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#207">207</a><br /><a href="#209">209</a><br /><a href="#211c">211c</a><br /><a href="#212">212</a><br /><a href="#213">213</a><br /><a href="#213p4">213p4</a><br /><a href="#216">216</a><br /><a href="#217">217</a><br /></p></div>
<p>Mens enim humana est ipsa idea sive cognitio corporis
humani (per <a href="#213">propositionem 13
hujus</a>) quæ (per <a href="#209">propositionem
9 hujus</a>) in Deo quidem est quatenus alia rei
singularis idea affectus consideratur vel quia (per
<a href="#213p4">postulatum 4</a>) corpus humanum
plurimis corporibus indiget a quibus continuo quasi
regeneratur et ordo et connexio idearum idem est (per
<a href="#207">propositionem 7 hujus</a>) ac ordo
et connexio causarum, erit hæc idea in Deo quatenus
plurimarum rerum singularium ideis affectus
consideratur. Deus itaque ideam corporis humani habet sive
corpus humanum cognoscit quatenus plurimis aliis ideis
affectus est et non quatenus naturam humanæ mentis
constituit hoc est (per <a href="#211c">corollarium
propositionis 11 hujus</a>) mens humana corpus
humanum non cognoscit. At ideæ affectionum corporis in Deo
sunt quatenus humanæ mentis naturam constituit sive mens
humana easdem affectiones percipit
(per <a href="#212">propositionem 12 hujus</a>)
et consequenter (per <a href="#216">propositionem 16
hujus</a>) ipsum corpus humanum idque (per
<a href="#217">propositionem 17 hujus</a>) ut
actu existens; percipit ergo eatenus tantum mens humana
ipsum humanum corpus. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="220" id="id220"></a><h3>Propositio 20</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#222">222</a><br /><a href="#223">223</a><br /><a href="#243">243</a><br /><a href="#243sc">243sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Mentis humanæ datur etiam in Deo idea sive cognitio quæ in
Deo eodem modo sequitur et ad Deum eodem modo refertur ac idea
sive cognitio corporis humani.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="220d" id="id220d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#201">201</a><br /><a href="#203">203</a><br /><a href="#207">207</a><br /><a href="#209">209</a><br /><a href="#211">211</a><br /></p></div>
<p>Cogitatio attributum Dei est
(per <a href="#201">propositionem 1 hujus</a>)
adeoque (per <a href="#203">propositionem 3
hujus</a>) tam ejus quam omnium ejus affectionum et
consequenter (per <a href="#211">propositionem 11
hujus</a>) mentis etiam humanæ debet necessario in
Deo dari idea. Deinde hæc mentis idea sive cognitio non
sequitur in Deo dari quatenus infinitus sed quatenus alia
rei singularis idea affectus est
(per <a href="#209">propositionem 9
hujus</a>). Sed ordo et connexio idearum idem est ac
ordo et connexio causarum
(per <a href="#207">propositionem 7 hujus</a>);
sequitur ergo hæc mentis idea sive cognitio in Deo et ad
Deum eodem modo refertur ac idea sive cognitio
corporis. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="221" id="id221"></a><h3>Propositio 21</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#222">222</a><br /><a href="#243sc">243sc</a><br /><a href="#408">408</a><br /><a href="#503">503</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Hæc mentis idea eodem modo unita est menti ac ipsa mens unita
est corpori.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="221d" id="id221d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#212">212</a><br /><a href="#213">213</a><br /></p></div>
<p>Mentem unitam esse corpori ex eo ostendimus quod scilicet
corpus mentis sit objectum
(vide <a href="#212">propositiones 12</a> et
<a href="#213">13 hujus</a>) adeoque per eandem
illam rationem idea mentis cum suo objecto hoc est cum ipsa
mente eodem modo unita esse debet ac ipsa mens unita est
corpori. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="221sc" id="id221sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#243sc">243sc</a><br /><a href="#408">408</a><br /><a href="#503">503</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#207sc">207sc</a><br /><a href="#213">213</a><br /></p></div>
<p>Hæc propositio longe clarius intelligitur ex dictis in
<a href="#207sc">scholio propositionis 7
hujus</a>; ibi enim ostendimus corporis ideam et
corpus hoc est (per <a href="#213">propositionem 13
hujus</a>) mentem et corpus unum et idem esse
individuum quod jam sub cogitationis jam sub extensionis
attributo concipitur; quare mentis idea et ipsa mens una
eademque est res quæ sub uno eodemque attributo nempe
cogitationis concipitur. Mentis inquam idea et ipsa mens
in Deo eadem necessitate ex eadem cogitandi potentia
sequuntur dari. Nam revera idea mentis hoc est idea ideæ
nihil aliud est quam forma ideæ quatenus hæc ut modus
cogitandi absque relatione ad objectum consideratur;
simulac enim quis aliquid scit, eo ipso scit se id scire
et simul scit se scire quod scit et sic in infinitum. Sed
de his postea.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="222" id="id222"></a><h3>Propositio 22</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#223">223</a><br /><a href="#243sc">243sc</a><br /><a href="#247">247</a><br /><a href="#408">408</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Mens humana non tantum corporis affectiones sed etiam harum
affectionum ideas percipit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="222d" id="id222d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#211c">211c</a><br /><a href="#212">212</a><br /><a href="#220">220</a><br /><a href="#221">221</a><br /></p></div>
<p>Affectionum idearum ideæ in Deo eodem modo sequuntur et ad
Deum eodem modo referuntur ac ipsæ affectionum ideæ; quod
eodem modo demonstratur ac <a href="#220">propositio 20
hujus</a>. At ideæ affectionum corporis in mente
humana sunt (per <a href="#212">propositionem 12
hujus</a>) hoc est
(per <a href="#211c">corollarium propositionis 11
hujus</a>) in Deo quatenus humanæ mentis essentiam
constituit; ergo harum idearum ideæ in Deo erunt quatenus
humanæ mentis cognitionem sive ideam habet hoc est (per
<a href="#221">propositionem 21 hujus</a>) in
ipsa mente humana quæ propterea non tantum corporis
affectiones sed earum etiam ideas percipit. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="223" id="id223"></a><h3>Propositio 23</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#229c">229c</a><br /><a href="#243sc">243sc</a><br /><a href="#247">247</a><br /><a href="#309">309</a><br /><a href="#330">330</a><br /><a href="#353">353</a><br /><a href="#3ad1e">3ad1e</a><br /><a href="#3ad1e">3ad1e</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Mens se ipsam non cognoscit nisi quatenus corporis
affectionum ideas percipit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="223d" id="id223d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#211c">211c</a><br /><a href="#211c">211c</a><br /><a href="#213">213</a><br /><a href="#216">216</a><br /><a href="#219">219</a><br /><a href="#220">220</a><br /><a href="#222">222</a><br /></p></div>
<p>Mentis idea sive cognitio
(per <a href="#220">propositionem 20 hujus</a>)
in Deo eodem modo sequitur et ad Deum eodem modo refertur ac
corporis idea sive cognitio. At quoniam
(per <a href="#219">propositionem 19 hujus</a>)
mens humana ipsum humanum corpus non cognoscit hoc est (per
<a href="#211c">corollarium propositionis 11
hujus</a>) quoniam cognitio corporis humani ad Deum
non refertur quatenus humanæ mentis naturam constituit;
ergo nec cognitio mentis ad Deum refertur quatenus
essentiam mentis humanæ constituit atque adeo
(per <a href="#211c">idem corollarium propositionis 11
hujus</a>) mens humana eatenus se ipsam non
cognoscit. Deinde affectionum quibus corpus afficitur ideæ
naturam ipsius corporis humani involvunt
(per <a href="#216">propositionem 16 hujus</a>)
hoc est (per <a href="#213">propositionem 13
hujus</a>) cum natura mentis conveniunt; quare
harum idearum cognitio cognitionem mentis necessario
involvet; at (per <a href="#222">propositionem
præcedentem</a>) harum idearum cognitio in ipsa
humana mente est; ergo mens humana eatenus tantum se ipsam
novit. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="224" id="id224"></a><h3>Propositio 24</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#228">228</a><br /><a href="#236">236</a><br /><a href="#243sc">243sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Mens humana partium corpus humanum componentium adæquatam
cognitionem non involvit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="224d" id="id224d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#203">203</a><br /><a href="#207">207</a><br /><a href="#209">209</a><br /><a href="#211c">211c</a><br /><a href="#213">213</a><br /><a href="#213a1a">213a1a</a><br /><a href="#213def">213def</a><br /><a href="#213l4">213l4</a><br /><a href="#213p1">213p1</a><br /></p></div>
<p>Partes corpus humanum componentes ad essentiam ipsius
corporis non pertinent nisi quatenus motus suos certa quadam
ratione invicem communicant
(vide <a href="#213def">definitionem post corollarium
lemmatis 3</a>) et non quatenus ut individua absque
relatione ad humanum corpus considerari possunt. Sunt enim
partes humani corporis (per <a href="#213p1">postulatum
1</a>) valde composita individua quorum partes (per
<a href="#213l4">lemma 4</a>) a corpore humano,
servata omnino ejusdem natura et forma, segregari possunt
motusque suos (vide <a href="#213a1a">axioma 1 post
lemma 3</a>) aliis corporibus alia ratione
communicare adeoque (per <a href="#203">propositionem 3
hujus</a>) cujuscunque partis idea sive cognitio in
Deo erit et quidem (per <a href="#209">propositionem 9
hujus</a>) quatenus affectus consideratur alia idea
rei singularis, quæ res singularis ipsa parte ordine naturæ
prior est (per <a href="#207">propositionem 7
hujus</a>). Quod idem præterea etiam de quacunque
parte ipsius individui corpus humanum componentis est
dicendum adeoque cujuscunque partis corpus humanum
componentis cognitio in Deo est quatenus plurimis rerum
ideis affectus est et non quatenus corporis humani tantum
habet ideam hoc est (per <a href="#213">propositionem 13
hujus</a>) ideam quæ humanæ mentis naturam constituit
atque adeo (per <a href="#211c">corollarium
propositionis 11 hujus</a>) humana mens partium
corpus humanum componentium adæquatam cognitionem non
involvit. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="225" id="id225"></a><h3>Propositio 25</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#226c">226c</a><br /><a href="#227">227</a><br /><a href="#228">228</a><br /><a href="#229c">229c</a><br /><a href="#238">238</a><br /><a href="#243sc">243sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Idea cujuscunque affectionis corporis humani adæquatam
corporis externi cognitionem non involvit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="225d" id="id225d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#207">207</a><br /><a href="#209">209</a><br /><a href="#216">216</a><br /></p></div>
<p>Ideam affectionis corporis humani eatenus corporis externi
naturam involvere ostendimus
(vide <a href="#216">propositionem 16 hujus</a>)
quatenus externum ipsum humanum corpus certo quodam modo
determinat. At quatenus externum corpus individuum est quod
ad corpus humanum non refertur, ejus idea sive cognitio in
Deo est (per <a href="#209">propositionem 9
hujus</a>) quatenus Deus affectus consideratur
alterius rei idea quæ (per <a href="#207">propositionem
7 hujus</a>) ipso corpore externo prior est
natura. Quare corporis externi adæquata cognitio in Deo non
est quatenus ideam affectionis humani corporis habet sive
idea affectionis corporis humani adæquatam corporis externi
cognitionem non involvit. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="226" id="id226"></a><h3>Propositio 26</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#226c">226c</a><br /><a href="#229c">229c</a><br /><a href="#243sc">243sc</a><br /><a href="#521">521</a><br /><a href="#529">529</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Mens humana nullum corpus externum ut actu existens percipit
nisi per ideas affectionum sui corporis.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="226d" id="id226d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#207">207</a><br /><a href="#213">213</a><br /><a href="#216">216</a><br /><a href="#216c1">216c1</a><br /></p></div>
<p>Si a corpore aliquo externo corpus humanum nullo modo
affectum est, ergo (per <a href="#207">propositionem 7
hujus</a>) nec idea corporis humani hoc est (per
<a href="#213">propositionem 13 hujus</a>) nec
mens humana idea existentiæ illius corporis ullo etiam modo
affecta est sive existentiam illius corporis externi ullo
modo percipit. At quatenus corpus humanum a corpore aliquo
externo aliquo modo afficitur eatenus
(per <a href="#216">propositionem 16 hujus</a>
cum <a href="#216c1">corollario I ejusdem</a>)
corpus externum percipit. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="226c" id="id226c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Quatenus mens humana corpus externum imaginatur eatenus
adæquatam ejus cognitionem non habet.</p>
<div class="subentitas"><a name="226cd" id="id226cd"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#217sc">217sc</a><br /><a href="#225">225</a><br /><a href="#226">226</a><br /></p></div>
<p>Cum mens humana per ideas affectionum sui corporis
corpora externa contemplatur, eandem tum imaginari dicimus
(vide <a href="#217sc">scholium propositionis 17
hujus</a>) nec mens alia ratione
(per <a href="#226">propositionem
præcedentem</a>) corpora externa ut actu existentia
imaginari potest. Atque adeo
(per <a href="#225">propositionem 25 hujus</a>)
quatenus mens corpora externa imaginatur, eorum adæquatam
cognitionem non habet. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="227" id="id227"></a><h3>Propositio 27</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#229">229</a><br /><a href="#229c">229c</a><br /><a href="#238">238</a><br /><a href="#243sc">243sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Idea cujuscunque affectionis corporis humani adæquatam ipsius
humani corporis cognitionem non involvit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="227d" id="id227d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#216">216</a><br /><a href="#225">225</a><br /></p></div>
<p>Quælibet idea cujuscunque affectionis humani corporis
eatenus naturam corporis humani involvit quatenus ipsum
humanum corpus certo quodam modo affici consideratur (vide
<a href="#216">propositionem 16 hujus</a>). At
quatenus corpus humanum individuum est quod multis aliis
modis affici potest, ejus idea
etc. Vide <a href="#225">demonstrationem propositionis
25 hujus</a>.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="228" id="id228"></a><h3>Propositio 28</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#229c">229c</a><br /><a href="#236">236</a><br /><a href="#243sc">243sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Ideæ affectionum corporis humani quatenus ad humanam mentem
tantum referuntur, non sunt claræ et distinctæ sed
confusæ.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="228d" id="id228d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#213p3">213p3</a><br /><a href="#216">216</a><br /><a href="#224">224</a><br /><a href="#225">225</a><br /></p></div>
<p>Ideæ enim affectionum corporis humani tam corporum
externorum quam ipsius humani corporis naturam involvunt
(per <a href="#216">propositionem 16 hujus</a>)
nec tantum corporis humani sed ejus etiam partium naturam
involvere debent; affectiones namque modi sunt (per
<a href="#213p3">postulatum 3</a>) quibus partes
corporis humani et consequenter totum corpus afficitur. At
(per <a href="#224">propositiones 24</a> et
<a href="#225">25 hujus</a>) corporum externorum
adæquata cognitio ut et partium corpus humanum componentium
in Deo non est quatenus humana mente sed quatenus aliis
ideis affectus consideratur. Sunt ergo hæ affectionum ideæ
quatenus ad solam humanam mentem referuntur, veluti
consequentiæ absque præmissis hoc est (ut per se notum) ideæ
confusæ. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="228sc" id="id228sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#229c">229c</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Idea quæ naturam mentis humanæ constituit, demonstratur
eodem modo non esse, in se sola considerata, clara et
distincta, ut etiam idea mentis humanæ et ideæ idearum
affectionum corporis humani quatenus ad solam mentem
referuntur, quod unusquisque facile videre potest.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="229" id="id229"></a><h3>Propositio 29</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#229c">229c</a><br /><a href="#243sc">243sc</a><br /><a href="#464">464</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Idea ideæ cujuscunque affectionis corporis humani adæquatam
humanæ mentis cognitionem non involvit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="229d" id="id229d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1a6">1a6</a><br /><a href="#213">213</a><br /><a href="#227">227</a><br /></p></div>
<p>Idea enim affectionis corporis humani
(per <a href="#227">propositionem 27 hujus</a>)
adæquatam ipsius corporis cognitionem non involvit sive ejus
naturam adæquate non exprimit hoc est
(per <a href="#213">propositionem 13 hujus</a>)
cum natura mentis non convenit adæquate adeoque (per
<a href="#1a6">axioma 6 partis I</a>) hujus ideæ
idea adæquate humanæ mentis naturam non exprimit sive
adæquatam ejus cognitionem non involvit. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="229c" id="id229c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#240sc2">240sc2</a><br /><a href="#303">303</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#219">219</a><br /><a href="#223">223</a><br /><a href="#225">225</a><br /><a href="#226">226</a><br /><a href="#227">227</a><br /><a href="#228">228</a><br /><a href="#228sc">228sc</a><br /><a href="#229">229</a><br /></p></div>
<p>Hinc sequitur mentem humanam quoties ex communi naturæ
ordine res percipit, nec sui ipsius nec sui corporis nec
corporum externorum adæquatam sed confusam tantum et
mutilatam habere cognitionem. Nam mens se ipsam non
cognoscit nisi quatenus ideas affectionum corporis percipit
(per <a href="#223">propositionem 23
hujus</a>). Corpus autem suum
(per <a href="#219">propositionem 19 hujus</a>)
non percipit nisi per ipsas affectionum ideas per quas etiam
tantum (per <a href="#226">propositionem 26
hujus</a>) corpora externa percipit atque adeo
quatenus eas habet, nec sui ipsius
(per <a href="#229">propositionem 29 hujus</a>)
nec sui corporis (per <a href="#227">propositionem 27
hujus</a>) nec corporum externorum
(per <a href="#225">propositionem 25 hujus</a>)
habet adæquatam cognitionem sed tantum
(per <a href="#228">propositionem 28 hujus</a>
cum <a href="#228sc">ejus scholio</a>) mutilatam
et confusam. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="229sc" id="id229sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Dico expresse quod mens nec sui ipsius nec sui corporis nec
corporum externorum adæquatam sed confusam tantum et
mutilatam cognitionem habeat quoties ex communi naturæ
ordine res percipit hoc est quoties externe, ex rerum nempe
fortuito occursu, determinatur ad hoc vel illud
contemplandum et non quoties interne, ex eo scilicet quod
res plures simul contemplatur, determinatur ad earundem
convenientias, differentias et oppugnantias intelligendum;
quoties enim hoc vel alio modo interne disponitur, tum res
clare et distincte contemplatur, ut infra ostendam.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="230" id="id230"></a><h3>Propositio 30</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#243sc">243sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Nos de duratione nostri corporis nullam nisi admodum
inadæquatam cognitionem habere possumus.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="230d" id="id230d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#121">121</a><br /><a href="#128">128</a><br /><a href="#2a1">2a1</a><br /><a href="#209c">209c</a><br /><a href="#211c">211c</a><br /></p></div>
<p>Nostri corporis duratio ab ejus essentia non dependet (per
<a href="#2a1">axioma 1 hujus</a>) nec etiam ab
absoluta Dei natura (per <a href="#121">propositionem 21
partis I</a>). Sed
(per <a href="#128">propositionem 28 partis
I</a>) ad existendum et operandum determinatur a
talibus causis quæ etiam ab aliis determinatæ sunt ad
existendum et operandum certa ac determinata ratione et hæ
iterum ab aliis et sic in infinitum. Nostri igitur corporis
duratio a communi naturæ ordine et rerum constitutione
pendet. Qua autem ratione constitutæ sint, ejus rei adæquata
cognitio datur in Deo quatenus earum omnium ideas et non
quatenus tantum humani corporis ideam habet
(per <a href="#209c">corollarium propositionis 9
hujus</a>); quare cognitio durationis nostri corporis
est in Deo admodum inadæquata quatenus tantum naturam mentis
humanæ constituere consideratur hoc est
(per <a href="#211c">corollarium propositionis 11
hujus</a>) hæc cognitio est in nostra mente admodum
inadæquata. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="231" id="id231"></a><h3>Propositio 31</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#243sc">243sc</a><br /><a href="#462sc">462sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Nos de duratione rerum singularium quæ extra nos sunt, nullam
nisi admodum inadæquatam cognitionem habere possumus.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="231d" id="id231d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#128">128</a><br /></p></div>
<p>Unaquæque enim res singularis sicuti humanum corpus ab alia
re singulari determinari debet ad existendum et operandum
certa ac determinata ratione et hæc iterum ab alia et sic in
infinitum (per <a href="#128">propositionem 28 partis
I</a>). Cum autem ex hac communi rerum singularium
proprietate in præcedenti propositione demonstraverimus nos
de duratione nostri corporis non nisi admodum inadæquatam
cognitionem habere, ergo hoc idem de rerum singularium
duratione erit concludendum quod scilicet ejus non nisi
admodum inadæquatam cognitionem habere possumus. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="231c" id="id231c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#3ad14">3ad14</a><br /><a href="#3ad15e">3ad15e</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#129">129</a><br /><a href="#131">131</a><br /><a href="#133sc1">133sc1</a><br /></p></div>
<p>Hinc sequitur omnes res particulares contingentes et
corruptibiles esse. Nam de earum duratione nullam adæquatam
cognitionem habere possumus
(per <a href="#131">propositionem
præcedentem</a>) et hoc est id quod per rerum
contingentiam et corruptionis possibilitatem nobis est
intelligendum (vide <a href="#133sc1">scholium I
propositionis 33 partis I</a>). Nam (per
<a href="#129">propositionem 29 partis I</a>)
præter hoc nullum datur contingens.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="232" id="id232"></a><h3>Propositio 32</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#233">233</a><br /><a href="#234">234</a><br /><a href="#236">236</a><br /><a href="#243sc">243sc</a><br /><a href="#401">401</a><br /><a href="#517">517</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Omnes ideæ quatenus ad Deum referuntur, veræ sunt.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="232d" id="id232d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1a6">1a6</a><br /><a href="#207c">207c</a><br /></p></div>
<p>Omnes enim ideæ quæ in Deo sunt, cum suis ideatis omnino
conveniunt (per <a href="#207c">corollarium
propositionis 7 hujus</a>) adeoque
(per <a href="#1a6">axioma 6 partis I</a>) omnes
veræ sunt. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="233" id="id233"></a><h3>Propositio 33</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#235">235</a><br /><a href="#243sc">243sc</a><br /><a href="#401">401</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Nihil in ideis positivum est propter quod falsæ dicuntur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="233d" id="id233d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#115">115</a><br /><a href="#232">232</a><br /></p></div>
<p>Si negas, concipe si fieri potest, modum positivum
cogitandi qui formam erroris sive falsitatis constituat. Hic
cogitandi modus non potest esse in Deo
(per <a href="#232">propositionem
præcedentem</a>); extra Deum autem etiam nec esse nec
concipi potest (per <a href="#115">propositionem 15
partis I</a>). Atque adeo nihil potest dari positivum
in ideis propter quod falsæ dicuntur. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="234" id="id234"></a><h3>Propositio 34</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#241">241</a><br /><a href="#243">243</a><br /><a href="#243sc">243sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Omnis idea quæ in nobis est absoluta sive adæquata et
perfecta, vera est.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="234d" id="id234d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#211c">211c</a><br /><a href="#232">232</a><br /></p></div>
<p>Cum dicimus dari in nobis ideam adæquatam et perfectam,
nihil aliud dicimus (per <a href="#211c">corollarium
propositionis 11 hujus</a>) quam quod in Deo quatenus
nostræ mentis essentiam constituit, detur idea adæquata et
perfecta et consequenter
(per <a href="#232">propositionem 32 hujus</a>)
nihil aliud dicimus quam quod talis idea sit
vera. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="235" id="id235"></a><h3>Propositio 35</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#241">241</a><br /><a href="#243sc">243sc</a><br /><a href="#243sc">243sc</a><br /><a href="#249sc">249sc</a><br /><a href="#401">401</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Falsitas consistit in cognitionis privatione quam ideæ
inadæquatæ sive mutilatæ et confusæ involvunt.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="235d" id="id235d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#233">233</a><br /></p></div>
<p>Nihil in ideis positivum datur quod falsitatis formam
constituat (per <a href="#233">propositionem 33
hujus</a>); at falsitas in absoluta privatione
consistere nequit (mentes enim, non corpora errare nec falli
dicuntur) neque etiam in absoluta ignorantia; diversa enim
sunt ignorare et errare; quare in cognitionis privatione
quam rerum inadæquata cognitio sive ideæ inadæquatæ et
confusæ involvunt, consistit. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="235sc" id="id235sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#243sc">243sc</a><br /><a href="#249sc">249sc</a><br /><a href="#3ad27e">3ad27e</a><br /><a href="#401sc">401sc</a><br /><a href="#505">505</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#217sc">217sc</a><br /></p></div>
<p>In <a href="#217sc">scholio propositionis 17 hujus
partis</a> explicui qua ratione error in
cognitionis privatione consistit sed ad uberiorem hujus
rei explicationem exemplum dabo nempe falluntur homines
quod se liberos esse putant, quæ opinio in hoc solo
consistit quod suarum actionum sint conscii et ignari
causarum a quibus determinantur. Hæc ergo est eorum
libertatis idea quod suarum actionum nullam cognoscant
causam. Nam quod aiunt humanas actiones a voluntate
pendere, verba sunt quorum nullam habent ideam. Quid enim
voluntas sit et quomodo moveat corpus, ignorant omnes; qui
aliud jactant et animæ sedes et habitacula fingunt, vel
risum vel nauseam movere solent. Sic cum solem intuemur,
eum ducentos circiter pedes a nobis distare imaginamur,
qui error in hac sola imaginatione non consistit sed in eo
quod dum ipsum sic imaginamur, veram ejus distantiam et
hujus imaginationis causam ignoramus. Nam tametsi postea
cognoscamus eundem ultra 600 terræ diametros a nobis
distare, ipsum nihilominus prope adesse imaginabimur; non
enim solem adeo propinquum imaginamur propterea quod veram
ejus distantiam ignoramus sed propterea quod affectio
nostri corporis essentiam solis involvit quatenus ipsum
corpus ab eodem afficitur.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="236" id="id236"></a><h3>Propositio 36</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Ideæ inadæquatæ et confusæ eadem necessitate consequuntur ac
adæquatæ sive claræ ac distinctæ ideæ.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="236d" id="id236d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#115">115</a><br /><a href="#206c">206c</a><br /><a href="#207c">207c</a><br /><a href="#224">224</a><br /><a href="#228">228</a><br /><a href="#232">232</a><br /></p></div>
<p>Ideæ omnes in Deo sunt
(per <a href="#115">propositionem 15 partis
I</a>) et quatenus ad Deum referuntur, sunt veræ (per
<a href="#232">propositionem 32 hujus</a>) et
(per <a href="#207c">corollarium propositionis 7
hujus</a>) adæquatæ adeoque nullæ inadæquatæ nec
confusæ sunt nisi quatenus ad singularem alicujus mentem
referuntur (qua de re vide <a href="#224">propositiones
24</a> et <a href="#228">28 hujus</a>)
adeoque omnes tam adæquatæ quam inadæquatæ eadem necessitate
(per <a href="#206c">corollarium propositionis 6
hujus</a>) consequuntur. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="237" id="id237"></a><h3>Propositio 37</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#244c2">244c2</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#213l2">213l2</a><br /></p></div>
<p><em>Id quod omnibus commune (de his vide
supra <a href="#213l2">lemma 2</a>) quodque æque in
parte ac in toto est, nullius rei singularis essentiam
constituit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="237d" id="id237d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#2d2">2d2</a><br /></p></div>
<p>Si negas, concipe si fieri potest, id essentiam alicujus
rei singularis constituere nempe essentiam B. Ergo (per
<a href="#2d2">definitionem 2 hujus</a>) id sine
B non poterit esse neque concipi; atqui hoc est contra
hypothesin : ergo id ad essentiam B non pertinet nec
alterius rei singularis essentiam constituit. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="238" id="id238"></a><h3>Propositio 38</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#238c">238c</a><br /><a href="#244c2">244c2</a><br /><a href="#246">246</a><br /><a href="#504">504</a><br /><a href="#507">507</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Illa quæ omnibus communia quæque æque in parte ac in toto
sunt, non possunt concipi nisi adæquate.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="238d" id="id238d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#207c">207c</a><br /><a href="#211c">211c</a><br /><a href="#212">212</a><br /><a href="#213">213</a><br /><a href="#216">216</a><br /><a href="#225">225</a><br /><a href="#227">227</a><br /></p></div>
<p>Sit A aliquid quod omnibus corporibus commune quodque æque
in parte cujuscunque corporis ac in toto est. Dico A non
posse concipi nisi adæquate. Nam ejus idea
(per <a href="#207c">corollarium propositionis 7
hujus</a>) erit necessario in Deo adæquata tam
quatenus ideam corporis humani quam quatenus ideas habet
ejusdem affectionum quæ
(per <a href="#216">propositiones
16</a>, <a href="#225">25</a> et
<a href="#227">27 hujus</a>) tam corporis humani
quam corporum externorum naturam ex parte involvunt hoc est
(per <a href="#212">propositiones 12</a> et
<a href="#213">13 hujus</a>) hæc idea erit
necessario in Deo adæquata quatenus mentem humanam
constituit sive quatenus ideas habet quæ in mente humana
sunt; mens igitur (per <a href="#211c">corollarium
propositionis 11 hujus</a>) A necessario adæquate
percipit idque tam quatenus se quam quatenus suum vel
quodcunque externum corpus percipit nec A alio modo potest
concipi. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="238c" id="id238c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#240sc2">240sc2</a><br /><a href="#303">303</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#213l2">213l2</a><br /><a href="#238">238</a><br /></p></div>
<p>Hinc sequitur dari quasdam ideas sive notiones omnibus
hominibus communes. Nam (per <a href="#213l2">lemma
2</a>) omnia corpora in quibusdam conveniunt, quæ
(per <a href="#238">propositionem
præcedentem</a>) ab omnibus debent adæquate sive
clare et distincte percipi.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="239" id="id239"></a><h3>Propositio 39</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#240sc2">240sc2</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Id quod corpori humano et quibusdam corporibus externis a
quibus corpus humanum affici solet, commune est et proprium
quodque in cujuscunque horum parte æque ac in toto est, ejus
etiam idea erit in mente adæquata.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="239d" id="id239d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#207c">207c</a><br /><a href="#207c">207c</a><br /><a href="#211c">211c</a><br /><a href="#213">213</a><br /><a href="#216">216</a><br /></p></div>
<p>Sit A id quod corpori humano et quibusdam corporibus
externis commune est et proprium quodque æque in humano
corpore ac in iisdem corporibus externis et quod denique
æque in cujuscunque corporis externi parte ac in toto
est. Ipsius A dabitur in Deo idea adæquata
(per <a href="#207c">corollarium propositionis 7
hujus</a>) tam quatenus ideam corporis humani quam
quatenus positorum corporum externorum ideas habet. Ponatur
jam humanum corpus a corpore externo affici per id quod cum
eo habet commune hoc est ab A; hujus affectionis idea
proprietatem A involvet
(per <a href="#216">propositionem 16 hujus</a>)
atque adeo (per <a href="#207c">idem corollarium
propositionis 7 hujus</a>) idea hujus affectionis
quatenus proprietatem A involvit, erit in Deo adæquata
quatenus idea corporis humani affectus est hoc est (per
<a href="#213">propositionem 13 hujus</a>)
quatenus mentis humanæ naturam constituit adeoque (per
<a href="#211c">corollarium propositionis 11
hujus</a>) hæc idea est etiam in mente humana
adæquata. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="239c" id="id239c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#240sc2">240sc2</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hinc sequitur quod mens eo aptior est ad plura adæquate
percipiendum quo ejus corpus plura habet cum aliis
corporibus communia.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="240" id="id240"></a><h3>Propositio 40</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#240sc2">240sc2</a><br /><a href="#426">426</a><br /><a href="#452">452</a><br /><a href="#504sc">504sc</a><br /><a href="#531">531</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quæcunque ideæ in mente sequuntur ex ideis quæ in ipsa sunt
adæquatæ, sunt etiam adæquatæ.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="240d" id="id240d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#211c">211c</a><br /></p></div>
<p>Patet. Nam cum dicimus in mente humana ideam sequi ex ideis
quæ in ipsa sunt adæquatæ, nihil aliud dicimus (per
<a href="#211c">corollarium propositionis 11
hujus</a>) quam quod in ipso divino intellectu
detur idea cujus Deus est causa, non quatenus infinitus
est nec quatenus plurimarum rerum singularium ideis
affectus est sed quatenus tantum humanæ mentis essentiam
constituit.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="240sc1" id="id240sc1"></a><h4>Scholium 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#301">301</a><br /><a href="#355c1sc">355c1sc</a><br /><a href="#356">356</a><br /><a href="#427">427</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#217c">217c</a><br /><a href="#217sc">217sc</a><br /><a href="#218">218</a><br /></p></div>
<p>His causam notionum quæ communes vocantur quæque ratiocinii
nostri fundamenta sunt, explicui. Sed aliæ quorundam
axiomatum sive notionum causæ dantur quas hac nostra methodo
explicare e re foret; ex iis namque constaret quænam
notiones præ reliquis utiliores, quænam vero vix ullius usus
essent. Deinde quænam communes et quænam iis tantum qui
præjudiciis non laborant, claræ et distinctæ et quænam
denique male fundatæ sint. Præterea constaret unde notiones
illæ quas secundas vocant et consequenter axiomata quæ in
iisdem fundantur suam duxerunt originem et alia quæ circa
hæc aliquando meditatus sum. Sed quoniam hæc alii dicavi
tractatui et etiam ne propter nimiam hujus rei prolixitatem
fastidium crearem, hac re hic supersedere decrevi. Attamen
ne quid horum omittam quod scitu necessarium sit, causas
breviter addam ex quibus termini transcendentales dicti suam
duxerunt originem ut Ens, Res, Aliquid. Hi termini ex hoc
oriuntur quod scilicet humanum corpus quandoquidem limitatum
est, tantum est capax certi imaginum numeri (quid imago sit
explicui in <a href="#217sc">scholio propositionis 17
hujus</a>) in se distincte simul formandi, qui si
excedatur, hæ imagines confundi incipient et si hic imaginum
numerus quarum corpus est capax ut eas in se simul distincte
formet, longe excedatur, omnes inter se plane
confundentur. Cum hoc ita se habeat, patet
ex <a href="#217c">corollario propositionis
17</a> et <a href="#218">propositione 18
hujus</a> quod mens humana tot corpora distincte
simul imaginari poterit quot in ipsius corpore imagines
possunt simul formari. At ubi imagines in corpore plane
confunduntur, mens etiam omnia corpora confuse sine ulla
distinctione imaginabitur et quasi sub uno attributo
comprehendet nempe sub attributo entis, rei etc. Potest hoc
etiam ex eo deduci quod imagines non semper æque vigeant et
ex aliis causis his analogis quas hic explicare non est opus
nam ad nostrum ad quem collimamus scopum, unam tantum
sufficit considerare. Nam omnes huc redeunt quod hi termini
ideas significent summo gradu confusas. Ex similibus deinde
causis ortæ sunt notiones illæ quas universales vocant ut
Homo, Equus, Canis etc. videlicet quia in corpore humano tot
imagines exempli gratia hominum formantur simul ut vim
imaginandi, non quidem penitus sed eo usque tamen superent
ut singulorum parvas differentias (videlicet uniuscujusque
colorem, magnitudinem etc.) eorumque determinatum numerum
mens imaginari nequeat et id tantum in quo omnes quatenus
corpus ab iisdem afficitur, conveniunt, distincte imaginetur
nam ab eo corpus maxime scilicet ab unoquoque singulari
affectum fuit atque hoc nomine hominis exprimit hocque de
infinitis singularibus prædicat. Nam singularium
determinatum numerum ut diximus imaginari nequit. Sed
notandum has notiones non ab omnibus eodem modo formari sed
apud unumquemque variare pro ratione rei a qua corpus
affectum sæpius fuit quamque facilius mens imaginatur vel
recordatur. Exempli gratia qui sæpius cum admiratione
hominum staturam contemplati sunt, sub nomine hominis
intelligent animal erectæ staturæ; qui vero aliud assueti
sunt contemplari, aliam hominum communem imaginem formabunt
nempe hominem esse animal risibile, animal bipes sine
plumis, animal rationale et sic de reliquis unusquisque pro
dispositione sui corporis rerum universales imagines
formabit. Quare non mirum est quod inter philosophos qui res
naturales per solas rerum imagines explicare voluerunt, tot
sint ortæ controversiæ.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="240sc2" id="id240sc2"></a><h4>Scholium 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#242">242</a><br /><a href="#247sc">247sc</a><br /><a href="#301">301</a><br /><a href="#358">358</a><br /><a href="#426">426</a><br /><a href="#427">427</a><br /><a href="#507">507</a><br /><a href="#510">510</a><br /><a href="#512">512</a><br /><a href="#525">525</a><br /><a href="#528">528</a><br /><a href="#528">528</a><br /><a href="#528">528</a><br /><a href="#531">531</a><br /><a href="#536sc">536sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#218sc">218sc</a><br /><a href="#229c">229c</a><br /><a href="#238c">238c</a><br /><a href="#239">239</a><br /><a href="#239c">239c</a><br /><a href="#240">240</a><br /></p></div>
<p>Ex omnibus supra dictis clare apparet nos multa percipere
et notiones universales formare I° ex singularibus nobis per
sensus mutilate, confuse et sine ordine ad intellectum
repræsentatis (vide <a href="#229c">corollarium
propositionis 29 hujus</a>) et ideo tales
perceptiones cognitionem ab experientia vaga vocare
consuevi. II° ex signis exempli gratia ex eo quod auditis
aut lectis quibusdam verbis rerum recordemur et earum
quasdam ideas formemus similes iis per quas res imaginamur
(vide <a href="#218sc">scholium propositionis 18
hujus</a>). Utrumque hunc res contemplandi modum
cognitionem primi generis, opinionem vel imaginationem in
posterum vocabo. III° denique ex eo quod notiones communes
rerumque proprietatum ideas adæquatas habemus (vide
<a href="#238c">corollarium propositionis 38</a>
et <a href="#239">propositionem 39</a> cum
<a href="#239c">ejus corollario</a>
et <a href="#240">propositionem 40 hujus</a>)
atque hunc rationem et secundi generis cognitionem
vocabo. Præter hæc duo cognitionis genera datur, ut in
sequentibus ostendam, aliud tertium quod scientiam
intuitivam vocabimus. Atque hoc cognoscendi genus procedit
ab adæquata idea essentiæ formalis quorundam Dei
attributorum ad adæquatam cognitionem essentiæ rerum. Hæc
omnia unius rei exemplo explicabo. Dantur exempli gratia
tres numeri ad quartum obtinendum qui sit ad tertium ut
secundus ad primum. Non dubitant mercatores secundum in
tertium ducere et productum per primum dividere quia
scilicet ea quæ a magistro absque ulla demonstratione
audiverunt, nondum tradiderunt oblivioni vel quia id sæpe in
numeris simplicissimis experti sunt vel ex vi
demonstrationis propositionis 19 libri 7 Euclidis nempe ex
communi proprietate proportionalium. At in numeris
simplicissimis nihil horum opus est. Exempli gratia datis
numeris 1, 2, 3, nemo non videt quartum numerum
proportionalem esse 6 atque hoc multo clarius quia ex ipsa
ratione quam primum ad secundum habere uno intuitu videmus,
ipsum quartum concludimus.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="241" id="id241"></a><h3>Propositio 41</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#244">244</a><br /><a href="#244c2">244c2</a><br /><a href="#427">427</a><br /><a href="#435">435</a><br /><a href="#462">462</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Cognitio primi generis unica est falsitatis causa, secundi
autem et tertii est necessario vera.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="241d" id="id241d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#234">234</a><br /><a href="#235">235</a><br /></p></div>
<p>Ad primi generis cognitionem illas omnes ideas diximus in
præcedenti scholio pertinere quæ sunt inadæquatæ et confusæ
atque adeo (per <a href="#235">propositionem 35
hujus</a>) hæc cognitio unica est falsitatis
causa. Deinde ad cognitionem secundi et tertii illas
pertinere diximus quæ sunt adæquatæ adeoque (per
<a href="#234">propositionem 34 hujus</a>) est
necessario vera. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="242" id="id242"></a><h3>Propositio 42</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Secundi et tertii et non primi generis cognitio docet nos
verum a falso distinguere.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="242d" id="id242d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#240sc2">240sc2</a><br /></p></div>
<p>Hæc propositio per se patet. Qui enim inter verum et falsum
scit distinguere, debet adæquatam veri et falsi habere ideam
hoc est (per <a href="#240sc2">II scholium propositionis
40 hujus</a>) verum et falsum secundo aut tertio
cognitionis genere cognoscere.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="243" id="id243"></a><h3>Propositio 43</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#249sc">249sc</a><br /><a href="#358">358</a><br /><a href="#427">427</a><br /><a href="#452">452</a><br /><a href="#456">456</a><br /><a href="#462">462</a><br /><a href="#527">527</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Qui veram habet ideam, simul scit se veram habere ideam nec
de rei veritate potest dubitare.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="243d" id="id243d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#211c">211c</a><br /><a href="#211c">211c</a><br /><a href="#220">220</a><br /><a href="#234">234</a><br /></p></div>
<p>Idea vera in nobis est illa quæ in Deo quatenus per naturam
mentis humanæ explicatur, est adæquata
(per <a href="#211c">corollarium propositionis 11
hujus</a>). Ponamus itaque dari in Deo quatenus per
naturam mentis humanæ explicatur, ideam adæquatam A. Hujus
ideæ debet necessario dari etiam in Deo idea quæ ad Deum
eodem modo refertur ac idea A
(per <a href="#220">propositionem 20 hujus</a>
cujus demonstratio universalis est). At idea A ad Deum
referri supponitur quatenus per naturam mentis humanæ
explicatur; ergo etiam idea ideæ A ad Deum eodem modo debet
referri hoc est (per <a href="#211c">idem corollarium
propositionis 11 hujus</a>) hæc adæquata idea ideæ A
erit in ipsa mente quæ ideam adæquatam A habet adeoque qui
adæquatam habet ideam sive
(per <a href="#234">propositionem 34 hujus</a>)
qui vere rem cognoscit, debet simul suæ cognitionis
adæquatam habere ideam sive veram cognitionem hoc est (ut
per se manifestum) debet simul esse certus. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="243sc" id="id243sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#249sc">249sc</a><br /><a href="#427">427</a><br /><a href="#462">462</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#119">119</a><br /><a href="#211c">211c</a><br /><a href="#220">220</a><br /><a href="#221">221</a><br /><a href="#221sc">221sc</a><br /><a href="#222">222</a><br /><a href="#223">223</a><br /><a href="#224">224</a><br /><a href="#225">225</a><br /><a href="#226">226</a><br /><a href="#227">227</a><br /><a href="#228">228</a><br /><a href="#229">229</a><br /><a href="#230">230</a><br /><a href="#231">231</a><br /><a href="#232">232</a><br /><a href="#233">233</a><br /><a href="#234">234</a><br /><a href="#235">235</a><br /><a href="#235">235</a><br /><a href="#235sc">235sc</a><br /></p></div>
<p>In <a href="#221sc">scholio propositionis 21 hujus
partis</a> explicui quid sit idea ideæ sed notandum
præcedentem propositionem per se satis esse
manifestam. Nam nemo qui veram habet ideam, ignorat veram
ideam summam certitudinem involvere; veram namque habere
ideam nihil aliud significat quam perfecte sive optime rem
cognoscere nec sane aliquis de hac re dubitare potest nisi
putet ideam quid mutum instar picturæ in tabula et non
modum cogitandi esse nempe ipsum intelligere et quæso quis
scire potest se rem aliquam intelligere nisi prius rem
intelligat? hoc est quis potest scire se de aliqua re
certum esse nisi prius de ea re certus sit? Deinde quid
idea vera clarius et certius dari potest quod norma sit
veritatis? Sane sicut lux seipsam et tenebras manifestat,
sic veritas norma sui et falsi est. Atque his me ad has
quæstiones respondisse puto nempe si idea vera quatenus
tantum dicitur cum suo ideato convenire, a falsa
distinguitur, nihil ergo realitatis aut perfectionis idea
vera habet præ falsa (quandoquidem per solam
denominationem extrinsecam distinguuntur) et consequenter
neque etiam homo qui veras præ illo qui falsas tantum
ideas habet? Deinde unde fit ut homines falsas habeant
ideas? Et denique unde aliquis certo scire potest se ideas
habere quæ cum suis ideatis conveniant? Ad has inquam
quæstiones me jam respondisse puto. Nam quod ad
differentiam inter ideam veram et falsam attinet, constat
ex <a href="#235">propositione 35 hujus</a>
illam ad hanc sese habere ut ens ad non-ens. Falsitatis
autem causas a <a href="#119">propositione
19</a> <a href="#220"></a> <a href="#221"></a>
<a href="#222"></a> <a href="#223"></a>
<a href="#224"></a> <a href="#225"></a>
<a href="#226"></a> <a href="#227"></a>
<a href="#228"></a> <a href="#229"></a>
<a href="#230"></a> <a href="#231"></a>
<a href="#232"></a> <a href="#233"></a>
<a href="#234"></a> usque ad
<a href="#235">35</a>
cum <a href="#235sc">ejus scholio</a> clarissime
ostendi. Ex quibus etiam apparet quid homo qui veras habet
ideas, homini qui non nisi falsas habet, intersit. Quod
denique ultimum attinet nempe undenam homo scire potest se
habere ideam quæ cum suo ideato conveniat, id modo satis
superque ostendi ex hoc solo oriri quod ideam habet quæ cum
suo ideato convenit sive quod veritas sui sit norma. His
adde quod mens nostra quatenus res vere percipit, pars est
infiniti Dei intellectus (per
<a href="#211c">corollarium propositionis 11
hujus</a>) adeoque tam necesse est ut mentis claræ
et distinctæ ideæ veræ sint ac Dei ideæ.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="244" id="id244"></a><h3>Propositio 44</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#244c2">244c2</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>De natura rationis non est res ut contingentes sed ut
necessarias contemplari.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="244d" id="id244d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1a6">1a6</a><br /><a href="#129">129</a><br /><a href="#241">241</a><br /></p></div>
<p>De natura rationis est res vere percipere (per
<a href="#241">propositionem 41 hujus</a>) nempe
(per <a href="#1a6">axioma 6 partis I</a>) ut in
se sunt hoc est (per <a href="#129">propositionem 29
partis I</a>) non ut contingentes sed ut
necessarias. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="244c1" id="id244c1"></a><h4>Corollarium 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hinc sequitur a sola imaginatione pendere quod res tam
respectu præteriti quam futuri ut contingentes
contemplemur.</p>
<div class="subentitas"><a name="244c1sc" id="id244c1sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#249sc">249sc</a><br /><a href="#317sc">317sc</a><br /><a href="#318">318</a><br /><a href="#318sc1">318sc1</a><br /><a href="#462sc">462sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#217">217</a><br /><a href="#217c">217c</a><br /><a href="#218">218</a><br /></p></div>
<p>Qua autem ratione hoc fiat paucis explicabo. Ostendimus
supra (<a href="#217">propositione 17 hujus</a>
cum <a href="#217c">ejus corollario</a>)
mentem, quamvis res non existant, eas tamen semper ut sibi
præsentes imaginari nisi causæ occurrant quæ earum
præsentem existentiam secludant. Deinde
(<a href="#218">propositione 18 hujus</a>)
ostendimus quod si corpus humanum semel a duobus
corporibus externis simul affectum fuit, ubi mens postea
eorum alterutrum imaginabitur, statim et alterius
recordabitur hoc est ambo ut sibi præsentia contemplabitur
nisi causæ occurrant quæ eorum præsentem existentiam
secludant. Præterea nemo dubitat quin etiam tempus
imaginemur nempe ex eo quod corpora alia aliis tardius vel
celerius vel æque celeriter moveri imaginemur. Ponamus
itaque puerum qui heri prima vice hora matutina viderit
Petrum, meridiana autem Paulum et vespertina Simeonem
atque hodie iterum matutina hora Petrum. Ex propositione
18 hujus patet quod simulac matutinam lucem videt, illico
solem eandem cæli quam die præcedenti viderit partem
percurrentem sive diem integrum et simul cum tempore
matutino Petrum, cum meridiano autem Paulum et cum
vespertino Simeonem imaginabitur hoc est Pauli et Simeonis
existentiam cum relatione ad futurum tempus imaginabitur
et contra si hora vespertina Simeonem videat, Paulum et
Petrum ad tempus præteritum referet, eosdem scilicet simul
cum tempore præterito imaginando atque hæc eo constantius
quo sæpius eos eodem hoc ordine viderit. Quod si aliquando
contingat ut alia quadam vespera loco Simeonis Jacobum
videat, tum sequenti mane cum tempore vespertino jam
Simeonem jam Jacobum, non vero ambos simul
imaginabitur. Nam alterutrum tantum, non autem ambos simul
tempore vespertino vidisse supponitur. Fluctuabitur itaque
ejus imaginatio et cum futuro tempore vespertino jam hunc
jam illum imaginabitur hoc est neutrum certo sed utrumque
contingenter futurum contemplabitur. Atque hæc
imaginationis fluctuatio eadem erit si imaginatio rerum
sit quas eodem modo cum relatione ad tempus præteritum vel
præsens contemplamur et consequenter res tam ad tempus
præsens quam ad præteritum vel futurum relatas ut
contingentes imaginabimur.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="244c2" id="id244c2"></a><h4>Corollarium 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#462">462</a><br /><a href="#529">529</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>De natura rationis est res sub quadam æternitatis specie
percipere.</p>
<div class="subentitas"><a name="244c2d" id="id244c2d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1a6">1a6</a><br /><a href="#116">116</a><br /><a href="#237">237</a><br /><a href="#238">238</a><br /><a href="#241">241</a><br /><a href="#244">244</a><br /></p></div>
<p>De natura enim rationis est res ut necessarias et non ut
contingentes contemplari
(per <a href="#244">propositionem
præcedentem</a>). Hanc autem rerum necessitatem
(per <a href="#241">propositionem 41 hujus</a>)
vere hoc est (per <a href="#1a6">axioma 6 partis
I</a>) ut in se est, percipit. Sed (per
<a href="#116">propositionem 16 partis I</a>)
hæc rerum necessitas est ipsa Dei æternæ naturæ
necessitas; ergo de natura rationis est res sub hac
æternitatis specie contemplari. Adde quod fundamenta
rationis notiones sint
(per <a href="#238">propositionem 38 hujus</a>)
quæ illa explicant quæ omnibus communia sunt quæque (per
<a href="#237">propositionem 37 hujus</a>)
nullius rei singularis essentiam explicant quæque
propterea absque ulla temporis relatione sed sub quadam
æternitatis specie debent concipi. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="245" id="id245"></a><h3>Propositio 45</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#246">246</a><br /><a href="#247">247</a><br /><a href="#520sc">520sc</a><br /><a href="#529sc">529sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Unaquæque cujuscunque corporis vel rei singularis actu
existentis idea Dei æternam et infinitam essentiam necessario
involvit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="245d" id="id245d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d6">1d6</a><br /><a href="#1a4">1a4</a><br /><a href="#115">115</a><br /><a href="#206">206</a><br /><a href="#208c">208c</a><br /></p></div>
<p>Idea rei singularis actu existentis ipsius rei tam
essentiam quam existentiam necessario involvit (per
<a href="#208c">corollarium propositionis 8
hujus</a>). At res singulares
(per <a href="#115">propositionem 15 partis
I</a>) non possunt sine Deo concipi sed quia (per
<a href="#206">propositionem 6 hujus</a>) Deum
pro causa habent quatenus sub attributo consideratur cujus
res ipsæ modi sunt, debent necessario earum ideæ (per
<a href="#1a4">axioma 4 partis I</a>) ipsarum
attributi conceptum hoc est
(per <a href="#1d6">definitionem 6 partis I</a>)
Dei æternam et infinitam essentiam involvere. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="245sc" id="id245sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#529sc">529sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#116">116</a><br /><a href="#124c">124c</a><br /></p></div>
<p>Hic per existentiam non intelligo durationem hoc est
existentiam quatenus abstracte concipitur et tanquam quædam
quantitatis species. Nam loquor de ipsa natura existentiæ
quæ rebus singularibus tribuitur propterea quod ex æterna
necessitate Dei naturæ infinita infinitis modis sequuntur
(vide <a href="#116">propositionem 16 partis
I</a>). Loquor inquam de ipsa existentia rerum
singularium quatenus in Deo sunt. Nam etsi unaquæque ab alia
re singulari determinetur ad certo modo existendum, vis
tamen qua unaquæque in existendo perseverat, ex æterna
necessitate naturæ Dei sequitur. Qua de re
vide <a href="#124c">corollarium propositionis 24 partis
I</a>.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="246" id="id246"></a><h3>Propositio 46</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#247">247</a><br /><a href="#518">518</a><br /><a href="#531">531</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Cognitio æternæ et infinitæ essentiæ Dei quam unaquæque idea
involvit, est adæquata et perfecta.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="246d" id="id246d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#238">238</a><br /><a href="#245">245</a><br /></p></div>
<p>Demonstratio præcedentis propositionis universalis est et
sive res ut pars sive ut totum consideretur, ejus idea sive
totius sit sive partis (per <a href="#245">propositionem
præcedentem</a>) Dei æternam et infinitam essentiam
involvet. Quare id quod cognitionem æternæ et infinitæ
essentiæ Dei dat, omnibus commune et æque in parte ac in
toto est adeoque (per <a href="#238">propositionem 38
hujus</a>) erit hæc cognitio adæquata. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="247" id="id247"></a><h3>Propositio 47</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#436">436</a><br /><a href="#436sc">436sc</a><br /><a href="#437">437</a><br /><a href="#518">518</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Mens humana adæquatam habet cognitionem æternæ et infinitæ
essentiæ Dei.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="247d" id="id247d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#216c1">216c1</a><br /><a href="#217">217</a><br /><a href="#219">219</a><br /><a href="#222">222</a><br /><a href="#223">223</a><br /><a href="#245">245</a><br /><a href="#246">246</a><br /></p></div>
<p>Mens humana ideas habet
(per <a href="#222">propositionem 22 hujus</a>)
ex quibus (per <a href="#223">propositionem 23
hujus</a>) se suumque corpus
(per <a href="#219">propositionem 19 hujus</a>)
et (per <a href="#216c1">corollarium I propositionis
16</a> et per <a href="#217">propositionem 17
hujus</a>) corpora externa ut actu existentia
percipit adeoque (per <a href="#245">propositiones
45</a> et <a href="#246">46 hujus</a>)
cognitionem æternæ et infinitæ essentiæ Dei habet
adæquatam. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="247sc" id="id247sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#249sc">249sc</a><br /><a href="#436">436</a><br /><a href="#510">510</a><br /><a href="#520sc">520sc</a><br /><a href="#536sc">536sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#240sc2">240sc2</a><br /></p></div>
<p>Hinc videmus Dei infinitam essentiam ejusque æternitatem
omnibus esse notam. Cum autem omnia in Deo sint et per Deum
concipiantur, sequitur nos ex cognitione hac plurima posse
deducere quæ adæquate cognoscamus atque adeo tertium illud
cognitionis genus formare de quo diximus
in <a href="#240sc2">scholio II propositionis 40 hujus
partis</a> et de cujus præstantia et utilitate in
quinta parte erit nobis dicendi locus. Quod autem homines
non æque claram Dei ac notionum communium habeant
cognitionem, inde fit quod Deum imaginari nequeant ut
corpora et quod nomen "Deus" junxerunt imaginibus rerum quas
videre solent; quod homines vix vitare possunt quia continuo
a corporibus externis afficiuntur. Et profecto plerique
errores in hoc solo consistunt quod scilicet nomina rebus
non recte applicamus. Cum enim aliquis ait lineas quæ ex
centro circuli ad ejusdem circumferentiam ducuntur esse
inæquales, ille sane aliud tum saltem per circulum
intelligit quam mathematici. Sic cum homines in calculo
errant, alios numeros in mente, alios in charta
habent. Quare si ipsorum mentem spectes, non errant sane;
videntur tamen errare quia ipsos in mente putamus habere
numeros qui in charta sunt. Si hoc non esset, nihil eosdem
errare crederemus; ut non credidi quendam errare quem nuper
audivi clamantem suum atrium volasse in gallinam vicini quia
scilicet ipsius mens satis perspecta mihi videbatur. Atque
hinc pleræque oriuntur controversiæ nempe quia homines
mentem suam non recte explicant vel quia alterius mentem
male interpretantur. Nam revera dum sibi maxime
contradicunt, vel eadem vel diversa cogitant ita ut quos in
alio errores et absurda esse putant, non sint.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="248" id="id248"></a><h3>Propositio 48</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#249">249</a><br /><a href="#249c">249c</a><br /><a href="#3ad6e">3ad6e</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>In mente nulla est absoluta sive libera voluntas sed mens ad
hoc vel illud volendum determinatur a causa quæ etiam ab alia
determinata est et hæc iterum ab alia et sic in infinitum.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="248d" id="id248d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#117c2">117c2</a><br /><a href="#128">128</a><br /><a href="#211">211</a><br /></p></div>
<p>Mens certus et determinatus modus cogitandi est (per
<a href="#211">propositionem 11 hujus</a>)
adeoque (per <a href="#117c2">corollarium II
propositionis 17 partis I</a>) suarum actionum non
potest esse causa libera sive absolutam facultatem volendi
et nolendi habere non potest sed ad hoc vel illud volendum
(per <a href="#128">propositionem 28 partis
I</a>) determinari debet a causa quæ etiam ab alia
determinata est et hæc iterum ab alia etc. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="248sc" id="id248sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#249c">249c</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#117c2">117c2</a><br /><a href="#128">128</a><br /><a href="#211">211</a><br /></p></div>
<p>Mens certus et determinatus modus cogitandi est (per
<a href="#211">propositionem 11 hujus</a>)
adeoque (per <a href="#117c2">corollarium II
propositionis 17 partis I</a>) suarum actionum non
potest esse causa libera sive absolutam facultatem volendi
et nolendi habere non potest sed ad hoc vel illud volendum
(per <a href="#128">propositionem 28 partis
I</a>) determinari debet a causa quæ etiam ab alia
determinata est et hæc iterum ab alia etc. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="249" id="id249"></a><h3>Propositio 49</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#249c">249c</a><br /><a href="#302sc">302sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>In mente nulla datur volitio sive affirmatio et negatio
præter illam quam idea quatenus idea est, involvit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="249d" id="id249d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#2d2">2d2</a><br /><a href="#2a3">2a3</a><br /><a href="#248">248</a><br /></p></div>
<p>In mente (per <a href="#248">propositionem
præcedentem</a>) nulla datur absoluta facultas
volendi et nolendi sed tantum singulares volitiones nempe
hæc et illa affirmatio et hæc et illa negatio. Concipiamus
itaque singularem aliquam volitionem nempe modum cogitandi
quo mens affirmat tres angulos trianguli æquales esse
duobus rectis. Hæc affirmatio conceptum sive ideam
trianguli involvit hoc est sine idea trianguli non potest
concipi. Idem enim est si dicam quod A conceptum B debeat
involvere ac quod A sine B non possit concipi. Deinde hæc
affirmatio (per <a href="#2a3">axioma 3
hujus</a>) non potest etiam sine idea trianguli
esse. Hæc ergo affirmatio sine idea trianguli nec esse nec
concipi potest. Porro hæc trianguli idea hanc eandem
affirmationem involvere debet nempe quod tres ejus anguli
æquentur duobus rectis. Quare et vice versa hæc trianguli
idea sine hac affirmatione nec esse nec concipi potest
adeoque (per <a href="#2d2">definitionem 2
hujus</a>) hæc affirmatio ad essentiam ideæ
trianguli pertinet nec aliud præter ipsam est. Et quod de
hac volitione diximus (quandoquidem eam ad libitum
sumpsimus) dicendum etiam est de quacunque volitione nempe
quod præter ideam nihil sit. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="249c" id="id249c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Voluntas et intellectus unum et idem sunt.</p>
<div class="subentitas"><a name="249cd" id="id249cd"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#248">248</a><br /><a href="#248sc">248sc</a><br /><a href="#249">249</a><br /></p></div>
<p>Voluntas et intellectus nihil præter ipsas singulares
volitiones et ideas sunt
(per <a href="#248">propositionem 48 hujus</a>
et <a href="#248sc">ejusdem scholium</a>). At
singularis volitio et idea
(per <a href="#249">propositionem
præcedentem</a>) unum et idem sunt, ergo voluntas
et intellectus unum et idem sunt. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="249sc" id="id249sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#3ad14">3ad14</a><br /><a href="#3ad15e">3ad15e</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#217c">217c</a><br /><a href="#217sc">217sc</a><br /><a href="#235">235</a><br /><a href="#235sc">235sc</a><br /><a href="#243">243</a><br /><a href="#243sc">243sc</a><br /><a href="#244c1sc">244c1sc</a><br /><a href="#247sc">247sc</a><br /></p></div>
<p>His causam quæ communiter erroris esse statuitur,
sustulimus. Supra autem ostendimus falsitatem in sola
privatione quam ideæ mutilatæ et confusæ involvunt,
consistere. Quare idea falsa quatenus falsa est,
certitudinem non involvit. Cum itaque dicimus hominem in
falsis acquiescere nec de iis dubitare, non ideo ipsum
certum esse sed tantum non dubitare dicimus vel quod in
falsis acquiescit quia nullæ causæ dantur quæ efficiant ut
ipsius imaginatio fluctuetur. Qua de re
vide <a href="#244c1sc">scholium propositionis 44 hujus
partis</a>. Quantumvis igitur homo falsis adhærere
supponatur, nunquam tamen ipsum certum esse dicemus. Nam per
certitudinem quid positivum intelligimus
(vide <a href="#243">propositionem 43 hujus</a>
cum
<a href="#243sc">ejusdem scholio</a>) non vero
dubitationis privationem. At per certitudinis privationem
falsitatem intelligimus. Sed ad uberiorem explicationem
præcedentis propositionis quædam monenda supersunt. Superest
deinde ut ad objectiones quæ in nostram hanc doctrinam
objici possunt, respondeam et denique ut omnem amoveam
scrupulum, operæ pretium esse duxi hujus doctrinæ quasdam
utilitates indicare. Quasdam inquam nam præcipuæ ex iis quæ
in quinta parte dicemus, melius intelligentur.</p>
<p>Incipio igitur a primo lectoresque moneo ut accurate
distinguant inter ideam sive mentis conceptum et inter
imagines rerum quas imaginamur. Deinde necesse est ut
distinguant inter ideas et verba quibus res
significamus. Nam quia hæc tria, imagines scilicet verba et
ideæ, a multis vel plane confunduntur vel non satis accurate
vel denique non satis caute distinguuntur, ideo hanc de
voluntate doctrinam scitu prorsus necessariam tam ad
speculationem quam ad vitam sapienter instituendam plane
ignorarunt. Quippe qui putant ideas consistere in imaginibus
quæ in nobis ex corporum occursu formantur, sibi persuadent
ideas illas rerum quarum similem nullam imaginem formare
possumus, non esse ideas sed tantum figmenta quæ ex libero
voluntatis arbitrio fingimus; ideas igitur veluti picturas
in tabula mutas aspiciunt et hoc præjudicio præoccupati non
vident ideam quatenus idea est, affirmationem aut negationem
involvere. Deinde qui verba confundunt cum idea vel cum ipsa
affirmatione quam idea involvit, putant se posse contra id
quod sentiunt velle quando aliquid solis verbis contra id
quod sentiunt affirmant aut negant. Hæc autem præjudicia
exuere facile is poterit qui ad naturam cogitationis
attendit, quæ extensionis conceptum minime involvit atque
adeo clare intelliget ideam (quandoquidem modus cogitandi
est) neque in rei alicujus imagine neque in verbis
consistere. Verborum namque et imaginum essentia a solis
motibus corporeis constituitur, qui cogitationis conceptum
minime involvunt. Atque hæc pauca de his monuisse sufficiat,
quare ad prædictas objectiones transeo.</p>
<p>Harum prima est quod constare putant voluntatem latius se
extendere quam intellectum atque adeo ab eodem diversam
esse. Ratio autem cur putant voluntatem latius se extendere
quam intellectum est quia se experiri aiunt se non majore
assentiendi sive affirmandi et negandi facultate indigere ad
infinitis aliis rebus quas non percipimus, assentiendum quam
jam habemus, at quidem majore facultate
intelligendi. Distinguitur ergo voluntas ab intellectu quod
finitus hic sit, illa autem infinita.</p>
<p>Secundo nobis objici potest quod experientia nihil clarius
videatur docere quam quod nostrum judicium possumus
suspendere ne rebus quas percipimus, assentiamur; quod hinc
etiam confirmatur quod nemo dicitur decipi quatenus aliquid
percipit sed tantum quatenus assentitur aut
dissentitur. Exempli gratia qui equum alatum fingit, non
ideo concedit dari equum alatum hoc est non ideo decipitur
nisi simul concedat dari equum alatum; nihil igitur clarius
videtur docere experientia quam quod voluntas sive facultas
assentiendi libera sit et a facultate intelligendi
diversa.</p>
<p>Tertio objici potest quod una affirmatio non plus
realitatis videtur continere quam alia hoc est non majore
potentia indigere videmur ad affirmandum verum esse id quod
verum est, quam ad aliquid quod falsum est, verum esse
affirmandum; at unam ideam plus realitatis sive perfectionis
quam aliam habere percipimus; quantum enim objecta alia
aliis præstantiora tantum etiam eorum ideæ aliæ aliis
perfectiores sunt; ex quibus etiam constare videtur
differentia inter voluntatem et intellectum.</p>
<p>Quarto objici potest si homo non operatur ex libertate
voluntatis, quid ergo fiet si in æquilibrio sit ut Buridani
asina? Famene et siti peribit? Quod si concedam, viderer
asinam vel hominis statuam, non hominem concipere; si autem
negem, ergo seipsum determinabit et consequenter eundi
facultatem et faciendi quicquid velit, habet. Præter hæc
alia forsan possunt objici sed quia inculcare non teneor
quid unusquisque somniare potest, ad has objectiones tantum
respondere curabo idque quam potero breviter.</p>
<p>Et quidem ad primam dico me concedere voluntatem latius se
extendere quam intellectum si per intellectum claras
tantummodo et distinctas ideas intelligant sed nego
voluntatem latius se extendere quam perceptiones sive
concipiendi facultatem nec sane video cur facultas volendi
potius dicenda est infinita quam sentiendi facultas; sicut
enim infinita (unum tamen post aliud nam infinita simul
affirmare non possumus) eadem volendi facultate possumus
affirmare, sic etiam infinita corpora (unum nempe post
aliud) eadem sentiendi facultate possumus sentire sive
percipere. Quod si dicant infinita dari quæ percipere non
possumus? regero nos ea ipsa nulla cogitatione et
consequenter nulla volendi facultate posse assequi. At
dicunt si Deus vellet efficere ut ea etiam perciperemus,
majorem quidem facultatem percipiendi deberet nobis dare sed
non majorem quam dedit volendi facultatem; quod idem est ac
si dicerent quod si Deus velit efficere ut infinita alia
entia intelligeremus, necesse quidem esset ut nobis daret
majorem intellectum sed non universaliorem entis ideam quam
dedit ad eadem infinita entia amplectendum. Ostendimus enim
voluntatem ens esse universale sive ideam qua omnes
singulares volitiones hoc est id quod iis omnibus commune
est, explicamus. Cum itaque hanc omnium volitionum communem
sive universalem ideam facultatem esse credant, minime mirum
si hanc facultatem ultra limites intellectus in infinitum se
extendere dicant. Universale enim æque de uno ac de pluribus
ac de infinitis individuis dicitur. </p>
<p>Ad secundam objectionem respondeo negando nos liberam
habere potestatem judicium suspendendi. Nam cum dicimus
aliquem judicium suspendere, nihil aliud dicimus quam quod
videt se rem non adæquate percipere. Est igitur judicii
suspensio revera perceptio et non libera voluntas. Quod ut
clare intelligatur, concipiamus puerum equum alatum
imaginantem nec aliud quicquam percipientem. Quandoquidem
hæc imaginatio equi existentiam involvit
(per <a href="#217c">corollarium propositionis 17
hujus</a>) nec puer quicquam percipit quod equi
existentiam tollat, ille necessario equum ut præsentem
contemplabitur nec de ejus existentia poterit dubitare
quamvis de eadem non sit certus. Atque hoc quotidie in
somnis experimur nec credo aliquem esse qui putet se, dum
somniat, liberam habere potestatem suspendendi de iis quæ
somniat, judicium efficiendique ut ea quæ se videre somniat,
non somniet et nihilominus contingit ut etiam in somnis
judicium suspendamus nempe cum somniamus nos somniare. Porro
concedo neminem decipi quatenus percipit hoc est mentis
imaginationes in se consideratas nihil erroris involvere
concedo (vide <a href="#217sc">scholium propositionis 17
hujus</a>) sed nego hominem nihil affirmare quatenus
percipit. Nam quid aliud est equum alatum percipere quam
alas de equo affirmare? Si enim mens præter equum alatum
nihil aliud perciperet, eundem sibi præsentem contemplaretur
nec causam haberet ullam dubitandi de ejusdem existentia nec
ullam dissentiendi facultatem nisi imaginatio equi alati
juncta sit ideæ quæ existentiam ejusdem equi tollit vel quod
percipit ideam equi alati quam habet esse inadæquatam atque
tum vel ejusdem equi existentiam necessario negabit vel de
eadem necessario dubitabit.</p>
<p>Atque his puto me ad tertiam etiam objectionem respondisse
nempe quod voluntas universale quid sit quod de omnibus
ideis prædicatur quodque id tantum significat quod omnibus
ideis commune est nempe affirmationem. Cujus propterea
adæquata essentia quatenus sic abstracte concipitur, debet
esse in unaquaque idea et hac ratione tantum in omnibus
eadem sed non quatenus consideratur essentiam ideæ
constituere nam eatenus singulares affirmationes æque inter
se differunt ac ipsæ ideæ. Exempli gratia affirmatio quam
idea circuli ab illa quam idea trianguli involvit æque
differt ac idea circuli ab idea trianguli. Deinde absolute
nego nos æquali cogitandi potentia indigere ad affirmandum
verum esse id quod verum est quam ad affirmandum verum esse
id quod falsum est. Nam hæ duæ affirmationes, si mentem
spectes, se habent ad invicem ut ens ad non-ens; nihil enim
in ideis positivum est quod falsitatis formam constituit
(vide <a href="#235">propositionem 35 hujus</a>
cum
<a href="#235sc">ejus scholio</a>
et <a href="#247sc">scholium propositionis 47
hujus</a>). Quare hic apprime venit notandum quam
facile decipimur quando universalia cum singularibus, et
entia rationis et abstracta cum realibus confundimus. </p>
<p>Quod denique ad quartam objectionem attinet, dico me omnino
concedere quod homo in tali æquilibrio positus (nempe qui
nihil aliud percipit quam sitim et famem, talem cibum et
talem potum qui æque ab eo distant) fame et siti peribit. Si
me rogant an talis homo non potius asinus quam homo sit
æstimandus? dico me nescire ut etiam nescio quanti
æstimandus sit ille qui se pensilem facit et quanti
æstimandi sint pueri, stulti, vesani, etc.</p>
<p>Superest tandem indicare quantum hujus doctrinæ cognitio ad
usum vitæ conferat, quod facile ex his
animadvertemus. Nempe</p>
<p>I° quatenus docet nos ex solo Dei nutu agere divinæque
naturæ esse participes et eo magis quo perfectiores actiones
agimus et quo magis magisque Deum intelligimus. Hæc ergo
doctrina præterquam quod animum omnimode quietum reddit, hoc
etiam habet quod nos docet in quo nostra summa felicitas
sive beatitudo consistit nempe in sola Dei cognitione ex qua
ad ea tantum agenda inducimur quæ amor et pietas
suadent. Unde clare intelligimus quantum illi a vera
virtutis æstimatione aberrant qui pro virtute et optimis
actionibus tanquam pro summa servitute, summis præmiis a Deo
decorari exspectant quasi ipsa virtus Deique servitus non
esset ipsa felicitas et summa libertas.</p>
<p>II° Quatenus docet quomodo circa res fortunæ sive quæ in
nostra potestate non sunt hoc est circa res quæ ex nostra
natura non sequuntur, nos gerere debeamus nempe utramque
fortunæ faciem æquo animo exspectare et ferre : nimirum quia
omnia ab æterno Dei decreto eadem necessitate sequuntur ac
ex essentia trianguli sequitur quod tres ejus anguli sunt
æquales duobus rectis.</p>
<p>III° Confert hæc doctrina ad vitam socialem quatenus docet
neminem odio habere, contemnere, irridere, nemini irasci,
invidere. Præterea quatenus docet ut unusquisque suis sit
contentus et proximo auxilio, non ex muliebri misericordia,
partialitate neque superstitione sed ex solo rationis ductu
prout scilicet tempus et res postulat ut in quarta parte
ostendam.</p>
<p>IV° Denique confert etiam hæc doctrina non parum ad
communem societatem quatenus docet qua ratione cives
gubernandi sint et ducendi nempe non ut serviant sed ut
libere ea quæ optima sunt, agant. Atque his quæ in hoc
scholio agere constitueram, absolvi et eo finem huic nostræ
secundæ parti impono in qua puto me naturam mentis humanæ
ejusque proprietates satis prolixe et quantum rei
difficultas fert, clare explicuisse atque talia tradidisse
ex quibus multa præclara, maxime utilia et cognitu
necessaria concludi possunt, ut partim ex sequentibus
constabit.</p>
</div>
</div>
<h2><a name="p3" id="p3"></a>Pars 3 : De origine et natura affectuum</h2><ul><li><a href="#3pr">Praefatio</a></li><li><a href="#3d">Definitiones</a></li><li><a href="#3p">Postulata</a></li><li><a href="#301">Propositio 1</a> -
Mens nostra quædam agit, quædam vero patitur nempe quatenus
adæquatas habet ideas eatenus quædam necessario agit et
quatenus ideas habet inadæquatas eatenus necessario quædam
patitur.
</li><li><a href="#302">Propositio 2</a> -
Nec corpus mentem ad cogitandum nec mens corpus ad motum
neque ad quietem nec ad aliquid (si quid est) aliud
determinare potest.
</li><li><a href="#303">Propositio 3</a> -
Mentis actiones ex solis ideis adæquatis oriuntur, passiones
autem a solis inadæquatis pendent.
</li><li><a href="#304">Propositio 4</a> -
Nulla res nisi a causa externa potest destrui.
</li><li><a href="#305">Propositio 5</a> -
Res eatenus contrariæ sunt naturæ hoc est eatenus in eodem
subjecto esse nequeunt quatenus una alteram potest
destruere.
</li><li><a href="#306">Propositio 6</a> -
Unaquæque res quantum in se est, in suo esse perseverare
conatur.
</li><li><a href="#307">Propositio 7</a> -
Conatus quo unaquæque res in suo esse perseverare conatur,
nihil est præter ipsius rei actualem essentiam.
</li><li><a href="#308">Propositio 8</a> -
Conatus quo unaquæque res in suo esse perseverare conatur,
nullum tempus finitum sed indefinitum involvit.
</li><li><a href="#309">Propositio 9</a> -
Mens tam quatenus claras et distinctas quam quatenus confusas
habet ideas, conatur in suo esse perseverare indefinita quadam
duratione et hujus sui conatus est conscia.
</li><li><a href="#310">Propositio 10</a> -
Idea quæ corporis nostri existentiam secludit in nostra mente
dari nequit sed eidem est contraria.
</li><li><a href="#311">Propositio 11</a> -
Quicquid corporis nostri agendi potentiam auget vel minuit,
juvat vel coercet, ejusdem rei idea mentis nostræ cogitandi
potentiam auget vel minuit, juvat vel coercet.
</li><li><a href="#312">Propositio 12</a> -
Mens quantum potest ea imaginari conatur quæ corporis agendi
potentiam augent vel juvant.
</li><li><a href="#313">Propositio 13</a> -
Cum mens ea imaginatur quæ corporis agendi potentiam minuunt
vel coercent, conatur quantum potest rerum recordari quæ horum
existentiam secludunt.
</li><li><a href="#314">Propositio 14</a> -
Si mens duobus affectibus simul affecta semel fuit, ubi
postea eorum alterutro afficietur, afficietur etiam
altero.
</li><li><a href="#315">Propositio 15</a> -
Res quæcunque potest esse per accidens causa lætitiæ,
tristitiæ vel cupiditatis.
</li><li><a href="#316">Propositio 16</a> -
Ex eo solo quod rem aliquam aliquid habere imaginamur simile
objecto quod mentem lætitia vel tristitia afficere solet,
quamvis id in quo res objecto est similis, non sit horum
affectuum efficiens causa, eam tamen amabimus vel odio
habebimus.
</li><li><a href="#317">Propositio 17</a> -
Si rem quæ nos tristitiæ affectu afficere solet, aliquid
habere imaginamur simile alteri quæ nos æque magno lætitiæ
affectu solet afficere, eandem odio habebimus et simul
amabimus.
</li><li><a href="#318">Propositio 18</a> -
Homo ex imagine rei præteritæ aut futuræ eodem lætitiæ et
tristitiæ affectu afficitur ac ex imagine rei præsentis.
</li><li><a href="#319">Propositio 19</a> -
Qui id quod amat destrui imaginatur, contristabitur; si
contra autem conservari, lætabitur.
</li><li><a href="#320">Propositio 20</a> -
Qui id quod odio habet, destrui imaginatur, lætabitur.
</li><li><a href="#321">Propositio 21</a> -
Qui id quod amat lætitia vel tristitia affectum imaginatur,
lætitia etiam vel tristitia afficietur et uterque hic affectus
major aut minor erit in amante prout uterque major aut minor
est in re amata.
</li><li><a href="#322">Propositio 22</a> -
Si aliquem imaginamur lætitia afficere rem quam amamus, amore
erga eum afficiemur. Si contra eundem imaginamur tristitia
eandem afficere, contra odio etiam contra ipsum
afficiemur.
</li><li><a href="#323">Propositio 23</a> -
Qui id quod odio habet, tristitia affectum imaginatur,
lætabitur; si contra idem lætitia affectum esse imaginetur,
contristabitur et uterque hic affectus major aut minor erit
prout ejus contrarius major aut minor est in eo quod odio
habet.
</li><li><a href="#324">Propositio 24</a> -
Si aliquem imaginamur lætitia afficere rem quam odio habemus,
odio etiam erga eum afficiemur. Si contra eundem imaginamur
tristitia eandem rem afficere, amore erga ipsum
afficiemur.
</li><li><a href="#325">Propositio 25</a> -
Id omne de nobis deque re amata affirmare conamur quod nos
vel rem amatam lætitia afficere imaginamur et contra id omne
negare quod nos vel rem amatam tristitia afficere
imaginamur.
</li><li><a href="#326">Propositio 26</a> -
Id omne de re quam odio habemus, affirmare conamur quod ipsam
tristitia afficere imaginamur et id contra negare quod ipsam
lætitia afficere imaginamur.
</li><li><a href="#327">Propositio 27</a> -
Ex eo quod rem nobis similem et quam nullo affectu prosecuti
sumus, aliquo affectu affici imaginamur, eo ipso simili
affectu afficimur.
</li><li><a href="#328">Propositio 28</a> -
Id omne quod ad lætitiam conducere imaginamur, conamur
promovere ut fiat; quod vero eidem repugnare sive ad
tristitiam conducere imaginamur, amovere vel destruere
conamur.
</li><li><a href="#329">Propositio 29</a> -
Nos id omne etiam agere conabimur quod homines cum lætitia
aspicere imaginamur et contra id agere aversabimur quod
homines aversari imaginamur.
</li><li><a href="#330">Propositio 30</a> -
Si quis aliquid egit quod reliquos lætitia afficere
imaginatur, is lætitia concomitante idea sui tanquam causa
afficietur sive se ipsum cum lætitia contemplabitur. Si contra
aliquid egit quod reliquos tristitia afficere imaginatur, se
ipsum cum tristitia contra contemplabitur.
</li><li><a href="#331">Propositio 31</a> -
Si aliquem imaginamur amare vel cupere vel odio habere
aliquid quod ipsi amamus, cupimus vel odio habemus, eo ipso
rem constantius amabimus, etc. Si autem id quod amamus, eum
aversari imaginamur vel contra, tum animi fluctuationem
patiemur.
</li><li><a href="#332">Propositio 32</a> -
Si aliquem re aliqua qua unus solus potiri potest, gaudere
imaginamur, conabimur efficere ne ille illa re potiatur.
</li><li><a href="#333">Propositio 33</a> -
Cum rem nobis similem amamus, conamur quantum possumus
efficere ut nos contra amet.
</li><li><a href="#334">Propositio 34</a> -
Quo majore affectu rem amatam erga nos affectam esse
imaginamur, eo magis gloriabimur.
</li><li><a href="#335">Propositio 35</a> -
Si quis imaginatur rem amatam eodem vel arctiore vinculo
amicitiæ quo ipse eadem solus potiebatur, alium sibi jungere,
odio erga ipsam rem amatam afficietur et illi alteri
invidebit.
</li><li><a href="#336">Propositio 36</a> -
Qui rei qua semel delectatus est, recordatur, cupit eadem cum
iisdem potiri circumstantiis ac cum primo ipsa delectatus
est.
</li><li><a href="#337">Propositio 37</a> -
Cupiditas quæ præ tristitia vel lætitia præque odio vel amore
oritur, eo est major quo affectus major est.
</li><li><a href="#338">Propositio 38</a> -
Si quis rem amatam odio habere inceperit ita ut amor plane
aboleatur, eandem majore odio ex pari causa prosequetur quam
si ipsam nunquam amavisset et eo majore quo amor antea major
fuerat.
</li><li><a href="#339">Propositio 39</a> -
Qui aliquem odio habet, ei malum inferre conabitur nisi ex eo
majus sibi malum oriri timeat et contra qui aliquem amat, ei
eadem lege benefacere conabitur.
</li><li><a href="#340">Propositio 40</a> -
Qui se odio haberi ab aliquo imaginatur nec se ullam odii
causam illi dedisse credit, eundem odio contra habebit.
</li><li><a href="#341">Propositio 41</a> -
Si quis ab aliquo se amari imaginatur nec se ullam ad id
causam dedisse credit (quod
per corollarium propositionis
15 et per propositionem 16
hujus fieri potest) eundem contra amabit.
</li><li><a href="#342">Propositio 42</a> -
Qui in aliquem amore aut spe gloriæ motus beneficium
contulit, contristabitur si viderit beneficium ingrato animo
accipi.
</li><li><a href="#343">Propositio 43</a> -
Odium reciproco odio augetur et amore contra deleri
potest.
</li><li><a href="#344">Propositio 44</a> -
Odium quod amore plane vincitur in amorem transit et amor
propterea major est quam si odium non præcessisset.
</li><li><a href="#345">Propositio 45</a> -
Si quis aliquem sibi similem odio in rem sibi similem quam
amat, affectum esse imaginatur, eum odio habebit.
</li><li><a href="#346">Propositio 46</a> -
Si quis ab aliquo cujusdam classis sive nationis a sua
diversæ lætitia vel tristitia affectus fuerit concomitante
ejus idea sub nomine universali classis vel nationis tanquam
causa, is non tantum illum sed omnes ejusdem classis vel
nationis amabit vel odio habebit.
</li><li><a href="#347">Propositio 47</a> -
Lætitia quæ ex eo oritur quod scilicet rem quam odimus
destrui aut alio malo affici imaginamur, non oritur absque
ulla animi tristitia.
</li><li><a href="#348">Propositio 48</a> -
Amor et odium exempli gratia erga Petrum destruitur si
tristitia quam hoc et lætitia quam ille involvit, ideæ
alterius causæ jungatur et eatenus uterque diminuitur quatenus
imaginamur Petrum non solum fuisse alterutrius causam.
</li><li><a href="#349">Propositio 49</a> -
Amor et odium erga rem quam liberam esse imaginamur, major ex
pari causa uterque debet esse quam erga necessariam.
</li><li><a href="#350">Propositio 50</a> -
Res quæcunque potest esse per accidens spei aut metus
causa.
</li><li><a href="#351">Propositio 51</a> -
Diversi homines ab uno eodemque objecto diversimode affici
possunt et unus idemque homo ab uno eodemque objecto potest
diversis temporibus diversimode affici.
</li><li><a href="#352">Propositio 52</a> -
Objectum quod simul cum aliis antea vidimus vel quod nihil
habere imaginamur nisi quod commune est pluribus, non tamdiu
contemplabimur ac illud quod aliquid singulare habere
imaginamur.
</li><li><a href="#353">Propositio 53</a> -
Cum mens se ipsam suamque agendi potentiam contemplatur,
lætatur et eo magis quo se suamque agendi potentiam
distinctius imaginatur.
</li><li><a href="#354">Propositio 54</a> -
Mens ea tantum imaginari conatur quæ ipsius agendi potentiam
ponunt.
</li><li><a href="#355">Propositio 55</a> -
Cum mens suam impotentiam imaginatur, eo ipso
contristatur.
</li><li><a href="#356">Propositio 56</a> -
Lætitiæ, tristitiæ et cupiditatis et consequenter
uniuscujusque affectus qui ex his componitur ut animi
fluctuationis vel qui ab his derivatur nempe amoris, odii,
spei, metus etc. tot species dantur quot sunt species
objectorum a quibus afficimur.
</li><li><a href="#357">Propositio 57</a> -
Quilibet uniuscujusque individui affectus ab affectu alterius
tantum discrepat quantum essentia unius ab essentia alterius
differt.
</li><li><a href="#358">Propositio 58</a> -
Præter lætitiam et cupiditatem quæ passiones sunt, alii
lætitiæ et cupiditatis affectus dantur qui ad nos quatenus
agimus, referuntur.
</li><li><a href="#359">Propositio 59</a> -
Inter omnes affectus qui ad mentem quatenus agit referuntur,
nulli alii sunt quam qui ad lætitiam vel cupiditatem
referuntur.
</li><li><a href="#3ad">Affectuum definitiones </a></li><li><a href="#3agd">Affectuum generalis definitio </a></li></ul>
<div class="entitas"><a name="3pr" id="id3pr"></a><h3>Praefatio</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#457sc">457sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Plerique qui de affectibus et hominum vivendi ratione
scripserunt, videntur non de rebus naturalibus quæ communes
naturæ leges sequuntur sed de rebus quæ extra naturam sunt,
agere. Imo hominem in natura veluti imperium in imperio
concipere videntur. Nam hominem naturæ ordinem magis
perturbare quam sequi ipsumque in suas actiones absolutam
habere potentiam nec aliunde quam a se ipso determinari
credunt. Humanæ deinde impotentiæ et inconstantiæ causam non
communi naturæ potentiæ sed nescio cui naturæ humanæ vitio
tribuunt quam propterea flent, rident, contemnunt vel quod
plerumque fit, detestantur et qui humanæ mentis impotentiam
eloquentius vel argutius carpere novit, veluti divinus
habetur. Non defuerunt tamen viri præstantissimi (quorum
labori et industriæ nos multum debere fatemur) qui de recta
vivendi ratione præclara multa scripserint et plena prudentiæ
consilia mortalibus dederint; verum affectuum naturam et vires
et quid contra mens in iisdem moderandis possit, nemo quod
sciam determinavit. Scio equidem celeberrimum Cartesium, licet
etiam crediderit mentem in suas actiones absolutam habere
potentiam, affectus tamen humanos per primas suas causas
explicare simulque viam ostendere studuisse qua mens in
affectus absolutum habere possit imperium sed mea quidem
sententia nihil præter magni sui ingenii acumen ostendit, ut
suo loco demonstrabo. Nam ad illos revertere volo qui hominum
affectus et actiones detestari vel ridere malunt quam
intelligere. His sine dubio mirum videbitur quod hominum vitia
et ineptias more geometrico tractare aggrediar et certa
ratione demonstrare velim ea quæ rationi repugnare quæque
vana, absurda et horrenda esse clamitant. Sed mea hæc est
ratio. Nihil in natura fit quod ipsius vitio possit tribui;
est namque natura semper eadem et ubique una eademque ejus
virtus et agendi potentia hoc est naturæ leges et regulæ
secundum quas omnia fiunt et ex unis formis in alias mutantur,
sunt ubique et semper eædem atque adeo una eademque etiam
debet esse ratio rerum qualiumcunque naturam intelligendi
nempe per leges et regulas naturæ universales. Affectus itaque
odii, iræ, invidiæ etc. in se considerati ex eadem naturæ
necessitate et virtute consequuntur ac reliqua singularia ac
proinde certas causas agnoscunt per quas intelliguntur
certasque proprietates habent cognitione nostra æque dignas ac
proprietates cujuscunque alterius rei cujus sola
contemplatione delectamur. De affectuum itaque natura et
viribus ac mentis in eosdem potentia eadem methodo agam qua in
præcedentibus de Deo et mente egi et humanas actiones atque
appetitus considerabo perinde ac si quæstio de lineis, planis
aut de corporibus esset.</p>
</div>
<div class="entitas"><a name="3d" id="id3d"></a><h3>Definitiones</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<div class="subentitas"><a name="3d1" id="id3d1"></a><h4>Definitio 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#3d2">3d2</a><br /><a href="#301">301</a><br /><a href="#402">402</a><br /><a href="#405">405</a><br /><a href="#423">423</a><br /><a href="#433">433</a><br /><a href="#531">531</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Causam adæquatam appello eam cujus effectus potest clare et
distincte per eandem percipi. Inadæquatam autem seu
partialem illam voco cujus effectus per ipsam solam
intelligi nequit.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3d2" id="id3d2"></a><h4>Definitio 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#301">301</a><br /><a href="#301">301</a><br /><a href="#402">402</a><br /><a href="#405">405</a><br /><a href="#415">415</a><br /><a href="#423">423</a><br /><a href="#423">423</a><br /><a href="#433">433</a><br /><a href="#435">435</a><br /><a href="#435c1">435c1</a><br /><a href="#452">452</a><br /><a href="#459">459</a><br /><a href="#461">461</a><br /><a href="#464">464</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#3d1">3d1</a><br /></p></div>
<p><em>Nos tum agere dico cum aliquid in nobis aut extra nos fit
cujus adæquata sumus causa hoc est
(per <a href="#3d1">definitionem præcedentem</a>)
cum ex nostra natura aliquid in nobis aut extra nos sequitur
quod per eandem solam potest clare et distincte
intelligi. At contra nos pati dico cum in nobis aliquid fit
vel ex nostra natura aliquid sequitur cujus nos non nisi
partialis sumus causa.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3d3" id="id3d3"></a><h4>Definitio 3</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#314">314</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Per affectum intelligo corporis affectiones quibus ipsius
corporis agendi potentia augetur vel minuitur, juvatur vel
coercetur et simul harum affectionum ideas.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="3d3e" id="id3d3e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Si itaque alicujus harum affectionum adæquata possimus
esse causa, tum per affectum actionem intelligo, alias
passionem.</p>
</div>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="3p" id="id3p"></a><h3>Postulata</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<div class="subentitas"><a name="3p1" id="id3p1"></a><h4>Postulatum 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#312">312</a><br /><a href="#315">315</a><br /><a href="#350">350</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Corpus humanum potest multis affici modis quibus ipsius
agendi potentia augetur vel minuitur et etiam aliis qui
ejusdem agendi potentiam nec majorem nec minorem
reddunt.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="3p1e" id="id3p1e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#213l5">213l5</a><br /><a href="#213l7">213l7</a><br /><a href="#213p1">213p1</a><br /></p></div>
<p>Hoc postulatum seu axioma
nititur <a href="#213p1">postulato 1</a>
et <a href="#213l5">lemmatibus 5</a>
et <a href="#213l7">7, quæ vide post propositionem 13
partis II</a>.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3p2" id="id3p2"></a><h4>Postulatum 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#213p5">213p5</a><br /><a href="#217sc">217sc</a><br /></p></div>
<p><em>Corpus humanum multas pati potest mutationes et nihilominus
retinere objectorum impressiones seu vestigia (de quibus
vide
<a href="#213p5">postulatum 5 partis II</a>) et
consequenter easdem rerum imagines; quarum definitionem vide
in
<a href="#217sc">scholio propositionis 17 partis
II</a>.</em></p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="301" id="id301"></a><h3>Propositio 1</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#303">303</a><br /><a href="#356">356</a><br /><a href="#358">358</a><br /><a href="#358">358</a><br /><a href="#359">359</a><br /><a href="#423">423</a><br /><a href="#423">423</a><br /><a href="#428">428</a><br /><a href="#520sc">520sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Mens nostra quædam agit, quædam vero patitur nempe quatenus
adæquatas habet ideas eatenus quædam necessario agit et
quatenus ideas habet inadæquatas eatenus necessario quædam
patitur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="301d" id="id301d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#136">136</a><br /><a href="#209">209</a><br /><a href="#211c">211c</a><br /><a href="#211c">211c</a><br /><a href="#211c">211c</a><br /><a href="#211c">211c</a><br /><a href="#240sc1">240sc1</a><br /><a href="#240sc2">240sc2</a><br /><a href="#3d1">3d1</a><br /><a href="#3d2">3d2</a><br /><a href="#3d2">3d2</a><br /></p></div>
<p>Cujuscunque humanæ mentis ideæ aliæ adæquatæ sunt, aliæ
autem mutilatæ et confusæ (per <a href="#240sc1">scholia
propositionis 40 partis
II</a><a href="#240sc2"></a>). Ideæ autem quæ in
alicujus mente sunt adæquatæ, sunt in Deo adæquatæ quatenus
ejusdem mentis essentiam constituit
(per <a href="#211c">corollarium propositionis 11 partis
II</a>) et quæ deinde inadæquatæ sunt in mente, sunt
etiam in Deo (per <a href="#211c">idem
corollarium</a>) adæquatæ non quatenus ejusdem
solummodo mentis essentiam sed etiam quatenus aliarum rerum
mentes in se simul continet. Deinde ex data quacunque idea
aliquis effectus sequi necessario debet
(per <a href="#136">propositionem 36 partis
I</a>) cujus effectus Deus causa est adæquata
(vide <a href="#3d1">definitionem 1 hujus</a>)
non quatenus infinitus est sed quatenus data illa idea
affectus consideratur (vide <a href="#209">propositionem
9 partis II</a>). At ejus effectus cujus Deus est
causa quatenus affectus est idea quæ in alicujus mente est
adæquata, illa eadem mens est causa adæquata
(per <a href="#211c">corollarium propositionis 11 partis
II</a>). Ergo mens nostra
(per <a href="#3d2">definitionem 2 hujus</a>)
quatenus ideas habet adæquatas, quædam necessario agit, quod
erat primum. Deinde quicquid necessario sequitur ex idea quæ
in Deo est adæquata, non quatenus mentem unius hominis
tantum sed quatenus aliarum rerum mentes simul cum ejusdem
hominis mente in se habet, ejus
(per <a href="#211c">idem corollarium propositionis 11
partis II</a>) illius hominis mens non est causa
adæquata sed partialis ac proinde
(per <a href="#3d2">definitionem 2 hujus</a>)
mens quatenus ideas inadæquatas habet, quædam necessario
patitur. Quod erat secundum. Ergo mens nostra
etc. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="301c" id="id301c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hinc sequitur mentem eo pluribus passionibus esse obnoxiam
quo plures ideas inadæquatas habet et contra eo plura agere
quo plures habet adæquatas.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="302" id="id302"></a><h3>Propositio 2</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#501">501</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Nec corpus mentem ad cogitandum nec mens corpus ad motum
neque ad quietem nec ad aliquid (si quid est) aliud
determinare potest.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="302d" id="id302d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#2d1">2d1</a><br /><a href="#206">206</a><br /><a href="#206">206</a><br /><a href="#211">211</a><br /></p></div>
<p>Omnes cogitandi modi Deum quatenus res est cogitans et non
quatenus alio attributo explicatur, pro causa habent (per
<a href="#206">propositionem 6 partis II</a>); id
ergo quod mentem ad cogitandum determinat, modus cogitandi
est et non extensionis hoc est
(per <a href="#2d1">definitionem 1 partis II</a>)
non est corpus : quod erat primum. Corporis deinde motus et
quies ab alio oriri debet corpore quod etiam ad motum vel
quietem determinatum fuit ab alio et absolute quicquid in
corpore oritur, id a Deo oriri debuit quatenus aliquo
extensionis modo et non quatenus aliquo cogitandi modo
affectus consideratur (per <a href="#206">eandem
propositionem 6 partis II</a>) hoc est a mente quæ
(per <a href="#211">propositionem 11 partis
II</a>) modus cogitandi est, oriri non potest : quod
erat secundum. Ergo nec corpus mentem etc. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="302sc" id="id302sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#207sc">207sc</a><br /><a href="#212">212</a><br /><a href="#249">249</a><br /></p></div>
<p>Hæc clarius intelliguntur ex iis quæ
in <a href="#207sc">scholio propositionis 7 partis
II</a> dicta sunt quod scilicet mens et corpus una
eademque res sit quæ jam sub cogitationis jam sub
extensionis attributo concipitur. Unde fit ut ordo sive
rerum concatenatio una sit sive natura sub hoc sive sub illo
attributo concipiatur, consequenter ut ordo actionum et
passionum corporis nostri simul sit natura cum ordine
actionum et passionum mentis : quod etiam patet ex modo quo
<a href="#212">propositionem 12 partis II</a>
demonstravimus. At quamvis hæc ita se habeant ut nulla
dubitandi ratio supersit, vix tamen credo nisi rem
experientia comprobavero, homines induci posse ad hæc æquo
animo perpendendum adeo firmiter persuasi sunt corpus ex
solo mentis nutu jam moveri jam quiescere plurimaque agere
quæ a sola mentis voluntate et excogitandi arte
pendent. Etenim quid corpus possit, nemo hucusque
determinavit hoc est neminem hucusque experientia docuit
quid corpus ex solis legibus naturæ quatenus corporea tantum
consideratur, possit agere et quid non possit nisi a mente
determinetur. Nam nemo hucusque corporis fabricam tam
accurate novit ut omnes ejus functiones potuerit explicare
ut jam taceam quod in brutis plura observentur quæ humanam
sagacitatem longe superant et quod somnambuli in somnis
plurima agant quæ vigilando non auderent; quod satis
ostendit ipsum corpus ex solis suæ naturæ legibus multa
posse quæ ipsius mens admiratur. Deinde nemo scit qua
ratione quibusve mediis mens moveat corpus neque quot motus
gradus possit corpori tribuere quantaque cum celeritate idem
movere queat. Unde sequitur cum homines dicunt hanc vel
illam actionem corporis oriri a mente quæ imperium in corpus
habet, eos nescire quid dicant nec aliud agere quam
speciosis verbis fateri se veram illius actionis causam
absque admiratione ignorare. At dicent sive sciant sive
nesciant quibus mediis mens moveat corpus, se tamen experiri
quod nisi mens humana apta esset ad excogitandum, corpus
iners esset. Deinde se experiri in sola mentis potestate
esse tam loqui quam tacere et alia multa quæ proinde a
mentis decreto pendere credunt. Sed quod ad primum attinet,
ipsos rogo num experientia non etiam doceat quod si contra
corpus iners sit, mens simul ad cogitandum sit inepta? Nam
cum corpus somno quiescit, mens simul cum ipso sopita manet
nec potestatem habet veluti cum vigilat, excogitandi. Deinde
omnes expertos esse credo mentem non semper æque aptam esse
ad cogitandum de eodem objecto sed prout corpus aptius est
ut in eo hujus vel illius objecti imago excitetur, ita
mentem aptiorem esse ad hoc vel illud objectum
contemplandum. At dicent ex solis legibus naturæ quatenus
corporea tantum consideratur, fieri non posse ut causæ
ædificiorum, picturarum rerumque hujusmodi quæ sola humana
arte fiunt, possint deduci nec corpus humanum nisi a mente
determinaretur ducereturque, pote esset ad templum aliquod
ædificandum. Verum ego jam ostendi ipsos nescire quid corpus
possit quidve ex sola ipsius naturæ contemplatione possit
deduci ipsosque plurima experiri ex solis naturæ legibus
fieri quæ nunquam credidissent posse fieri nisi ex mentis
directione ut sunt ea quæ somnambuli in somnis agunt quæque
ipsi, dum vigilant, admirantur. Addo hic ipsam corporis
humani fabricam quæ artificio longissime superat omnes quæ
humana arte fabricatæ sunt, ut jam taceam, quod supra
ostenderim, ex natura sub quovis attributo considerata,
infinita sequi. Quod porro ad secundum attinet, sane longe
felicius sese res humanæ haberent si æque in hominis
potestate esset tam tacere quam loqui. At experientia satis
superque docet homines nihil minus in potestate habere quam
linguam nec minus posse quam appetitus moderari suos; unde
factum ut plerique credant nos ea tantum libere agere quæ
leviter petimus quia earum rerum appetitus facile contrahi
potest memoria alterius rei cujus frequenter recordamur sed
illa minime quæ magno cum affectu petimus et qui alterius
rei memoria sedari nequit. Verumenimvero nisi experti essent
nos plura agere quorum postea pænitet nosque sæpe, quando
scilicet contrariis affectibus conflictamur, meliora videre
et deteriora sequi, nihil impediret quominus crederent nos
omnia libere agere. Sic infans se lac libere appetere
credit, puer autem iratus vindictam velle et timidus
fugam. Ebrius deinde credit se ex libero mentis decreto ea
loqui quæ postea sobrius vellet tacuisse : sic delirans,
garrula, puer et hujus farinæ plurimi ex libero mentis
decreto credunt loqui cum tamen loquendi impetum quem
habent, continere nequeant, ita ut ipsa experientia non
minus clare quam ratio doceat quod homines ea sola de causa
liberos se esse credant quia suarum actionum sunt conscii et
causarum a quibus determinantur, ignari et præterea quod
mentis decreta nihil sint præter ipsos appetitus, quæ
propterea varia sunt pro varia corporis dispositione. Nam
unusquisque ex suo affectu omnia moderatur et qui præterea
contrariis affectibus conflictantur, quid velint nesciunt;
qui autem nullo, facili momento huc atque illuc
pelluntur. Quæ omnia profecto clare ostendunt mentis tam
decretum quam appetitum et corporis determinationem simul
esse natura vel potius unam eandemque rem quam quando sub
cogitationis attributo consideratur et per ipsum explicatur,
decretum appellamus et quando sub extensionis attributo
consideratur et ex legibus motus et quietis deducitur,
determinationem vocamus; quod adhuc clarius ex jam dicendis
patebit. Nam aliud est quod hic apprime notari vellem nempe
quod nos nihil ex mentis decreto agere possumus nisi ejus
recordemur. Exempli gratia non possumus verbum loqui nisi
ejusdem recordemur. Deinde in libera mentis potestate non
est rei alicujus recordari vel ejusdem oblivisci. Quare hoc
tantum in mentis potestate esse creditur quod rem cujus
recordamur vel tacere vel loqui ex solo mentis decreto
possumus. Verum cum nos loqui somniamus, credimus nos ex
libero mentis decreto loqui nec tamen loquimur vel si
loquimur, id ex corporis spontaneo motu fit. Somniamus
deinde nos quædam homines celare idque eodem mentis decreto
quo dum vigilamus ea quæ scimus, tacemus. Somniamus denique
nos ex mentis decreto quædam agere quæ dum vigilamus non
audemus atque adeo pervelim scire an in mente duo decretorum
genera dentur, phantasticorum unum et liberorum alterum?
Quod si eo usque insanire non libet, necessario concedendum
est hoc mentis decretum quod liberum esse creditur, ab ipsa
imaginatione sive memoria non distingui nec aliud esse
præter illam affirmationem quam idea quatenus idea est,
necessario involvit (vide <a href="#249">propositionem
49 partis II</a>). Atque adeo hæc mentis decreta
eadem necessitate in mente oriuntur ac ideæ rerum actu
existentium. Qui igitur credunt se ex libero mentis decreto
loqui vel tacere vel quicquam agere, oculis apertis
somniant.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="303" id="id303"></a><h3>Propositio 3</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#309">309</a><br /><a href="#356">356</a><br /><a href="#3agde">3agde</a><br /><a href="#415">415</a><br /><a href="#424">424</a><br /><a href="#428">428</a><br /><a href="#435">435</a><br /><a href="#435c2">435c2</a><br /><a href="#451">451</a><br /><a href="#452">452</a><br /><a href="#452">452</a><br /><a href="#459">459</a><br /><a href="#459">459</a><br /><a href="#461">461</a><br /><a href="#463">463</a><br /><a href="#464">464</a><br /><a href="#503">503</a><br /><a href="#504sc">504sc</a><br /><a href="#518">518</a><br /><a href="#520sc">520sc</a><br /><a href="#536">536</a><br /><a href="#540">540</a><br /><a href="#540c">540c</a><br /><a href="#540c">540c</a><br /><a href="#542">542</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Mentis actiones ex solis ideis adæquatis oriuntur, passiones
autem a solis inadæquatis pendent.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="303d" id="id303d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#211">211</a><br /><a href="#213">213</a><br /><a href="#215">215</a><br /><a href="#229c">229c</a><br /><a href="#238c">238c</a><br /><a href="#301">301</a><br /></p></div>
<p>Primum quod mentis essentiam constituit, nihil aliud est
quam idea corporis actu existentis
(per <a href="#211">propositiones 11</a>
et <a href="#213">13 partis II</a>) quæ (per
<a href="#215">propositionem 15 partis II</a>) ex
multis aliis componitur quarum quædam
(per <a href="#238c">corollarium propositionis 38 partis
II</a>) sunt adæquatæ, quædam autem inadæquatæ (per
<a href="#229c">corollarium propositionis 29 partis
II</a>). Quicquid ergo ex mentis natura sequitur et
cujus mens causa est proxima per quam id debet intelligi,
necessario ex idea adæquata vel inadæquata sequi debet. At
quatenus mens (per <a href="#301">propositionem 1
hujus</a>) ideas habet inadæquatas eatenus
necessario patitur; ergo mentis actiones ex solis ideis
adæquatis sequuntur et mens propterea tantum patitur quia
ideas habet inadæquatas. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="303sc" id="id303sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#432">432</a><br /><a href="#459">459</a><br /><a href="#540">540</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Videmus itaque passiones ad mentem non referri nisi
quatenus aliquid habet quod negationem involvit sive
quatenus consideratur ut naturæ pars quæ per se absque aliis
non potest clare et distincte percipi et hac ratione
ostendere possem passiones eodem modo ad res singulares ac
ad mentem referri nec alia ratione posse percipi sed meum
institutum est de sola mente humana agere.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="304" id="id304"></a><h3>Propositio 4</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#305">305</a><br /><a href="#306">306</a><br /><a href="#308">308</a><br /><a href="#308">308</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#401">401</a><br /><a href="#404">404</a><br /><a href="#418sc">418sc</a><br /><a href="#420">420</a><br /><a href="#430">430</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Nulla res nisi a causa externa potest destrui.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="304d" id="id304d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hæc propositio per se patet; definitio enim cujuscunque rei
ipsius rei essentiam affirmat sed non negat sive rei
essentiam ponit sed non tollit. Dum itaque ad rem ipsam
tantum, non autem ad causas externas attendimus, nihil in
eadem poterimus invenire quod ipsam possit
destruere. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="305" id="id305"></a><h3>Propositio 5</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#306">306</a><br /><a href="#310">310</a><br /><a href="#337">337</a><br /><a href="#407">407</a><br /><a href="#430">430</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Res eatenus contrariæ sunt naturæ hoc est eatenus in eodem
subjecto esse nequeunt quatenus una alteram potest
destruere.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="305d" id="id305d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#304">304</a><br /></p></div>
<p>Si enim inter se convenire vel in eodem subjecto simul esse
possent, posset ergo in eodem subjecto aliquid dari quod
ipsum posset destruere, quod
(per <a href="#304">propositionem
præcedentem</a>) est absurdum. Ergo res
etc. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="306" id="id306"></a><h3>Propositio 6</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#307">307</a><br /><a href="#312">312</a><br /><a href="#344sc">344sc</a><br /><a href="#404">404</a><br /><a href="#420">420</a><br /><a href="#425">425</a><br /><a href="#426">426</a><br /><a href="#431">431</a><br /><a href="#460">460</a><br /><a href="#464">464</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Unaquæque res quantum in se est, in suo esse perseverare
conatur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="306d" id="id306d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#125c">125c</a><br /><a href="#134">134</a><br /><a href="#304">304</a><br /><a href="#305">305</a><br /></p></div>
<p>Res enim singulares modi sunt quibus Dei attributa certo et
determinato modo exprimuntur
(per <a href="#125c">corollarium propositionis 25 partis
I</a>) hoc est (per
<a href="#134">propositionem 34 partis I</a>) res
quæ Dei potentiam qua Deus est et agit, certo et determinato
modo exprimunt neque ulla res aliquid in se habet a quo
possit destrui sive quod ejus existentiam tollat (per
<a href="#304">propositionem 4 hujus</a>) sed
contra ei omni quod ejusdem existentiam potest tollere,
opponitur (per <a href="#305">propositionem
præcedentem</a>) adeoque quantum potest et in se est,
in suo esse perseverare conatur. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="307" id="id307"></a><h3>Propositio 7</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#309">309</a><br /><a href="#309">309</a><br /><a href="#310">310</a><br /><a href="#337">337</a><br /><a href="#354">354</a><br /><a href="#4d8">4d8</a><br /><a href="#404">404</a><br /><a href="#405">405</a><br /><a href="#408">408</a><br /><a href="#415">415</a><br /><a href="#418">418</a><br /><a href="#418sc">418sc</a><br /><a href="#420">420</a><br /><a href="#421">421</a><br /><a href="#422">422</a><br /><a href="#425">425</a><br /><a href="#426">426</a><br /><a href="#432">432</a><br /><a href="#433">433</a><br /><a href="#453">453</a><br /><a href="#460">460</a><br /><a href="#464">464</a><br /><a href="#5a2">5a2</a><br /><a href="#508">508</a><br /><a href="#509">509</a><br /><a href="#525">525</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Conatus quo unaquæque res in suo esse perseverare conatur,
nihil est præter ipsius rei actualem essentiam.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="307d" id="id307d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#129">129</a><br /><a href="#136">136</a><br /><a href="#306">306</a><br /></p></div>
<p>Ex data cujuscunque rei essentia quædam necessario
sequuntur (per <a href="#136">propositionem 36 partis
I</a>) nec res aliud possunt quam id quod ex
determinata earum natura necessario sequitur (per
<a href="#129">propositionem 29 partis I</a>);
quare cujuscunque rei potentia sive conatus quo ipsa vel
sola vel cum aliis quidquam agit vel agere conatur hoc est
(per
<a href="#306">propositionem 6 hujus</a>)
potentia sive conatus quo in suo esse perseverare conatur,
nihil est præter ipsius rei datam sive actualem
essentiam. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="308" id="id308"></a><h3>Propositio 8</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#309">309</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Conatus quo unaquæque res in suo esse perseverare conatur,
nullum tempus finitum sed indefinitum involvit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="308d" id="id308d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#304">304</a><br /><a href="#304">304</a><br /></p></div>
<p>Si enim tempus limitatum involveret quod rei durationem
determinaret, tum ex sola ipsa potentia qua res existit,
sequeretur quod res post limitatum illud tempus non posset
existere sed quod deberet destrui; atqui hoc (per
<a href="#304">propositionem 4 hujus</a>) est
absurdum : ergo conatus quo res existit, nullum tempus
definitum involvit sed contra quoniam
(per <a href="#304">eandem propositionem 4
hujus</a>) si a nulla externa causa destruatur, eadem
potentia qua jam existit, existere perget semper, ergo hic
conatus tempus indefinitum involvit. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="309" id="id309"></a><h3>Propositio 9</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#312">312</a><br /><a href="#313">313</a><br /><a href="#339sc">339sc</a><br /><a href="#358">358</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Mens tam quatenus claras et distinctas quam quatenus confusas
habet ideas, conatur in suo esse perseverare indefinita quadam
duratione et hujus sui conatus est conscia.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="309d" id="id309d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#223">223</a><br /><a href="#303">303</a><br /><a href="#307">307</a><br /><a href="#307">307</a><br /><a href="#308">308</a><br /></p></div>
<p>Mentis essentia ex ideis adæquatis et inadæquatis
constituitur (ut in <a href="#303">propositione 3
hujus</a> ostendimus) adeoque
(per <a href="#307">propositionem 7 hujus</a>)
tam quatenus has quam quatenus illas habet, in suo esse
perseverare conatur idque
(per <a href="#308">propositionem 8 hujus</a>)
indefinita quadam duratione. Cum autem mens
(per <a href="#223">propositionem 23 partis
II</a>) per ideas affectionum corporis necessario sui
sit conscia, est ergo (per <a href="#307">propositionem
7 hujus</a>) mens sui conatus conscia. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="309sc" id="id309sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#327c3">327c3</a><br /><a href="#328">328</a><br /><a href="#337">337</a><br /><a href="#355c2">355c2</a><br /><a href="#356">356</a><br /><a href="#357">357</a><br /><a href="#357">357</a><br /><a href="#357">357</a><br /><a href="#358">358</a><br /><a href="#3ad1e">3ad1e</a><br /><a href="#419">419</a><br /><a href="#426">426</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hic conatus cum ad mentem solam refertur, voluntas
appellatur sed cum ad mentem et corpus simul refertur,
vocatur appetitus, qui proinde nihil aliud est quam ipsa
hominis essentia ex cujus natura ea quæ ipsius conservationi
inserviunt, necessario sequuntur atque adeo homo ad eadem
agendum determinatus est. Deinde inter appetitum et
cupiditatem nulla est differentia nisi quod cupiditas ad
homines plerumque referatur quatenus sui appetitus sunt
conscii et propterea sic definiri potest nempe cupiditas est
appetitus cum ejusdem conscientia. Constat itaque ex his
omnibus nihil nos conari, velle, appetere neque cupere quia
id bonum esse judicamus sed contra nos propterea aliquid
bonum esse judicare quia id conamur, volumus, appetimus
atque cupimus.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="310" id="id310"></a><h3>Propositio 10</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#420sc">420sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Idea quæ corporis nostri existentiam secludit in nostra mente
dari nequit sed eidem est contraria.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="310d" id="id310d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#209c">209c</a><br /><a href="#211">211</a><br /><a href="#211">211</a><br /><a href="#213">213</a><br /><a href="#213">213</a><br /><a href="#305">305</a><br /><a href="#307">307</a><br /></p></div>
<p>Quicquid corpus nostrum potest destruere, in eodem dari
nequit (per <a href="#305">propositionem 5
hujus</a>) adeoque neque ejus rei idea potest in Deo
dari quatenus nostri corporis ideam habet
(per <a href="#209c">corollarium propositionis 9 partis
II</a>) hoc est (per
<a href="#211">propositiones 11</a>
et <a href="#213">13 partis II</a>) ejus rei idea
in nostra mente dari nequit sed contra quoniam
(per <a href="#211">propositiones 11</a>
et <a href="#213">13 partis II</a>) primum quod
mentis essentiam constituit, est idea corporis actu
existentis, primum et præcipuum nostræ mentis conatus est
(per
<a href="#307">propositionem 7 hujus</a>)
corporis nostri existentiam affirmare atque adeo idea quæ
corporis nostri existentiam negat, nostræ menti est
contraria etc. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="311" id="id311"></a><h3>Propositio 11</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#312">312</a><br /><a href="#334">334</a><br /><a href="#357">357</a><br /><a href="#359">359</a><br /><a href="#441">441</a><br /><a href="#442">442</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quicquid corporis nostri agendi potentiam auget vel minuit,
juvat vel coercet, ejusdem rei idea mentis nostræ cogitandi
potentiam auget vel minuit, juvat vel coercet.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="311d" id="id311d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#207">207</a><br /><a href="#214">214</a><br /></p></div>
<p>Hæc propositio patet ex <a href="#207">propositione 7
partis II</a> vel etiam
ex <a href="#214">propositione 14 partis
II</a>.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="311sc" id="id311sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#315">315</a><br /><a href="#315c">315c</a><br /><a href="#319">319</a><br /><a href="#319">319</a><br /><a href="#320">320</a><br /><a href="#321">321</a><br /><a href="#321">321</a><br /><a href="#321">321</a><br /><a href="#323">323</a><br /><a href="#323">323</a><br /><a href="#323">323</a><br /><a href="#334">334</a><br /><a href="#335">335</a><br /><a href="#337">337</a><br /><a href="#337">337</a><br /><a href="#337">337</a><br /><a href="#338">338</a><br /><a href="#344">344</a><br /><a href="#350">350</a><br /><a href="#353">353</a><br /><a href="#355">355</a><br /><a href="#355c2">355c2</a><br /><a href="#355c2">355c2</a><br /><a href="#356">356</a><br /><a href="#357">357</a><br /><a href="#359">359</a><br /><a href="#3ad2">3ad2</a><br /><a href="#3ad3e">3ad3e</a><br /><a href="#3ad4e">3ad4e</a><br /><a href="#408">408</a><br /><a href="#418">418</a><br /><a href="#418">418</a><br /><a href="#429">429</a><br /><a href="#430">430</a><br /><a href="#441">441</a><br /><a href="#442">442</a><br /><a href="#442">442</a><br /><a href="#443">443</a><br /><a href="#444">444</a><br /><a href="#451a">451a</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#206">206</a><br /><a href="#208">208</a><br /><a href="#208c">208c</a><br /><a href="#208sc">208sc</a><br /><a href="#217">217</a><br /><a href="#217sc">217sc</a><br /><a href="#218">218</a><br /><a href="#218sc">218sc</a><br /><a href="#304">304</a><br /><a href="#309sc">309sc</a><br /><a href="#310">310</a><br /></p></div>
<p>Videmus itaque mentem magnas posse pati mutationes et jam
ad majorem jam autem ad minorem perfectionem transire, quæ
quidem passiones nobis explicant affectus lætitiæ et
tristitiæ. Per lætitiam itaque in sequentibus intelligam
passionem qua mens ad majorem perfectionem transit. Per
tristitiam autem passionem qua ipsa ad minorem transit
perfectionem. Porro affectum lætitiæ ad mentem et corpus
simul relatum titillationem vel hilaritatem voco, tristitiæ
autem dolorem vel melancholiam. Sed notandum titillationem
et dolorem ad hominem referri quando una ejus pars præ
reliquis est affecta; hilaritatem autem et melancholiam
quando omnes pariter sunt affectæ. Quid deinde cupiditas sit
in <a href="#309sc">scholio propositionis 9
hujus</a> partis explicui et præter hos tres nullum
alium agnosco affectum primarium nam reliquos ex his tribus
oriri in sequentibus ostendam. Sed antequam ulterius pergam,
lubet hic fusius <a href="#310">propositionem 10 hujus
partis</a> explicare ut clarius intelligatur qua
ratione idea ideæ sit contraria.</p>
<p>In <a href="#217sc">scholio propositionis 17 partis
II</a> ostendimus ideam quæ mentis essentiam
constituit, corporis existentiam tamdiu involvere quamdiu
ipsum corpus existit. Deinde ex iis quæ
in <a href="#208c">corollario propositionis 8 partis
II</a> et in <a href="#208sc">ejusdem
scholio</a> ostendimus, sequitur præsentem nostræ
mentis existentiam ab hoc solo pendere quod scilicet mens
actualem corporis existentiam involvit. Denique mentis
potentiam qua ipsa res imaginatur earumque recordatur, ab
hoc etiam pendere ostendimus
(vide <a href="#217">propositiones 17</a>
et <a href="#218">18 partis II</a>
cum <a href="#218sc">ejus scholio</a>) quod
ipsa actualem corporis existentiam involvit. Ex quibus
sequitur mentis præsentem existentiam ejusque imaginandi
potentiam tolli simulatque mens præsentem corporis
existentiam affirmare desinit. At causa cur mens hanc
corporis existentiam affirmare desinit, non potest esse
ipsa mens (per <a href="#304">propositionem 4
hujus</a>) nec etiam quod corpus esse desinit. Nam
(per <a href="#206">propositionem 6 partis
II</a>) causa cur mens corporis existentiam
affirmat, non est quia corpus existere incepit : quare per
eandem rationem nec ipsius corporis existentiam affirmare
desinit quia corpus esse desinit sed
(per <a href="#208">propositionem 8 partis
II</a>) hoc ab alia idea oritur quæ nostri corporis
et consequenter nostræ mentis præsentem existentiam
secludit quæque adeo ideæ quæ nostræ mentis essentiam
constituit, est contraria.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="312" id="id312"></a><h3>Propositio 12</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#313">313</a><br /><a href="#315c">315c</a><br /><a href="#319">319</a><br /><a href="#325">325</a><br /><a href="#328">328</a><br /><a href="#333">333</a><br /><a href="#342">342</a><br /><a href="#352sc">352sc</a><br /><a href="#460">460</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Mens quantum potest ea imaginari conatur quæ corporis agendi
potentiam augent vel juvant.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="312d" id="id312d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#207">207</a><br /><a href="#217">217</a><br /><a href="#217sc">217sc</a><br /><a href="#3p1">3p1</a><br /><a href="#306">306</a><br /><a href="#309">309</a><br /><a href="#311">311</a><br /></p></div>
<p>Quamdiu humanum corpus affectum est modo qui naturam
corporis alicujus externi involvit tamdiu mens humana idem
corpus ut præsens contemplabitur
(per <a href="#217">propositionem 17 partis
II</a>) et consequenter
(per <a href="#207">propositionem 7 partis
II</a>) quamdiu mens aliquod externum corpus ut
præsens contemplatur hoc est
(per <a href="#217sc">ejusdem propositionis 17
scholium</a>) imaginatur tamdiu humanum corpus
affectum est modo qui naturam ejusdem corporis externi
involvit atque adeo quamdiu mens ea imaginatur quæ corporis
nostri agendi potentiam augent vel juvant tamdiu corpus
affectum est modis qui ejusdem agendi potentiam augent vel
juvant (vide <a href="#3p1">postulatum 1
hujus</a>) et consequenter
(per <a href="#311">propositionem 11 hujus</a>)
tamdiu mentis cogitandi potentia augetur vel juvatur ac
proinde (per
<a href="#306">propositionem 6</a>
vel <a href="#309">9 hujus</a>) mens quantum
potest eadem imaginari conatur. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="313" id="id313"></a><h3>Propositio 13</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#320">320</a><br /><a href="#323">323</a><br /><a href="#325">325</a><br /><a href="#327c3">327c3</a><br /><a href="#328">328</a><br /><a href="#3ad29e">3ad29e</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Cum mens ea imaginatur quæ corporis agendi potentiam minuunt
vel coercent, conatur quantum potest rerum recordari quæ horum
existentiam secludunt.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="313d" id="id313d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#217">217</a><br /><a href="#309">309</a><br /><a href="#312">312</a><br /></p></div>
<p>Quamdiu mens quicquam tale imaginatur tamdiu mentis et
corporis potentia minuitur vel coercetur (ut
in <a href="#312">præcedenti propositione</a>
demonstravimus) et nihilominus id tamdiu imaginabitur donec
mens aliud imaginetur quod hujus præsentem existentiam
secludat (per <a href="#217">propositionem 17 partis
II</a>) hoc est (ut modo ostendimus) mentis et
corporis potentia tamdiu minuitur vel coercetur donec mens
aliud imaginetur quod hujus existentiam secludit quodque
adeo mens (per <a href="#309">propositionem 9
hujus</a>) quantum potest imaginari vel recordari
conabitur. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="313c" id="id313c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#315c">315c</a><br /><a href="#338">338</a><br /><a href="#344">344</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hinc sequitur quod mens ea imaginari aversatur quæ ipsius
et corporis potentiam minuunt vel coercent.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="313sc" id="id313sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#315c">315c</a><br /><a href="#317">317</a><br /><a href="#319">319</a><br /><a href="#320">320</a><br /><a href="#322">322</a><br /><a href="#324">324</a><br /><a href="#328">328</a><br /><a href="#329">329</a><br /><a href="#330sc">330sc</a><br /><a href="#333">333</a><br /><a href="#334">334</a><br /><a href="#335">335</a><br /><a href="#338">338</a><br /><a href="#338">338</a><br /><a href="#338">338</a><br /><a href="#339">339</a><br /><a href="#340">340</a><br /><a href="#340">340</a><br /><a href="#344">344</a><br /><a href="#344">344</a><br /><a href="#344">344</a><br /><a href="#344">344</a><br /><a href="#345">345</a><br /><a href="#345">345</a><br /><a href="#348">348</a><br /><a href="#349">349</a><br /><a href="#355c2">355c2</a><br /><a href="#3ad7e">3ad7e</a><br /><a href="#457">457</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Ex his clare intelligimus quid amor quidque odium
sit. Nempe amor nihil aliud est quam lætitia concomitante
idea causæ externæ et odium nihil aliud quam tristitia
concomitante idea causæ externæ. Videmus deinde quod ille
qui amat necessario conatur rem quam amat præsentem habere
et conservare et contra qui odit, rem quam odio habet,
amovere et destruere conatur. Sed de his omnibus in
sequentibus prolixius.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="314" id="id314"></a><h3>Propositio 14</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#315">315</a><br /><a href="#315c">315c</a><br /><a href="#316">316</a><br /><a href="#350">350</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Si mens duobus affectibus simul affecta semel fuit, ubi
postea eorum alterutro afficietur, afficietur etiam
altero.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="314d" id="id314d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#216c2">216c2</a><br /><a href="#218">218</a><br /><a href="#3d3">3d3</a><br /></p></div>
<p>Si corpus humanum a duobus corporibus simul affectum semel
fuit, ubi mens postea eorum alterutrum imaginatur, statim et
alterius recordabitur (per <a href="#218">propositionem
18 partis II</a>). At mentis imaginationes magis
nostri corporis affectus quam corporum externorum naturam
indicant (per <a href="#216c2">corollarium II
propositionis 16 partis II</a>) : ergo si corpus et
consequenter mens (vide
<a href="#3d3">definitionem 3 hujus</a>) duobus
affectibus semel affecta fuit, ubi postea eorum alterutro
afficietur, afficietur etiam altero. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="315" id="id315"></a><h3>Propositio 15</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#316">316</a><br /><a href="#336">336</a><br /><a href="#350">350</a><br /><a href="#352sc">352sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Res quæcunque potest esse per accidens causa lætitiæ,
tristitiæ vel cupiditatis.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="315d" id="id315d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#3p1">3p1</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#314">314</a><br /></p></div>
<p>Ponatur mens duobus affectibus simul affici, uno scilicet
qui ejus agendi potentiam neque auget neque minuit et altero
qui eandem vel auget vel minuit
(vide <a href="#3p1">postulatum 1 hujus</a>). Ex
<a href="#314">præcedenti propositione</a> patet
quod ubi mens postea illo a sua vera causa quæ (per
hypothesin) per se ejus cogitandi potentiam nec auget nec
minuit, afficietur, statim et hoc altero qui ipsius
cogitandi potentiam auget vel minuit hoc est
(per <a href="#311sc">scholium propositionis 11
hujus</a>) lætitia vel tristitia afficietur atque
adeo illa res non per se sed per accidens causa erit lætitiæ
vel tristitiæ. Atque hac eadem via facile ostendi potest rem
illam posse per accidens causam esse cupiditatis. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="315c" id="id315c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#316">316</a><br /><a href="#335">335</a><br /><a href="#335sc">335sc</a><br /><a href="#341">341</a><br /><a href="#350sc">350sc</a><br /><a href="#352sc">352sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Ex eo solo quod rem aliquam affectu lætitiæ vel tristitiæ
cujus ipsa non est causa efficiens, contemplati sumus,
eandem amare vel odio habere possumus.</p>
<div class="subentitas"><a name="315cd" id="id315cd"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#312">312</a><br /><a href="#313c">313c</a><br /><a href="#313sc">313sc</a><br /><a href="#314">314</a><br /></p></div>
<p>Nam ex hoc solo fit (per <a href="#314">propositionem
14 hujus</a>) ut mens hanc rem postea imaginando
affectu lætitiæ vel tristitiæ afficiatur hoc est
(per <a href="#311sc">scholium propositionis 11
hujus</a>) ut mentis et corporis potentia
augeatur vel minuatur etc. Et consequenter
(per <a href="#312">propositionem 12
hujus</a>) ut mens eandem imaginari cupiat vel
(per <a href="#313c">corollarium propositionis 13
hujus</a>) aversetur hoc est
(per <a href="#313sc">scholium propositionis 13
hujus</a>) ut eandem amet vel odio
habeat. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="315sc" id="id315sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#3ad8">3ad8</a><br /><a href="#3ad9">3ad9</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hinc intelligimus qui fieri potest ut quædam amemus vel
odio habeamus absque ulla causa nobis cognita sed tantum ex
sympathia (ut aiunt) et antipathia. Atque huc referenda
etiam ea objecta quæ nos lætitia vel tristitia afficiunt ex
eo solo quod aliquid simile habent objectis quæ nos iisdem
affectibus afficere solent ut in sequentibus propositionibus
ostendam. Scio equidem auctores qui primi hæc nomina
sympathiæ et antipathiæ introduxerunt, significare iisdem
voluisse rerum occultas quasdam qualitates sed nihilominus
credo nobis licere per eadem notas vel manifestas etiam
qualitates intelligere.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="316" id="id316"></a><h3>Propositio 16</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#317">317</a><br /><a href="#341">341</a><br /><a href="#346">346</a><br /><a href="#434">434</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Ex eo solo quod rem aliquam aliquid habere imaginamur simile
objecto quod mentem lætitia vel tristitia afficere solet,
quamvis id in quo res objecto est similis, non sit horum
affectuum efficiens causa, eam tamen amabimus vel odio
habebimus.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="316d" id="id316d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#314">314</a><br /><a href="#315">315</a><br /><a href="#315c">315c</a><br /></p></div>
<p>Id quod simile est objecto, in ipso objecto (per
hypothesin) cum affectu lætitiæ vel tristitiæ contemplati
sumus atque adeo (per <a href="#314">propositionem 14
hujus</a>) cum mens ejus imagine afficietur, statim
etiam hoc vel illo afficietur affectu et consequenter res
quam hoc idem habere percipimus, erit
(per <a href="#315">propositionem 15 hujus</a>)
per accidens lætitiæ vel tristitiæ causa adeoque
(per <a href="#315c">præcedens corollarium</a>)
quamvis id in quo objecto est similis, non sit horum
affectuum causa efficiens, eam tamen amabimus vel odio
habebimus. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="317" id="id317"></a><h3>Propositio 17</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Si rem quæ nos tristitiæ affectu afficere solet, aliquid
habere imaginamur simile alteri quæ nos æque magno lætitiæ
affectu solet afficere, eandem odio habebimus et simul
amabimus.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="317d" id="id317d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#313sc">313sc</a><br /><a href="#316">316</a><br /></p></div>
<p>Est enim (per hypothesin) hæc res per se tristitiæ causa et
(per <a href="#313sc">scholium propositionis 13
hujus</a>) quatenus eandem hoc affectu imaginamur,
eandem odio habemus et quatenus præterea aliquid habere
imaginamur simile alteri quæ nos æque magno lætitiæ affectu
afficere solet, æque magno lætitiæ conamine amabimus (per
<a href="#316">propositionem præcedentem</a>)
atque adeo eandem odio habebimus et simul
amabimus. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="317sc" id="id317sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#331">331</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#213a1a">213a1a</a><br /><a href="#213p1">213p1</a><br /><a href="#244c1sc">244c1sc</a><br /></p></div>
<p>Hæc mentis constitutio quæ scilicet ex duobus contrariis
affectibus oritur, animi vocatur fluctuatio, quæ proinde
affectum respicit ut dubitatio imaginationem
(vide <a href="#244c1sc">scholium propositionis 44 partis
II</a>) nec animi fluctuatio et dubitatio inter se
differunt nisi secundum majus et minus. Sed notandum me in
propositione præcedenti has animi fluctuationes ex causis
deduxisse quæ per se unius et per accidens alterius affectus
sunt causa; quod ideo feci quia sic facilius ex
præcedentibus deduci poterant; at non quod negem animi
fluctuationes plerumque oriri ab objecto quod utriusque
affectus sit efficiens causa. Nam corpus humanum
(per <a href="#213p1">postulatum 1 partis II</a>)
ex plurimis diversæ naturæ individuis componitur atque adeo
(per
<a href="#213a1a">axioma 1 post lemma 3, quod vide post
propositionem 13 partis II</a>) ab uno eodemque
corpore plurimis diversisque modis potest affici et contra
quia una eademque res multis modis potest affici, multis
ergo etiam diversisque modis unam eandemque corporis
partem afficere poterit. Ex quibus facile concipere
possumus unum idemque objectum posse esse causam multorum
contrariorumque affectuum.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="318" id="id318"></a><h3>Propositio 18</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#409sc">409sc</a><br /><a href="#412">412</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Homo ex imagine rei præteritæ aut futuræ eodem lætitiæ et
tristitiæ affectu afficitur ac ex imagine rei præsentis.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="318d" id="id318d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#216c2">216c2</a><br /><a href="#217">217</a><br /><a href="#217c">217c</a><br /><a href="#244c1sc">244c1sc</a><br /></p></div>
<p>Quamdiu homo rei alicujus imagine affectus est, rem ut
præsentem tametsi non existat, contemplabitur (per
<a href="#217">propositionem 17 partis II</a> cum
<a href="#217c">ejusdem corollario</a>) nec ipsam
ut præteritam aut futuram imaginatur nisi quatenus ejus
imago juncta est imagini temporis præteriti aut futuri (vide
<a href="#244c1sc">scholium propositionis 44 partis
II</a>). Quare rei imago in se sola considerata
eadem est sive ad tempus futurum vel præteritum sive ad
præsens referatur hoc est
(per <a href="#216c2">corollarium II propositionis 16
partis II</a>) corporis constitutio seu affectus
idem est sive imago sit rei præteritæ vel futuræ sive
præsentis atque adeo affectus lætitiæ et tristitiæ idem
est sive imago sit rei præteritæ aut futuræ sive
præsentis. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="318sc1" id="id318sc1"></a><h4>Scholium 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#4d6">4d6</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#217">217</a><br /><a href="#244c1sc">244c1sc</a><br /></p></div>
<p>Rem eatenus præteritam aut futuram hic voco quatenus ab
eadem affecti fuimus aut afficiemur exempli gratia quatenus
ipsam vidimus aut videbimus, nos refecit aut reficiet, nos
læsit aut lædet etc. Quatenus enim eandem sic imaginamur
eatenus ejus existentiam affirmamus hoc est corpus nullo
affectu afficitur qui rei existentiam secludat atque adeo
(per <a href="#217">propositionem 17 partis
II</a>) corpus ejusdem rei imagine eodem modo
afficitur ac si res ipsa præsens adesset. Verumenimvero quia
plerumque fit ut ii qui plura sunt experti, fluctuent
quamdiu rem ut futuram vel præteritam contemplantur deque
rei eventu ut plurimum dubitent
(vide <a href="#244c1sc">scholium propositionis 44 partis
II</a>) hinc fit ut affectus qui ex similibus rerum
imaginibus oriuntur, non sint adeo constantes sed ut
plerumque aliarum rerum imaginibus perturbentur donec
homines de rei eventu certiores fiant.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="318sc2" id="id318sc2"></a><h4>Scholium 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#350">350</a><br /><a href="#350sc">350sc</a><br /><a href="#3ad13">3ad13</a><br /><a href="#4d6">4d6</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Ex modo dictis intelligimus quid sit spes, metus,
securitas, desperatio, gaudium et conscientiæ morsus. Spes
namque nihil aliud est quam inconstans lætitia orta ex
imagine rei futuræ vel præteritæ de cujus eventu dubitamus,
metus contra inconstans tristitia ex rei dubiæ imagine etiam
orta. Porro si horum affectuum dubitatio tollatur, ex spe
sit securitas et ex metu desperatio nempe lætitia vel
tristitia orta ex imagine rei quam metuimus vel
speravimus. Gaudium deinde est lætitia orta ex imagine rei
præteritæ de cujus eventu dubitavimus. Conscientiæ denique
morsus est tristitia opposita gaudio.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="319" id="id319"></a><h3>Propositio 19</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#321">321</a><br /><a href="#321">321</a><br /><a href="#336c">336c</a><br /><a href="#342">342</a><br /><a href="#3ad13e">3ad13e</a><br /><a href="#519">519</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Qui id quod amat destrui imaginatur, contristabitur; si
contra autem conservari, lætabitur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="319d" id="id319d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#217">217</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#312">312</a><br /><a href="#313sc">313sc</a><br /></p></div>
<p>Mens quantum potest ea imaginari conatur quæ corporis
agendi potentiam augent vel juvant
(per <a href="#312">propositionem 12 hujus</a>)
hoc est (per <a href="#313sc">scholium propositionis 13
hujus</a>) ea quæ amat. At imaginatio ab iis juvatur
quæ rei existentiam ponunt et contra coercetur iis quæ rei
existentiam secludunt (per <a href="#217">propositionem
17 partis II</a>); ergo rerum imagines quæ rei
existentiam ponunt, mentis conatum quo rem amatam imaginari
conatur, juvant hoc est (per <a href="#311sc">scholium
propositionis 11 hujus</a>) lætitia mentem afficiunt
et quæ contra rei amatæ existentiam secludunt, eundem mentis
conatum coercent hoc est (per <a href="#311sc">idem
scholium</a>) tristitia mentem afficiunt. Qui itaque
id quod amat destrui imaginatur, contristabitur,
etc. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="320" id="id320"></a><h3>Propositio 20</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#323">323</a><br /><a href="#328">328</a><br /><a href="#3ad11e">3ad11e</a><br /><a href="#3ad13e">3ad13e</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Qui id quod odio habet, destrui imaginatur, lætabitur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="320d" id="id320d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#313">313</a><br /><a href="#313sc">313sc</a><br /></p></div>
<p>Mens (per <a href="#313">13 propositionem
hujus</a>) ea imaginari conatur quæ rerum
existentiam quibus corporis agendi potentia minuitur vel
coercetur, secludunt hoc est
(per <a href="#313sc">scholium ejusdem
propositionis</a>) ea imaginari conatur quæ rerum
quas odio habet, existentiam secludunt atque adeo rei
imago quæ existentiam ejus quod mens odio habet, secludit,
hunc mentis conatum juvat hoc est
(per <a href="#311sc">scholium propositionis 11
hujus</a>) mentem lætitia afficit. Qui itaque id
quod odio habet, destrui imaginatur, lætabitur. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="321" id="id321"></a><h3>Propositio 21</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#322">322</a><br /><a href="#322sc">322sc</a><br /><a href="#322sc">322sc</a><br /><a href="#324">324</a><br /><a href="#325">325</a><br /><a href="#338">338</a><br /><a href="#344">344</a><br /><a href="#345">345</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Qui id quod amat lætitia vel tristitia affectum imaginatur,
lætitia etiam vel tristitia afficietur et uterque hic affectus
major aut minor erit in amante prout uterque major aut minor
est in re amata.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="321d" id="id321d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#319">319</a><br /><a href="#319">319</a><br /></p></div>
<p>Rerum imagines (ut in <a href="#319">propositione 19
hujus</a> demonstravimus) quæ rei amatæ existentiam
ponunt, mentis conatum quo ipsam rem amatam imaginari
conatur, juvant. Sed lætitia existentiam rei lætæ ponit et
eo magis quo lætitiæ affectus major est : est enim
(per <a href="#311sc">scholium propositionis 11
hujus</a>) transitio ad majorem perfectionem : ergo
imago lætitiæ rei amatæ in amante ipsius mentis conatum
juvat hoc est (per <a href="#311sc">scholium
propositionis 11 hujus</a>) amantem lætitia afficit
et eo majore quo major hic affectus in re amata
fuerit. Quod erat primum. Deinde quatenus res aliqua
tristitia afficitur eatenus destruitur et eo magis quo
majore afficitur tristitia (per
<a href="#311sc">idem scholium propositionis 11
hujus</a>) adeoque
(per <a href="#319">propositionem 19 hujus</a>)
qui id quod amat tristitia affici imaginatur, tristitia
etiam afficietur et eo majore quo major hic affectus in re
amata fuerit. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="322" id="id322"></a><h3>Propositio 22</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#324">324</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Si aliquem imaginamur lætitia afficere rem quam amamus, amore
erga eum afficiemur. Si contra eundem imaginamur tristitia
eandem afficere, contra odio etiam contra ipsum
afficiemur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="322d" id="id322d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#313sc">313sc</a><br /><a href="#321">321</a><br /></p></div>
<p>Qui rem quam amamus lætitia vel tristitia afficit, ille nos
lætitia vel tristitia etiam afficit si nimirum rem amatam
lætitia illa vel tristitia affectam imaginamur (per
<a href="#321">præcedentem propositionem</a>). At
hæc lætitia vel tristitia in nobis supponitur dari
concomitante idea causæ externæ; ergo
(per <a href="#313sc">scholium propositionis 13
hujus</a>) si aliquem imaginamur lætitia vel
tristitia afficere rem quam amamus, erga eundem amore vel
odio afficiemur. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="322sc" id="id322sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#327sc">327sc</a><br /><a href="#327c3sc">327c3sc</a><br /><a href="#3ad18">3ad18</a><br /><a href="#3ad18e">3ad18e</a><br /><a href="#3ad19">3ad19</a><br /><a href="#3ad20e">3ad20e</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#321">321</a><br /><a href="#321">321</a><br /></p></div>
<p><a href="#321">Propositio 21</a> nobis explicat
quid sit commiseratio quam definire possumus quod sit
tristitia orta ex alterius damno. Quo autem nomine
appellanda sit lætitia quæ ex alterius bono oritur,
nescio. Porro amorem erga illum qui alteri bene fecit,
favorem et contra odium erga illum qui alteri male fecit,
indignationem appellabimus. Denique notandum nos non tantum
misereri rei quam amavimus (ut
in <a href="#321">propositione 21</a> ostendimus)
sed etiam ejus quam antea nullo affectu prosecuti sumus modo
eam nobis similem judicemus (ut infra ostendam) atque adeo
ei etiam favere qui simili bene fecit et contra in eum
indignari qui simili damnum intulit.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="323" id="id323"></a><h3>Propositio 23</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#326">326</a><br /><a href="#327">327</a><br /><a href="#327c2">327c2</a><br /><a href="#335">335</a><br /><a href="#338">338</a><br /><a href="#344">344</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Qui id quod odio habet, tristitia affectum imaginatur,
lætabitur; si contra idem lætitia affectum esse imaginetur,
contristabitur et uterque hic affectus major aut minor erit
prout ejus contrarius major aut minor est in eo quod odio
habet.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="323d" id="id323d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#313">313</a><br /><a href="#320">320</a><br /></p></div>
<p>Quatenus res odiosa tristitia afficitur eatenus destruitur
et eo magis quo majore tristitia afficitur
(per <a href="#311sc">scholium propositionis 11
hujus</a>). Qui igitur
(per <a href="#320">propositionem 20 hujus</a>)
rem quam odio habet, tristitia affici imaginatur, lætitia
contra afficietur et eo majore quo majore tristitia rem
odiosam affectam esse imaginatur; quod erat primum. Deinde
lætitia existentiam rei lætæ ponit
(per <a href="#311sc">idem scholium propositionis 11
hujus</a>) et eo magis quo major lætitia
concipitur. Si quis eum quem odio habet, lætitia affectum
imaginatur, hæc imaginatio
(per <a href="#313">propositionem 13 hujus</a>)
ejusdem conatum coercebit hoc est
(per <a href="#311sc">scholium propositionis 11
hujus</a>) is qui odio habet, tristitia afficietur
etc. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="323sc" id="id323sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#327">327</a><br /></p></div>
<p>Hæc lætitia vix solida et absque ullo animi conflictu esse
potest. Nam (ut statim in <a href="#327">propositione 27
hujus</a> ostendam) quatenus rem sibi similem
tristitiæ affectu affici imaginatur eatenus contristari
debet et contra si eandem lætitia affici imaginetur. Sed hic
ad solum odium attendimus.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="324" id="id324"></a><h3>Propositio 24</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#335sc">335sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Si aliquem imaginamur lætitia afficere rem quam odio habemus,
odio etiam erga eum afficiemur. Si contra eundem imaginamur
tristitia eandem rem afficere, amore erga ipsum
afficiemur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="324d" id="id324d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#313sc">313sc</a><br /><a href="#321">321</a><br /><a href="#322">322</a><br /></p></div>
<p>Demonstratur eodem modo hæc propositio
ac <a href="#322">propositio 22 hujus, quam
vide</a>. <a href="#313sc"></a><a href="#321"></a> </p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="324sc" id="id324sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#355c1sc">355c1sc</a><br /><a href="#355c2">355c2</a><br /><a href="#3ad23e">3ad23e</a><br /><a href="#3ad24e">3ad24e</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hi et similes odii affectus ad invidiam referuntur, quæ
propterea nihil aliud est quam ipsum odium quatenus id
consideratur hominem ita disponere ut malo alterius gaudeat
et contra ut ejusdem bono contristetur.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="325" id="id325"></a><h3>Propositio 25</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#330sc">330sc</a><br /><a href="#340sc">340sc</a><br /><a href="#341sc">341sc</a><br /><a href="#350sc">350sc</a><br /><a href="#449">449</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Id omne de nobis deque re amata affirmare conamur quod nos
vel rem amatam lætitia afficere imaginamur et contra id omne
negare quod nos vel rem amatam tristitia afficere
imaginamur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="325d" id="id325d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#217">217</a><br /><a href="#217c">217c</a><br /><a href="#312">312</a><br /><a href="#313">313</a><br /><a href="#321">321</a><br /></p></div>
<p>Quod rem amatam lætitia vel tristitia afficere imaginamur,
id nos lætitia vel tristitia afficit
(per <a href="#321">propositionem 21
hujus</a>). At mens
(per <a href="#312">propositionem 12 hujus</a>)
ea quæ nos lætitia afficiunt, quantum potest conatur
imaginari hoc est (per <a href="#217">propositionem 17
partis II</a> et <a href="#217c">ejus
corollarium</a>) ut præsentia contemplari et contra
(per <a href="#313">propositionem 13 hujus</a>)
quæ nos tristitia afficiunt, eorum existentiam secludere;
ergo id omne de nobis deque re amata affirmare conamur quod
nos vel rem amatam lætitia afficere imaginamur et
contra. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="326" id="id326"></a><h3>Propositio 26</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#340c2">340c2</a><br /><a href="#343">343</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Id omne de re quam odio habemus, affirmare conamur quod ipsam
tristitia afficere imaginamur et id contra negare quod ipsam
lætitia afficere imaginamur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="326d" id="id326d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#323">323</a><br /></p></div>
<p>Sequitur hæc propositio ex <a href="#323">propositione
23</a> ut præcedens ex propositione 21 hujus.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="326sc" id="id326sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#3ad21">3ad21</a><br /><a href="#3ad22">3ad22</a><br /><a href="#3ad22e">3ad22e</a><br /><a href="#3ad28e">3ad28e</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>His videmus facile contingere ut homo de se deque re amata
plus justo et contra de re quam odit, minus justo sentiat,
quæ quidem imaginatio quando ipsum hominem respicit qui de
se plus justo sentit, superbia vocatur et species delirii
est quia homo oculis apertis somniat se omnia illa posse quæ
sola imaginatione assequitur quæque propterea veluti realia
contemplatur iisque exultat quamdiu ea imaginari non potest
quæ horum existentiam secludunt et ipsius agendi potentiam
determinant. Est igitur superbia lætitia ex eo orta quod
homo de se plus justo sentit. Deinde lætitia quæ ex eo
oritur quod homo de alio plus justo sentit, existimatio
vocatur et illa denique despectus quæ ex eo oritur quod de
alio minus justo sentit.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="327" id="id327"></a><h3>Propositio 27</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#323sc">323sc</a><br /><a href="#327c1">327c1</a><br /><a href="#327c3">327c3</a><br /><a href="#329">329</a><br /><a href="#330">330</a><br /><a href="#331">331</a><br /><a href="#331">331</a><br /><a href="#332">332</a><br /><a href="#340">340</a><br /><a href="#347">347</a><br /><a href="#349sc">349sc</a><br /><a href="#352sc">352sc</a><br /><a href="#353c">353c</a><br /><a href="#3ad33e">3ad33e</a><br /><a href="#3ad44e">3ad44e</a><br /><a href="#450sc">450sc</a><br /><a href="#468sc">468sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Ex eo quod rem nobis similem et quam nullo affectu prosecuti
sumus, aliquo affectu affici imaginamur, eo ipso simili
affectu afficimur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="327d" id="id327d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#216">216</a><br /><a href="#217sc">217sc</a><br /><a href="#323">323</a><br /></p></div>
<p>Rerum imagines sunt corporis humani affectiones quarum ideæ
corpora externa veluti nobis præsentia repræsentant (per
<a href="#217sc">scholium propositionis 17 partis
II</a>) hoc est
(per <a href="#216">propositionem 16 partis
II</a>) quarum ideæ naturam nostri corporis et
simul præsentem externi corporis naturam involvunt. Si
igitur corporis externi natura similis sit naturæ nostri
corporis, tum idea corporis externi quod imaginamur
affectionem nostri corporis involvet similem affectioni
corporis externi et consequenter si aliquem nobis similem
aliquo affectu affectum imaginamur, hæc imaginatio
affectionem nostri corporis huic affectui similem exprimet
adeoque ex hoc quod rem aliquam nobis similem aliquo
affectu affici imaginamur, simili cum ipsa affectu
afficimur. Quod si rem nobis similem odio habeamus,
eatenus (per
<a href="#323">propositionem 23 hujus</a>)
contrario affectu cum ipsa afficiemur, non autem
simili. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="327sc" id="id327sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#3ad18">3ad18</a><br /><a href="#3ad33e">3ad33e</a><br /><a href="#3ad35">3ad35</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#322sc">322sc</a><br /></p></div>
<p>Hæc affectuum imitatio quando ad tristitiam refertur,
vocatur commiseratio (de qua
vide <a href="#322sc">scholium propositionis 22
hujus</a>) sed ad cupiditatem relata æmulatio, quæ
proinde nihil aliud est quam alicujus rei cupiditas quæ in
nobis ingeneratur ex eo quod alios nobis similes eandem
cupiditatem habere imaginamur.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="327c1" id="id327c1"></a><h4>Corollarium 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#332">332</a><br /><a href="#3ad18e">3ad18e</a><br /><a href="#3ad19">3ad19</a><br /><a href="#3ad20e">3ad20e</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Si aliquem quem nullo affectu prosecuti sumus, imaginamur
lætitia afficere rem nobis similem, amore erga eundem
afficiemur. Si contra eundem imaginamur eandem tristitia
afficere, odio erga ipsum afficiemur.</p>
<div class="subentitas"><a name="327c1d" id="id327c1d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#327">327</a><br /></p></div>
<p>Hoc eodem modo ex <a href="#327">propositione
præcedenti</a> demonstratur ac propositio 22
hujus ex propositione 21.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="327c2" id="id327c2"></a><h4>Corollarium 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Rem cujus nos miseret, odio habere non possumus ex eo quod
ipsius miseria nos tristitia afficit.</p>
<div class="subentitas"><a name="327c2d" id="id327c2d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#323">323</a><br /></p></div>
<p>Si enim ex eo nos eandem odio habere possemus, tum (per
<a href="#323">propositionem 23 hujus</a>) ex
ipsius tristitia lætaremur, quod est contra
hypothesin.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="327c3" id="id327c3"></a><h4>Corollarium 3</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#450">450</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Rem cujus nos miseret, a miseria quantum possumus liberare
conabimur.</p>
<div class="subentitas"><a name="327c3d" id="id327c3d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#309sc">309sc</a><br /><a href="#313">313</a><br /><a href="#327">327</a><br /></p></div>
<p>Id quod rem cujus nos miseret, tristitia afficit, nos
simili etiam tristitia afficit
(per <a href="#327">propositionem
præcedentem</a>) adeoque omne id quod ejus rei
existentiam tollit sive quod rem destruit, comminisci
conabimur (per <a href="#313">propositionem 13
hujus</a>) hoc est
(per <a href="#309sc">scholium propositionis 9
hujus</a>) id destruere appetemus sive ad id
destruendum determinabimur atque adeo rem cujus miseremur,
a sua miseria liberare conabimur. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="327c3sc" id="id327c3sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#322sc">322sc</a><br /></p></div>
<p>Hæc voluntas sive appetitus benefaciendi qui ex eo oritur
quod rei in quam beneficium conferre volumus, nos miseret,
benevolentia vocatur, quæ proinde nihil aliud est quam
cupiditas ex commiseratione orta. Cæterum de amore et odio
erga illum qui rei quam nobis similem esse imaginamur,
bene aut male fecit, vide <a href="#322sc">scholium
propositionis 22 hujus</a>.</p>
</div>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="328" id="id328"></a><h3>Propositio 28</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#329">329</a><br /><a href="#331c">331c</a><br /><a href="#332">332</a><br /><a href="#335">335</a><br /><a href="#336">336</a><br /><a href="#338">338</a><br /><a href="#339">339</a><br /><a href="#339">339</a><br /><a href="#339sc">339sc</a><br /><a href="#344">344</a><br /><a href="#350sc">350sc</a><br /><a href="#351sc">351sc</a><br /><a href="#355c1sc">355c1sc</a><br /><a href="#419">419</a><br /><a href="#437sc2">437sc2</a><br /><a href="#519">519</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Id omne quod ad lætitiam conducere imaginamur, conamur
promovere ut fiat; quod vero eidem repugnare sive ad
tristitiam conducere imaginamur, amovere vel destruere
conamur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="328d" id="id328d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#207c">207c</a><br /><a href="#211c">211c</a><br /><a href="#217">217</a><br /><a href="#309sc">309sc</a><br /><a href="#312">312</a><br /><a href="#313">313</a><br /><a href="#313sc">313sc</a><br /><a href="#320">320</a><br /></p></div>
<p>Quod ad lætitiam conducere imaginamur, quantum possumus
imaginari conamur (per <a href="#312">propositionem 12
hujus</a>) hoc est
(per <a href="#217">propositionem 17 partis
II</a>) id quantum possumus conabimur ut præsens sive
ut actu existens contemplari. Sed mentis conatus seu
potentia in cogitando æqualis et simul natura est cum
corporis conatu seu potentia in agendo (ut clare sequitur ex
<a href="#207c">corollario propositionis 7</a> et
<a href="#211c">corollario propositionis 11 partis
II</a>) : ergo ut id existat absolute conamur sive
(quod per <a href="#309sc">scholium propositionis 9
hujus</a> idem est) appetimus et intendimus; quod
erat primum. Deinde si id quod tristitiæ causam esse
credimus hoc est (per <a href="#313sc">scholium
propositionis 13 hujus</a>) si id quod odio
habemus, destrui imaginamur, lætabimur
(per <a href="#320">propositionem 20 hujus</a>)
adeoque idem (per primam hujus partem) conabimur destruere
sive (per <a href="#313">propositionem 13
hujus</a>) a nobis amovere ne ipsum ut præsens
contemplemur, quod erat secundum. Ergo id omne quod ad
lætitiam etc. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="329" id="id329"></a><h3>Propositio 29</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#333">333</a><br /><a href="#343">343</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Nos id omne etiam agere conabimur quod homines cum lætitia
aspicere imaginamur et contra id agere aversabimur quod
homines aversari imaginamur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="329d" id="id329d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#313sc">313sc</a><br /><a href="#327">327</a><br /><a href="#328">328</a><br /></p></div>
<p>Ex eo quod imaginamur homines aliquid amare vel odio
habere, nos idem amabimus vel odio habebimus (per
<a href="#327">propositionem 27 hujus</a>) hoc
est (per <a href="#313sc">scholium propositionis 13
hujus</a>) eo ipso ejus rei præsentia lætabimur vel
contristabimur adeoque (per <a href="#328">præcedentem
propositionem</a>) id omne quod homines amare sive
cum lætitia aspicere imaginamur, conabimur agere
etc. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="329sc" id="id329sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#331sc">331sc</a><br /><a href="#353c">353c</a><br /><a href="#3ad48e">3ad48e</a><br /><a href="#437sc2">437sc2</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hic conatus aliquid agendi et etiam omittendi ea sola de
causa ut hominibus placeamus, vocatur ambitio præsertim
quando adeo impense vulgo placere conamur ut cum nostro aut
alterius damno quædam agamus vel omittamus; alias humanitas
appellari solet. Deinde lætitiam qua alterius actionem qua
nos conatus est delectari, imaginamur, laudem voco;
tristitiam vero qua contra ejusdem actionem aversamur,
vituperium voco.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="330" id="id330"></a><h3>Propositio 30</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#334">334</a><br /><a href="#340sc">340sc</a><br /><a href="#341sc">341sc</a><br /><a href="#343">343</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Si quis aliquid egit quod reliquos lætitia afficere
imaginatur, is lætitia concomitante idea sui tanquam causa
afficietur sive se ipsum cum lætitia contemplabitur. Si contra
aliquid egit quod reliquos tristitia afficere imaginatur, se
ipsum cum tristitia contra contemplabitur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="330d" id="id330d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#219">219</a><br /><a href="#223">223</a><br /><a href="#327">327</a><br /></p></div>
<p>Qui se reliquos lætitia vel tristitia afficere imaginatur,
eo ipso (per <a href="#327">propositionem 27
hujus</a>) lætitia vel tristitia afficietur. Cum
autem homo (per <a href="#219">propositiones
19</a> et <a href="#223">23 partis II</a>)
sui sit conscius per affectiones quibus ad agendum
determinatur, ergo qui aliquid egit quod ipse imaginatur
reliquos lætitia afficere, lætitia cum conscientia sui
tanquam causa afficietur sive seipsum cum lætitia
contemplabitur et contra. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="330sc" id="id330sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#334">334</a><br /><a href="#335">335</a><br /><a href="#340sc">340sc</a><br /><a href="#341sc">341sc</a><br /><a href="#342">342</a><br /><a href="#3ad29e">3ad29e</a><br /><a href="#3ad30">3ad30</a><br /><a href="#3ad31e">3ad31e</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#217c">217c</a><br /><a href="#313sc">313sc</a><br /><a href="#325">325</a><br /></p></div>
<p>Cum amor (per <a href="#313sc">scholium propositionis
13 hujus</a>) sit lætitia concomitante idea causæ
externæ et odium tristitia concomitante etiam idea causæ
externæ, erit ergo hæc lætitia et tristitia amoris et odii
species. Sed quia amor et odium ad objecta externa
referuntur, ideo hos affectus aliis nominibus
significabimus nempe lætitiam concomitante idea causæ
internæ gloriam et tristitiam huic contrariam pudorem
appellabimus : intellige quando lætitia vel tristitia ex
eo oritur quod homo se laudari vel vituperari credit,
alias lætitiam concomitante idea causæ internæ
acquiescentiam in se ipso, tristitiam vero eidem
contrariam pœnitentiam vocabo. Deinde quia (per
<a href="#217c">corollarium propositionis 17 partis
II</a>) fieri potest ut lætitia qua aliquis se
reliquos afficere imaginatur, imaginaria tantum sit et
(per
<a href="#325">propositionem 25 hujus</a>)
unusquisque de se id omne conatur imaginari quod se lætitia
afficere imaginatur, facile ergo fieri potest ut gloriosus
superbus sit et se omnibus gratum esse imaginetur quando
omnibus molestus est.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="331" id="id331"></a><h3>Propositio 31</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#335">335</a><br /><a href="#3ad44e">3ad44e</a><br /><a href="#434sc">434sc</a><br /><a href="#437a">437a</a><br /><a href="#520">520</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Si aliquem imaginamur amare vel cupere vel odio habere
aliquid quod ipsi amamus, cupimus vel odio habemus, eo ipso
rem constantius amabimus, etc. Si autem id quod amamus, eum
aversari imaginamur vel contra, tum animi fluctuationem
patiemur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="331d" id="id331d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#317sc">317sc</a><br /><a href="#327">327</a><br /><a href="#327">327</a><br /></p></div>
<p>Ex eo solo quod aliquem aliquid amare imaginamur, eo ipso
idem amabimus (per <a href="#327">propositionem 27
hujus</a>). At sine hoc nos idem amare supponimus;
accedit ergo amori nova causa a qua fovetur atque adeo id
quod amamus hoc ipso constantius amabimus. Deinde ex eo quod
aliquem aliquid aversari imaginamur, idem aversabimur (per
<a href="#327">eandem propositionem</a>). At si
supponamus nos eodem tempore id ipsum amare, eodem ergo
tempore hoc idem amabimus et aversabimur sive
(vide <a href="#317sc">scholium propositionis 17
hujus</a>) animi fluctuationem patiemur. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="331c" id="id331c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#437a">437a</a><br /><a href="#504sc">504sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#328">328</a><br /></p></div>
<p>Hinc et ex <a href="#328">propositione 28
hujus</a> sequitur unumquemque quantum potest
conari ut unusquisque id quod ipse amat, amet et quod ipse
odit, odio etiam habeat; unde illud poetæ:</p>
<p><em>Speremus pariter, pariter metuamus amantes;<br />
Ferreus est si quis quod sinit alter, amat.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="331sc" id="id331sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#4c19">4c19</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#329sc">329sc</a><br /></p></div>
<p>Hic conatus efficiendi ut unusquisque probet id quod ipse
amat vel odio habet, revera est ambitio
(vide <a href="#329sc">scholium propositionis 29
hujus</a>) atque adeo videmus unumquemque ex natura
appetere ut reliqui ex ipsius ingenio vivant, quod dum omnes
pariter appetunt, pariter sibi impedimento et dum omnes ab
omnibus laudari seu amari volunt, odio invicem sunt.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="332" id="id332"></a><h3>Propositio 32</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#332sc">332sc</a><br /><a href="#3ad33e">3ad33e</a><br /><a href="#434">434</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Si aliquem re aliqua qua unus solus potiri potest, gaudere
imaginamur, conabimur efficere ne ille illa re potiatur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="332d" id="id332d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#327">327</a><br /><a href="#327c1">327c1</a><br /><a href="#328">328</a><br /></p></div>
<p>Ex eo solo quod aliquem re aliqua gaudere imaginamur (per
<a href="#327">propositionem 27 hujus</a> cum
<a href="#327c1">ejusdem I corollario</a>) rem
illam amabimus eaque gaudere cupiemus. At (per hypothesin)
huic lætitiæ obstare imaginamur quod ille eadem hac re
gaudeat; ergo (per <a href="#328">propositionem 28
hujus</a>) ne ille eadem potiatur,
conabimur. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="332sc" id="id332sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#355c1sc">355c1sc</a><br /><a href="#3ad23e">3ad23e</a><br /><a href="#3ad24e">3ad24e</a><br /><a href="#3ad33e">3ad33e</a><br /><a href="#434">434</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#332">332</a><br /></p></div>
<p>Videmus itaque cum hominum natura plerumque ita comparatum
esse ut eorum quibus male est, misereantur et quibus bene
est, invideant et (per <a href="#332">propositionem
præcedentem</a>) eo majore odio quo rem qua alium
potiri imaginantur, magis amant. Videmus deinde ex eadem
naturæ humanæ proprietate ex qua sequitur homines esse
misericordes, sequi etiam eosdem esse invidos et
ambitiosos. Denique si ipsam experientiam consulere velimus,
ipsam hæc omnia docere experiemur præsertim si ad priores
nostræ ætatis annos attenderimus. Nam pueros quia eorum
corpus continuo veluti in æquilibrio est, ex hoc solo ridere
vel flere experimur quod alios ridere vel flere vident et
quicquid præterea vident alios facere, id imitari statim
cupiunt et omnia denique sibi cupiunt quibus alios delectari
imaginantur; nimirum quia rerum imagines uti diximus sunt
ipsæ humani corporis affectiones sive modi quibus corpus
humanum a causis externis afficitur disponiturque ad hoc vel
illud agendum.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="333" id="id333"></a><h3>Propositio 33</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#334">334</a><br /><a href="#338">338</a><br /><a href="#342">342</a><br /><a href="#344">344</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Cum rem nobis similem amamus, conamur quantum possumus
efficere ut nos contra amet.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="333d" id="id333d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#312">312</a><br /><a href="#313sc">313sc</a><br /><a href="#329">329</a><br /></p></div>
<p>Rem quam amamus præ reliquis quantum possumus imaginari
conamur (per <a href="#312">propositionem 12
hujus</a>). Si igitur res nobis sit similis, ipsam
præ reliquis lætitia afficere conabimur
(per <a href="#329">propositionem 29 hujus</a>)
sive conabimur quantum possumus efficere ut res amata
lætitia afficiatur concomitante idea nostri hoc est (per
<a href="#313sc">scholium propositionis 13
hujus</a>) ut nos contra amet. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="334" id="id334"></a><h3>Propositio 34</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#335">335</a><br /><a href="#342">342</a><br /><a href="#349sc">349sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quo majore affectu rem amatam erga nos affectam esse
imaginamur, eo magis gloriabimur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="334d" id="id334d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#311">311</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#313sc">313sc</a><br /><a href="#330">330</a><br /><a href="#330sc">330sc</a><br /><a href="#333">333</a><br /></p></div>
<p>Nos (per <a href="#333">propositionem
præcedentem</a>) conamur quantum possumus ut res
amata nos contra amet hoc est
(per <a href="#313sc">scholium propositionis 13
hujus</a>) ut res amata lætitia afficiatur
concomitante idea nostri. Quo itaque rem amatam majore
lætitia nostra de causa affectam esse imaginamur, eo magis
hic conatus juvatur hoc est
(per <a href="#311">propositionem 11 hujus</a>
cum <a href="#311sc">ejus scholio</a>) eo
majore lætitia afficimur. At cum ex eo lætemur quod alium
nobis similem lætitia affecimus, tum nosmet cum lætitia
contemplamur (per <a href="#330">propositionem 30
hujus</a>) : ergo quo majore affectu rem amatam
erga nos affectam esse imaginamur, eo majore lætitia
nosmet contemplabimur sive
(per <a href="#330sc">scholium propositionis 30
hujus</a>) eo magis gloriabimur. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="335" id="id335"></a><h3>Propositio 35</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Si quis imaginatur rem amatam eodem vel arctiore vinculo
amicitiæ quo ipse eadem solus potiebatur, alium sibi jungere,
odio erga ipsam rem amatam afficietur et illi alteri
invidebit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="335d" id="id335d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#313sc">313sc</a><br /><a href="#315c">315c</a><br /><a href="#323">323</a><br /><a href="#328">328</a><br /><a href="#330sc">330sc</a><br /><a href="#331">331</a><br /><a href="#334">334</a><br /></p></div>
<p>Quo quis majore amore rem amatam erga se affectam esse
imaginatur, eo magis gloriabitur
(per <a href="#334">præcedentem
propositionem</a>) hoc est
(per <a href="#330sc">scholium propositionis 30
hujus</a>) lætabitur adeoque
(per <a href="#328">propositionem 28 hujus</a>)
conabitur quantum potest imaginari rem amatam ipsi quam
arctissime devinctam, qui quidem conatus sive appetitus
fomentatur si alium idem sibi cupere imaginatur (per
<a href="#331">propositionem 31 hujus</a>). At
hic conatus sive appetitus ab ipsius rei amatæ imagine,
concomitante imagine illius quem res amata sibi jungit,
coerceri supponitur; ergo (per <a href="#311sc">scholium
propositionis 11 hujus</a>) eo ipso tristitia
afficietur concomitante idea rei amatæ tanquam causa et
simul imagine alterius hoc est
(per <a href="#313sc">scholium propositionis 13
hujus</a>) odio erga rem amatam afficietur et simul
erga illum alterum (per <a href="#315c">corollarium
propositionis 15 hujus</a>) cui propterea (per
<a href="#323">propositionem 23 hujus</a>) quod
re amata delectatur, invidebit. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="335sc" id="id335sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#520">520</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#315c">315c</a><br /><a href="#324">324</a><br /></p></div>
<p>Hoc odium erga rem amatam invidiæ junctum zelotypia
vocatur, quæ proinde nihil aliud est quam animi fluctuatio
orta ex amore et odio simul concomitante idea alterius cui
invidetur. Præterea hoc odium erga rem amatam majus erit pro
ratione lætitiæ qua zelotypus ex reciproco rei amatæ amore
solebat affici et etiam pro ratione affectus quo erga illum
quem sibi rem amatam jungere imaginatur, affectus erat. Nam
si eum oderat, eo ipso rem amatam
(per <a href="#324">propositionem 24 hujus</a>)
odio habebit quia ipsam id quod ipse odio habet, lætitia
afficere imaginatur et etiam
(per <a href="#315c">corollarium propositionis 15
hujus</a>) ex eo quod rei amatæ imaginem imagini ejus
quem odit, jungere cogitur, quæ ratio plerumque locum habet
in amore erga fæminam; qui enim imaginatur mulierem quam
amat alteri sese prostituere, non solum ex eo quod ipsius
appetitus coercetur, contristabitur sed etiam quia rei amatæ
imaginem pudendis et excrementis alterius jungere cogitur,
eandem aversatur; ad quod denique accedit quod zelotypus non
eodem vultu quem res amata ei præbere solebat, ab eadem
excipiatur, qua etiam de causa amans contristatur, ut jam
ostendam.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="336" id="id336"></a><h3>Propositio 36</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#336c">336c</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Qui rei qua semel delectatus est, recordatur, cupit eadem cum
iisdem potiri circumstantiis ac cum primo ipsa delectatus
est.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="336d" id="id336d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#315">315</a><br /><a href="#328">328</a><br /></p></div>
<p>Quicquid homo simul cum re quæ ipsum delectavit, vidit, id
omne (per <a href="#315">propositionem 15
hujus</a>) erit per accidens lætitiæ causa adeoque
(per <a href="#328">propositionem 28 hujus</a>)
omni eo simul cum re quæ ipsum delectavit, potiri cupiet
sive re cum omnibus iisdem circumstantiis potiri cupiet ac
cum primo eadem delectatus est. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="336c" id="id336c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Si itaque unam ex iis circumstantiis deficere compererit,
amans contristabitur.</p>
<div class="subentitas"><a name="336cd" id="id336cd"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#319">319</a><br /><a href="#336">336</a><br /></p></div>
<p>Nam quatenus aliquam circumstantiam deficere comperit
eatenus aliquid imaginatur quod ejus rei existentiam
secludit. Cum autem ejus rei sive circumstantiæ (per
<a href="#336">propositionem præcedentem</a>)
sit præ amore cupidus, ergo
(per <a href="#319">propositionem 19 hujus</a>)
quatenus eandem deficere imaginatur,
contristabitur. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="336sc" id="id336sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hæc tristitia quatenus absentiam ejus quod amamus,
respicit, desiderium vocatur.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="337" id="id337"></a><h3>Propositio 37</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#338">338</a><br /><a href="#339">339</a><br /><a href="#343">343</a><br /><a href="#344">344</a><br /><a href="#344">344</a><br /><a href="#415">415</a><br /><a href="#437a">437a</a><br /><a href="#444">444</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Cupiditas quæ præ tristitia vel lætitia præque odio vel amore
oritur, eo est major quo affectus major est.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="337d" id="id337d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#305">305</a><br /><a href="#307">307</a><br /><a href="#309sc">309sc</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /></p></div>
<p>Tristitia hominis agendi potentiam
(per <a href="#311sc">scholium propositionis 11
hujus</a>) minuit vel coercet hoc est (per
<a href="#307">propositionem 7 hujus</a>) conatum
quo homo in suo esse perseverare conatur, minuit vel coercet
adeoque (per <a href="#305">propositionem 5
hujus</a>) huic conatui est contraria et quicquid
homo tristitia affectus conatur, est tristitiam amovere. At
(per <a href="#311sc">tristitiæ definitionem</a>)
quo tristitia major est, eo majori parti hominis agendi
potentiæ necesse est opponi; ergo quo major tristitia est,
eo majore agendi potentia conabitur homo contra tristitiam
amovere hoc est (per <a href="#309sc">scholium
propositionis 9 hujus</a>) eo majore cupiditate sive
appetitu conabitur tristitiam amovere. Deinde quoniam
lætitia (per idem <a href="#311sc">scholium
propositionis 11 hujus</a>) hominis agendi potentiam
auget vel juvat, facile eadem via demonstratur quod homo
lætitia affectus nihil aliud cupit quam eandem conservare
idque eo majore cupiditate quo lætitia major erit. Denique
quoniam odium et amor sunt ipsi tristitiæ vel lætitiæ
affectus, sequitur eodem modo quod conatus, appetitus sive
cupiditas quæ præ odio vel amore oritur, major erit pro
ratione odii et amoris. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="338" id="id338"></a><h3>Propositio 38</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#344">344</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Si quis rem amatam odio habere inceperit ita ut amor plane
aboleatur, eandem majore odio ex pari causa prosequetur quam
si ipsam nunquam amavisset et eo majore quo amor antea major
fuerat.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="338d" id="id338d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#313c">313c</a><br /><a href="#313sc">313sc</a><br /><a href="#313sc">313sc</a><br /><a href="#313sc">313sc</a><br /><a href="#321">321</a><br /><a href="#323">323</a><br /><a href="#328">328</a><br /><a href="#333">333</a><br /><a href="#337">337</a><br /></p></div>
<p>Nam si quis rem quam amat, odio habere incipit, plures ejus
appetitus coercentur quam si eandem non amavisset. Amor
namque lætitia est (per <a href="#313sc">scholium
propositionis 13 hujus</a>) quam homo quantum potest
(per <a href="#328">propositionem 28 hujus</a>)
conservare conatur idque (per <a href="#313sc">idem
scholium</a>) rem amatam ut præsentem contemplando
eandemque (per <a href="#321">propositionem 21
hujus</a>) lætitia quantum potest afficiendo, qui
quidem conatus (per <a href="#337">propositionem
præcedentem</a>) eo est major quo amor major est ut
et conatus efficiendi ut res amata ipsum contra amet (vide
<a href="#333">propositionem 33 hujus</a>). At hi
conatus odio erga rem amatam coercentur
(per <a href="#313c">corollarium propositionis
13</a> et per <a href="#323">propositionem 23
hujus</a>); ergo amans
(per <a href="#311sc">scholium propositionis 11
hujus</a>) hac etiam de causa tristitia afficietur et
eo majore quo amor major fuerat hoc est præter tristitiam
quæ odii fuit causa, alia ex eo oritur quod rem amavit et
consequenter majore tristitiæ affectu rem amatam
contemplabitur hoc est (per <a href="#313sc">scholium
propositionis 13 hujus</a>) majore odio prosequetur
quam si eandem non amavisset et eo majore quo amor major
fuerat. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="339" id="id339"></a><h3>Propositio 39</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#340sc">340sc</a><br /><a href="#340c2">340c2</a><br /><a href="#341sc">341sc</a><br /><a href="#341sc">341sc</a><br /><a href="#3ad34">3ad34</a><br /><a href="#3ad36">3ad36</a><br /><a href="#3ad42e">3ad42e</a><br /><a href="#434">434</a><br /><a href="#437sc2">437sc2</a><br /><a href="#445">445</a><br /><a href="#445c1">445c1</a><br /><a href="#445c2">445c2</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Qui aliquem odio habet, ei malum inferre conabitur nisi ex eo
majus sibi malum oriri timeat et contra qui aliquem amat, ei
eadem lege benefacere conabitur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="339d" id="id339d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#313sc">313sc</a><br /><a href="#328">328</a><br /><a href="#328">328</a><br /><a href="#337">337</a><br /></p></div>
<p>Aliquem odio habere est (per <a href="#313sc">scholium
propositionis 13 hujus</a>) aliquem ut tristitiæ
causam imaginari adeoque
(per <a href="#328">propositionem 28 hujus</a>)
is qui aliquem odio habet, eundem amovere vel destruere
conabitur. Sed si inde aliquid tristius sive (quod idem
est) majus malum sibi timeat idque se vitare posse credit
non inferendo ei quem odit malum quod meditabatur, a malo
inferendo (per <a href="#328">eandem propositionem 28
hujus</a>) abstinere cupiet idque
(per <a href="#337">propositionem 37 hujus</a>)
majore conatu quam quo tenebatur inferendi malum, qui
propterea prævalebit, ut volebamus. Secundæ partis
demonstratio eodem modo procedit. Ergo qui aliquem odio
habet etc. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="339sc" id="id339sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#351sc">351sc</a><br /><a href="#3ad39">3ad39</a><br /><a href="#470">470</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#309">309</a><br /><a href="#328">328</a><br /></p></div>
<p>Per bonum hic intelligo omne genus lætitiæ et quicquid
porro ad eandem conducit et præcipue id quod desiderio
qualecunque illud sit, satisfacit. Per malum autem omne
tristitiæ genus et præcipue id quod desiderium
frustratur. Supra enim (in <a href="#309">scholio
propositionis 9 hujus</a>) ostendimus nos nihil
cupere quia id bonum esse judicamus sed contra id bonum
vocamus quod cupimus et consequenter id quod aversamur malum
appellamus; quare unusquisque ex suo affectu judicat seu
æstimat quid bonum, quid malum, quid melius, quid pejus et
quid denique optimum quidve pessimum sit. Sic avarus argenti
copiam optimum, ejus autem inopiam pessimum
judicat. Ambitiosus autem nihil æque ac gloriam cupit et
contra nihil æque ac pudorem reformidat. Invido deinde nihil
jucundius quam alterius infelicitas et nihil molestius quam
aliena felicitas ac sic unusquisque ex suo affectu rem
aliquam bonam aut malam, utilem aut inutilem esse
judicat. Cæterum hic affectus quo homo ita disponitur ut id
quod vult nolit vel ut id quod non vult velit, timor
vocatur, qui proinde nihil aliud est quam metus quatenus
homo ab eodem disponitur ad malum quod futurum judicat,
minore vitandum (vide <a href="#328">propositionem 28
hujus</a>). Sed si malum quod timet pudor sit, tum
timor appellatur verecundia. Denique si cupiditas malum
futurum vitandi coercetur timore alterius mali ita ut quid
potius velit, nesciat, tum metus vocatur consternatio
præcipue si utrumque malum quod timetur ex maximis sit.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="340" id="id340"></a><h3>Propositio 40</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#340c1">340c1</a><br /><a href="#340c2">340c2</a><br /><a href="#343">343</a><br /><a href="#345">345</a><br /><a href="#349sc">349sc</a><br /><a href="#434">434</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Qui se odio haberi ab aliquo imaginatur nec se ullam odii
causam illi dedisse credit, eundem odio contra habebit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="340d" id="id340d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#313sc">313sc</a><br /><a href="#313sc">313sc</a><br /><a href="#327">327</a><br /></p></div>
<p>Qui aliquem odio affectum imaginatur, eo ipso etiam odio
afficietur (per <a href="#327">propositionem 27
hujus</a>) hoc est (per <a href="#313sc">scholium
propositionis 13 hujus</a>) tristitia concomitante
idea causæ externæ. At ipse (per hypothesin) nullam hujus
tristitiæ causam imaginatur præter illum qui ipsum odio
habet; ergo ex hoc quod se odio haberi ab aliquo imaginatur,
tristitia afficietur concomitante idea ejus qui ipsum odio
habet sive (per <a href="#313sc">idem
scholium</a>) eundem odio habebit. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="340sc" id="id340sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#341sc">341sc</a><br /><a href="#434">434</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#325">325</a><br /><a href="#330">330</a><br /><a href="#330sc">330sc</a><br /><a href="#339">339</a><br /></p></div>
<p>Quod si se justam odii causam præbuisse imaginatur, tum
(per <a href="#330">propositionem 30 hujus</a> et
<a href="#330sc">ejusdem scholium</a>) pudore
afficietur. Sed hoc (per <a href="#325">propositionem 25
hujus</a>) raro contingit. Præterea hæc odii
reciprocatio oriri etiam potest ex eo quod odium sequatur
conatus malum inferendi ei qui odio habetur (per
<a href="#339">propositionem 39 hujus</a>). Qui
igitur se odio haberi ab aliquo imaginatur, eundem alicujus
mali sive tristitiæ causam imaginabitur atque adeo tristitia
afficietur seu metu concomitante idea ejus qui ipsum odio
habet tanquam causa hoc est odio contra afficietur ut
supra.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="340c1" id="id340c1"></a><h4>Corollarium 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#340">340</a><br /></p></div>
<p>Qui quem amat odio erga se affectum imaginatur, odio et
amore simul conflictabitur. Nam quatenus imaginatur ab eodem
se odio haberi, determinatur
(per <a href="#340">propositionem
præcedentem</a>) ad eundem contra odio habendum. At
(per hypothesin) ipsum nihilominus amat : ergo odio et amore
simul conflictabitur.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="340c2" id="id340c2"></a><h4>Corollarium 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#3ad37">3ad37</a><br /><a href="#437sc2">437sc2</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Si aliquis imaginatur ab aliquo quem antea nullo affectu
prosecutus est, malum aliquod præ odio sibi illatum esse,
statim idem malum eidem referre conabitur.</p>
<div class="subentitas"><a name="340c2d" id="id340c2d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#326">326</a><br /><a href="#339">339</a><br /><a href="#340">340</a><br /></p></div>
<p>Qui aliquem odio erga se affectum esse imaginatur, eum
contra (per <a href="#340">præcedentem
propositionem</a>) odio habebit et (per
<a href="#326">propositionem 26 hujus</a>) id
omne comminisci conabitur quod eundem possit tristitia
afficere atque id eidem
(per <a href="#339">propositionem 39 hujus</a>)
inferre studebit. At (per hypothesin) primum quod
hujusmodi imaginatur, est malum sibi illatum; ergo idem
statim eidem inferre conabitur. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="340c2sc" id="id340c2sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#3ad37">3ad37</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Conatus malum inferendi ei quem odimus ira vocatur;
conatus autem malum nobis illatum referendi vindicta
appellatur.</p>
</div>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="341" id="id341"></a><h3>Propositio 41</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#343">343</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#315c">315c</a><br /><a href="#316">316</a><br /></p></div>
<p><em>Si quis ab aliquo se amari imaginatur nec se ullam ad id
causam dedisse credit (quod
per <a href="#315c">corollarium propositionis
15</a> et per <a href="#316">propositionem 16
hujus</a> fieri potest) eundem contra amabit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="341d" id="id341d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hæc propositio eadem via demonstratur ac præcedens. Cujus
etiam scholium vide.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="341sc" id="id341sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#3ad34">3ad34</a><br /><a href="#449">449</a><br /><a href="#457sc">457sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#325">325</a><br /><a href="#330">330</a><br /><a href="#330sc">330sc</a><br /><a href="#339">339</a><br /><a href="#339">339</a><br /><a href="#340sc">340sc</a><br /></p></div>
<p>Quod si se justam amoris causam præbuisse crediderit,
gloriabitur (per <a href="#330">propositionem 30
hujus</a> cum <a href="#330sc">ejusdem
scholio</a>) quod quidem
(per <a href="#325">propositionem 25 hujus</a>)
frequentius contingit et cujus contrarium evenire diximus
quando aliquis ab aliquo se odio haberi imaginatur (vide
<a href="#340sc">scholium propositionis
præcedentis</a>). Porro hic reciprocus amor et
consequenter (per <a href="#339">propositionem 39
hujus</a>) conatus benefaciendi ei qui nos amat
quique (per <a href="#339">eandem propositionem 39
hujus</a>) nobis benefacere conatur, gratia seu
gratitudo vocatur atque adeo apparet homines longe
paratiores esse ad vindictam quam ad referendum
beneficium.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="341c" id="id341c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Qui ab eo quem odio habet, se amari imaginatur, odio et
amore simul conflictabitur. Quod eadem via qua primum
propositionis præcedentis corollarium demonstratur.</p>
<div class="subentitas"><a name="341csc" id="id341csc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Quod si odium prævaluerit, ei a quo amatur malum inferre
conabitur, qui quidem affectus crudelitas appellatur
præcipue si illum qui amat nullam odii communem causam
præbuisse creditur.</p>
</div>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="342" id="id342"></a><h3>Propositio 42</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#470">470</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Qui in aliquem amore aut spe gloriæ motus beneficium
contulit, contristabitur si viderit beneficium ingrato animo
accipi.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="342d" id="id342d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#312">312</a><br /><a href="#319">319</a><br /><a href="#330sc">330sc</a><br /><a href="#333">333</a><br /><a href="#334">334</a><br /></p></div>
<p>Qui rem aliquam sibi similem amat, conatur quantum potest
efficere ut ab ipsa contra ametur
(per <a href="#333">propositionem 33
hujus</a>). Qui igitur præ amore in aliquem
beneficium contulit, id facit desiderio quo tenetur ut
contra ametur hoc est (per <a href="#334">propositionem
34 hujus</a>) spe gloriæ sive
(per <a href="#330sc">scholium propositionis 30
hujus</a>) lætitiæ adeoque
(per <a href="#312">propositionem 12 hujus</a>)
hanc gloriæ causam quantum potest imaginari sive ut actu
existentem contemplari conabitur. At (per hypothesin) aliud
imaginatur quod ejusdem causæ existentiam secludit : ergo
(per <a href="#319">propositionem 19 hujus</a>)
eo ipso contristabitur. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="343" id="id343"></a><h3>Propositio 43</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#349sc">349sc</a><br /><a href="#446">446</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Odium reciproco odio augetur et amore contra deleri
potest.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="343d" id="id343d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#326">326</a><br /><a href="#329">329</a><br /><a href="#330">330</a><br /><a href="#337">337</a><br /><a href="#340">340</a><br /><a href="#341">341</a><br /></p></div>
<p>Qui eum quem odit, odio contra erga se affectum esse
imaginatur, eo ipso (per <a href="#340">propositionem 40
hujus</a>) novum odium oritur durante (per
hypothesin) adhuc primo. Sed si contra eundem amore erga se
affectum esse imaginetur, quatenus hoc imaginatur eatenus
(per <a href="#330">propositionem 30 hujus</a>)
se ipsum cum lætitia contemplatur et eatenus (per
<a href="#329">propositionem 29 hujus</a>) eidem
placere conabitur hoc est
(per <a href="#341">propositionem 41 hujus</a>)
eatenus conatur ipsum odio non habere nullaque tristitia
afficere; qui quidem conatus
(per <a href="#337">propositionem 37 hujus</a>)
major vel minor erit pro ratione affectus ex quo oritur
atque adeo si major fuerit illo qui ex odio oritur et quo
rem quam odit (per <a href="#326">propositionem 26
hujus</a>) tristitia afficere conatur, ei prævalebit
et odium ex animo delebit. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="344" id="id344"></a><h3>Propositio 44</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#446">446</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Odium quod amore plane vincitur in amorem transit et amor
propterea major est quam si odium non præcessisset.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="344d" id="id344d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#313c">313c</a><br /><a href="#313sc">313sc</a><br /><a href="#313sc">313sc</a><br /><a href="#313sc">313sc</a><br /><a href="#313sc">313sc</a><br /><a href="#321">321</a><br /><a href="#323">323</a><br /><a href="#328">328</a><br /><a href="#333">333</a><br /><a href="#337">337</a><br /><a href="#337">337</a><br /><a href="#338">338</a><br /></p></div>
<p>Eodem modo procedit ac <a href="#338">propositionis 38
hujus</a>. <a href="#313sc"></a><a href="#328"></a><a href="#313sc"></a><a href="#321"></a><a href="#337"></a><a href="#333"></a><a href="#313c"></a><a href="#323"></a><a href="#311sc"></a><a href="#313sc"></a> Nam
qui rem quam odit sive quam cum tristitia contemplari
solebat, amare incipit, eo ipso quod amat, lætatur et huic
lætitiæ quam amor involvit (vide ejus definitionem
in <a href="#313sc">scholio propositionis 13
hujus</a>) illa etiam accedit quæ ex eo oritur quod
conatus amovendi tristitiam quam odium involvit (ut in
<a href="#337">propositione 37 hujus</a>
ostendimus) prorsus juvatur concomitante idea ejus quem odio
habuit tanquam causa.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="344sc" id="id344sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#306">306</a><br /></p></div>
<p>Quamvis res ita se habeat, nemo tamen conabitur rem aliquam
odio habere vel tristitia affici ut majore hac lætitia
fruatur hoc est nemo spe damnum recuperandi damnum sibi
inferri cupiet nec ægrotare desiderabit spe
convalescendi. Nam unusquisque suum esse conservare et
tristitiam quantum potest amovere semper conabitur. Quod si
contra concipi posset hominem posse cupere aliquem odio
habere ut eum postea majore amore prosequatur, tum eundem
odio habere semper desiderabit. Nam quo odium majus fuerit,
eo amor erit major atque adeo desiderabit semper ut odium
magis magisque augeatur et eadem de causa homo magis ac
magis ægrotare conabitur ut majore lætitia ex restauranda
valetudine postea fruatur atque adeo semper ægrotare
conabitur, quod (per <a href="#306">propositionem 6
hujus</a>) est absurdum.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="345" id="id345"></a><h3>Propositio 45</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Si quis aliquem sibi similem odio in rem sibi similem quam
amat, affectum esse imaginatur, eum odio habebit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="345d" id="id345d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#313sc">313sc</a><br /><a href="#313sc">313sc</a><br /><a href="#321">321</a><br /><a href="#340">340</a><br /></p></div>
<p>Nam res amata eum qui ipsam odit, odio contra habet (per
<a href="#340">propositionem 40 hujus</a>)
adeoque amans qui aliquem imaginatur rem amatam odio habere,
eo ipso rem amatam odio hoc est
(per <a href="#313sc">scholium propositionis 13
hujus</a>) tristitia affectam esse imaginatur et
consequenter (per <a href="#321">propositionem 21
hujus</a>) contristatur idque concomitante idea ejus
qui rem amatam odit tanquam causa hoc est
(per <a href="#313sc">scholium propositionis 13
hujus</a>) ipsum odio habebit. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="346" id="id346"></a><h3>Propositio 46</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Si quis ab aliquo cujusdam classis sive nationis a sua
diversæ lætitia vel tristitia affectus fuerit concomitante
ejus idea sub nomine universali classis vel nationis tanquam
causa, is non tantum illum sed omnes ejusdem classis vel
nationis amabit vel odio habebit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="346d" id="id346d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#316">316</a><br /></p></div>
<p>Hujus rei demonstratio patet
ex <a href="#316">propositione 16 hujus
partis</a>.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="347" id="id347"></a><h3>Propositio 47</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Lætitia quæ ex eo oritur quod scilicet rem quam odimus
destrui aut alio malo affici imaginamur, non oritur absque
ulla animi tristitia.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="347d" id="id347d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#327">327</a><br /></p></div>
<p>Patet ex <a href="#327">propositione 27
hujus</a>. Nam quatenus rem nobis similem tristitia
affici imaginamur eatenus contristamur.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="347sc" id="id347sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#3ad11e">3ad11e</a><br /><a href="#3ad32e">3ad32e</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#217c">217c</a><br /></p></div>
<p>Potest hæc propositio etiam demonstrari
ex <a href="#217c">corollario propositionis 17 partis
II</a>. Quoties enim rei recordamur, quamvis ipsa
actu non existat, eandem tamen ut præsentem contemplamur
corpusque eodem modo afficitur; quare quatenus rei memoria
viget eatenus homo determinatur ad eandem cum tristitia
contemplandum; quæ determinatio manente adhuc rei imagine
coercetur quidem memoria illarum rerum quæ hujus existentiam
secludunt sed non tollitur atque adeo homo eatenus tantum
lætatur quatenus hæc determinatio coercetur et hinc fit ut
hæc lætitia quæ ex rei quam odimus malo oritur, toties
repetatur quoties ejusdem rei recordamur. Nam uti diximus
quando ejusdem rei imago excitatur, quia hæc ipsius rei
existentiam involvit, hominem determinat ad rem cum eadem
tristitia contemplandum qua eandem contemplari solebat cum
ipsa existeret. Sed quia ejusdem rei imagini alias junxit
quæ ejusdem existentiam secludunt, ideo hæc ad tristitiam
determinatio statim coercetur et homo de novo lætatur et hoc
toties quoties hæc repetitio fit. Atque hæc eadem est causa
cur homines lætantur quoties alicujus jam præteriti mali
recordantur et cur pericula a quibus liberati sunt, narrare
gaudeant. Nam ubi aliquod periculum imaginantur, idem veluti
adhuc futurum contemplantur et ad id metuendum
determinantur, quæ determinatio de novo coercetur idea
libertatis quam hujus periculi ideæ junxerunt cum ab eodem
liberati sunt quæque eos de novo securos reddit atque adeo
de novo lætantur.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="348" id="id348"></a><h3>Propositio 48</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#349">349</a><br /><a href="#349">349</a><br /><a href="#506">506</a><br /><a href="#509">509</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Amor et odium exempli gratia erga Petrum destruitur si
tristitia quam hoc et lætitia quam ille involvit, ideæ
alterius causæ jungatur et eatenus uterque diminuitur quatenus
imaginamur Petrum non solum fuisse alterutrius causam.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="348d" id="id348d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#313sc">313sc</a><br /></p></div>
<p>Patet ex sola amoris et odii definitione, quam vide in
<a href="#313sc">scholio propositionis 13
hujus</a>. Nam propter hoc solum lætitia vocatur
amor et tristitia odium erga Petrum quia scilicet Petrus
hujus vel illius affectus causa esse consideratur. Hoc
itaque prorsus vel ex parte sublato affectus quoque erga
Petrum prorsus vel ex parte diminuitur. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="349" id="id349"></a><h3>Propositio 49</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#351sc">351sc</a><br /><a href="#505">505</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Amor et odium erga rem quam liberam esse imaginamur, major ex
pari causa uterque debet esse quam erga necessariam.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="349d" id="id349d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d7">1d7</a><br /><a href="#1d7">1d7</a><br /><a href="#313sc">313sc</a><br /><a href="#348">348</a><br /><a href="#348">348</a><br /></p></div>
<p>Res quam liberam esse imaginamur, debet
(per <a href="#1d7">definitionem 7 partis I</a>)
per se absque aliis percipi. Si igitur eandem lætitiæ vel
tristitiæ causam esse imaginemur, eo ipso
(per <a href="#313sc">scholium propositionis 13
hujus</a>) eandem amabimus vel odio habebimus idque
(per <a href="#348">propositionem
præcedentem</a>) summo amore vel odio qui ex dato
affectu oriri potest. Sed si rem quæ ejusdem affectus est
causa ut necessariam imaginemur, tum
(per <a href="#1d7">eandem definitionem 7 partis
I</a>) ipsam non solam sed cum aliis ejusdem affectus
causam esse imaginabimur atque adeo
(per <a href="#348">propositionem
præcedentem</a>) amor et odium erga ipsam minor
erit. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="349sc" id="id349sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#327">327</a><br /><a href="#334">334</a><br /><a href="#340">340</a><br /><a href="#343">343</a><br /></p></div>
<p>Hinc sequitur homines, quia se liberos esse existimant,
majore amore vel odio se invicem prosequi quam alia; ad quod
accedit affectuum imitatio, de qua
vide <a href="#327">propositiones
27</a>, <a href="#334">34</a>, <a href="#340">40</a> et
<a href="#343">43 hujus</a>.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="350" id="id350"></a><h3>Propositio 50</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Res quæcunque potest esse per accidens spei aut metus
causa.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="350d" id="id350d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#3p1">3p1</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#314">314</a><br /><a href="#315">315</a><br /><a href="#318sc2">318sc2</a><br /></p></div>
<p>Hæc propositio eadem via demonstratur
qua <a href="#315">propositio 15
hujus</a><a href="#3p1"></a><a href="#314"></a><a href="#311sc"></a>, quam
vide una cum <a href="#318sc2">scholio II propositionis
18 hujus</a>.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="350sc" id="id350sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#315c">315c</a><br /><a href="#318sc2">318sc2</a><br /><a href="#325">325</a><br /><a href="#328">328</a><br /></p></div>
<p>Res quæ per accidens spei aut metus sunt causæ, bona aut
mala omina vocantur. Deinde quatenus hæc eadem omina sunt
spei aut metus causa eatenus (per definitionem spei et
metus, quam vide in <a href="#318sc2">scholio II
propositionis 18 hujus</a>) lætitiæ aut tristitiæ
sunt causa et consequenter
(per <a href="#315c">corollarium propositionis 15
hujus</a>) eatenus eadem amamus vel odio habemus et
(per <a href="#328">propositionem 28 hujus</a>)
tanquam media ad ea quæ speramus, adhibere vel tanquam
obstacula aut metus causas amovere conamur. Præterea ex
<a href="#325">propositione 25 hujus</a> sequitur
nos natura ita esse constitutos ut ea quæ speramus, facile,
quæ autem timemus, difficile credamus et ut de iis plus
minusve justo sentiamus. Atque ex his ortæ sunt
superstitiones quibus homines ubique conflictantur. Cæterum
non puto operæ esse pretium animi hic ostendere
fluctuationes quæ ex spe et metu oriuntur quandoquidem ex
sola horum affectuum definitione sequitur non dari spem sine
metu neque metum sine spe (ut fusius suo loco explicabimus)
et præterea quandoquidem quatenus aliquid speramus aut
metuimus eatenus idem amamus vel odio habemus atque adeo
quicquid de amore et odio diximus, facile unusquisque spei
et metui applicare poterit.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="351" id="id351"></a><h3>Propositio 51</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#433">433</a><br /><a href="#433">433</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Diversi homines ab uno eodemque objecto diversimode affici
possunt et unus idemque homo ab uno eodemque objecto potest
diversis temporibus diversimode affici.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="351d" id="id351d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#213a1a">213a1a</a><br /><a href="#213a1a">213a1a</a><br /><a href="#213p3">213p3</a><br /><a href="#213p3">213p3</a><br /></p></div>
<p>Corpus humanum (per <a href="#213p3">postulatum 3
partis II</a>) a corporibus externis plurimis modis
afficitur. Possunt igitur eodem tempore duo homines
diversimode esse affecti atque adeo
(per <a href="#213a1a">axioma 1 quod est post lemma 3,
quod vide post propositionem 13 partis II</a>) ab
uno eodemque objecto possunt diversimode affici. Deinde
(per
<a href="#213p3">idem postulatum</a>) corpus
humanum potest jam hoc jam alio modo esse affectum et
consequenter (per <a href="#213a1a">idem
axioma</a>) ab uno eodemque objecto diversis
temporibus diversimode affici. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="351sc" id="id351sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#3ad27e">3ad27e</a><br /><a href="#3ad40">3ad40</a><br /><a href="#3ad41">3ad41</a><br /><a href="#3ad42e">3ad42e</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#328">328</a><br /><a href="#339sc">339sc</a><br /><a href="#349">349</a><br /></p></div>
<p>Videmus itaque fieri posse ut quod hic amat, alter odio
habeat et quod hic metuit, alter non metuat et ut unus
idemque homo jam amet quod antea oderit et ut jam audeat
quod antea timuit etc. Deinde quia unusquisque ex suo
affectu judicat quid bonum, quid malum, quid melius et quid
pejus sit (vide <a href="#339sc">scholium propositionis
39 hujus</a>) sequitur homines tam judicio quam
affectu variare posse et hinc fit ut cum alios aliis
comparamus, ex sola affectuum differentia a nobis
distinguantur et ut alios intrepidos, alios timidos, alios
denique alio nomine appellemus. Exempli gratia illum ego
intrepidum vocabo qui malum contemnit quod ego timere soleo
et si præterea ad hoc attendam quod ejus cupiditas malum
inferendi ei quem odit et benefaciendi ei quem amat, non
coercetur timore mali a quo ego contineri soleo, ipsum
audacem appellabo. Deinde ille mihi timidus videbitur qui
malum timet quod ego contemnere soleo et si insuper ad hoc
attendam quod ejus cupiditas coercetur timore mali quod me
continere nequit, ipsum pusillanimem esse dicam et sic
unusquisque judicabit. Denique ex hac hominis natura et
judicii inconstantia ut et quod homo sæpe ex solo affectu de
rebus judicat et quod res quas ad lætitiam vel tristitiam
facere credit quasque propterea
(per <a href="#328">propositionem 28 hujus</a>)
ut fiant promovere vel amovere conatur, sæpe non nisi
imaginariæ sint ut jam taceam alia quæ in II parte
ostendimus de rerum incertitudine, facile concipimus hominem
posse sæpe in causa esse tam ut contristetur quam ut lætetur
sive ut tam tristitia quam lætitia afficiatur concomitante
idea sui tanquam causa atque adeo facile intelligimus quid
pœnitentia et quid acquiescentia in se ipso sit. Nempe
pœnitentia est tristitia concomitante idea sui et
acquiescentia in se ipso est lætitia concomitante idea sui
tanquam causa et hi affectus vehementissimi sunt quia
homines se liberos esse credunt
(vide <a href="#349">propositionem 49
hujus</a>).</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="352" id="id352"></a><h3>Propositio 52</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#3ad4">3ad4</a><br /><a href="#3ad10e">3ad10e</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Objectum quod simul cum aliis antea vidimus vel quod nihil
habere imaginamur nisi quod commune est pluribus, non tamdiu
contemplabimur ac illud quod aliquid singulare habere
imaginamur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="352d" id="id352d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#218">218</a><br /><a href="#218sc">218sc</a><br /></p></div>
<p>Simulatque objectum quod cum aliis vidimus, imaginamur,
statim et aliorum recordamur
(per <a href="#218">propositionem 18 partis
II</a>, <a href="#218sc">cujus etiam
scholium</a> vide) et sic ex unius contemplatione
statim in contemplationem alterius incidimus. Atque eadem
est ratio objecti quod nihil habere imaginamur nisi quod
commune est pluribus. Nam eo ipso supponimus nos nihil in eo
contemplari quod antea cum aliis non viderimus. Verum cum
supponimus nos in objecto aliquo aliquid singulare quod
antea nunquam vidimus, imaginari, nihil aliud dicimus quam
quod mens dum illud objectum contemplatur, nullum aliud in
se habeat in cujus contemplationem ex contemplatione illius
incidere potest atque adeo ad illud solum contemplandum
determinata est. Ergo objectum etc. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="352sc" id="id352sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#355c2sc">355c2sc</a><br /><a href="#3ad4">3ad4</a><br /><a href="#3ad5">3ad5</a><br /><a href="#3ad11e">3ad11e</a><br /><a href="#3ad42e">3ad42e</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#312">312</a><br /><a href="#315">315</a><br /><a href="#315c">315c</a><br /><a href="#327">327</a><br /></p></div>
<p>Hæc mentis affectio sive rei singularis imaginatio quatenus
sola in mente versatur, vocatur admiratio, quæ si ab objecto
quod timemus moveatur, consternatio dicitur quia mali
admiratio hominem suspensum in sola sui contemplatione ita
tenet ut de aliis cogitare non valeat quibus illud malum
vitare posset. Sed si id quod admiramur sit hominis alicujus
prudentia, industria vel aliquid hujusmodi, quia eo ipso
hominem nobis longe antecellere contemplamur, tum admiratio
vocatur veneratio; alias horror si hominis iram, invidiam
etc. admiramur. Deinde si hominis quem amamus prudentiam,
industriam etc. admiramur, amor eo ipso
(per <a href="#312">propositionem 12 hujus</a>)
major erit et hunc amorem admirationi sive venerationi
junctum devotionem vocamus. Et ad hunc modum concipere etiam
possumus odium, spem, securitatem et alios affectus
admirationi junctos atque adeo plures affectus deducere
poterimus quam qui receptis vocabulis indicari solent. Unde
apparet affectuum nomina inventa esse magis ex eorum vulgari
usu quam ex eorundem accurata cognitione.</p>
<p>Admirationi opponitur contemptus cujus tamen causa hæc
plerumque est quod scilicet ex eo quod aliquem rem aliquam
admirari, amare, metuere etc. videmus vel ex eo quod res
aliqua primo aspectu apparet similis rebus quas admiramur,
amamus, metuimus etc. (per <a href="#315">propositionem
15</a> cum <a href="#315c">ejus
corollario</a> et <a href="#327">propositionem 27
hujus</a>) determinamur ad eandem rem admirandum,
amandum, metuendum etc. Sed si ex ipsius rei præsentia vel
accuratiore contemplatione, id omne de eadem negare cogamur
quod causa admirationis, amoris, metus etc. esse potest, tum
mens ex ipsa rei præsentia magis ad ea cogitandum quæ in
objecto non sunt quam quæ in ipso sunt, determinata manet
cum tamen contra ex objecti præsentia id præcipue cogitare
soleat quod in objecto est. Porro sicut devotio ex rei quam
amamus admiratione sic irrisio ex rei quam odimus vel
metuimus contemptu oritur et dedignatio ex stultitiæ
contemptu sicuti veneratio ex admiratione
prudentiæ. Possumus denique amorem, spem, gloriam et alios
affectus junctos contemptui concipere atque inde alios
præterea affectus deducere quos etiam nullo singulari
vocabulo ab aliis distinguere solemus.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="353" id="id353"></a><h3>Propositio 53</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#355c1sc">355c1sc</a><br /><a href="#358">358</a><br /><a href="#3ad27e">3ad27e</a><br /><a href="#515">515</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Cum mens se ipsam suamque agendi potentiam contemplatur,
lætatur et eo magis quo se suamque agendi potentiam
distinctius imaginatur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="353d" id="id353d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#219">219</a><br /><a href="#223">223</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /></p></div>
<p>Homo se ipsum non cognoscit nisi per affectiones sui
corporis earumque ideas
(per <a href="#219">propositiones 19</a>
et <a href="#223">23 partis II</a>). Cum ergo fit
ut mens se ipsam possit contemplari, eo ipso ad majorem
perfectionem transire hoc est
(per <a href="#311sc">scholium propositionis 11
hujus</a>) lætitia affici supponitur et eo majore quo
se suamque agendi potentiam distinctius imaginari
potest. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="353c" id="id353c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#355c1">355c1</a><br /><a href="#452sc">452sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#327">327</a><br /><a href="#329sc">329sc</a><br /></p></div>
<p>Hæc lætitia magis magisque fovetur quo magis homo se ab
aliis laudari imaginatur. Nam quo magis se ab aliis laudari
imaginatur eo majore lætitia alios ab ipso affici imaginatur
idque concomitante idea sui
(per <a href="#329sc">scholium propositionis 29
hujus</a>) atque adeo
(per <a href="#327">propositionem 27 hujus</a>)
ipse majore lætitia concomitante idea sui
afficitur. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="354" id="id354"></a><h3>Propositio 54</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#355">355</a><br /><a href="#3ad27e">3ad27e</a><br /><a href="#3ad29e">3ad29e</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Mens ea tantum imaginari conatur quæ ipsius agendi potentiam
ponunt.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="354d" id="id354d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#307">307</a><br /></p></div>
<p>Mentis conatus sive potentia est ipsa ipsius mentis
essentia (per <a href="#307">propositionem 7
hujus</a>); mentis autem essentia (ut per se notum)
id tantum quod mens est et potest, affirmat; at non id quod
non est neque potest adeoque id tantum imaginari conatur
quod ipsius agendi potentiam affirmat sive ponit. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="355" id="id355"></a><h3>Propositio 55</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#355c2sc">355c2sc</a><br /><a href="#3ad27e">3ad27e</a><br /><a href="#453">453</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Cum mens suam impotentiam imaginatur, eo ipso
contristatur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="355d" id="id355d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#354">354</a><br /></p></div>
<p>Mentis essentia id tantum quod mens est et potest, affirmat
sive de natura mentis est ea tantummodo imaginari quæ ipsius
agendi potentiam ponunt
(per <a href="#354">propositionem
præcedentem</a>). Cum itaque dicimus quod mens dum se
ipsam contemplatur, suam imaginatur impotentiam, nihil aliud
dicimus quam quod dum mens aliquid imaginari conatur quod
ipsius agendi potentiam ponit, hic ejus conatus coercetur
sive (per <a href="#311sc">scholium propositionis 11
hujus</a>) quod ipsa contristatur. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="355c1" id="id355c1"></a><h4>Corollarium 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#452sc">452sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#353c">353c</a><br /></p></div>
<p>Hæc tristitia magis ac magis fovetur si se ab aliis
vituperari imaginatur; quod eodem modo demonstratur ac
<a href="#353c">corollarium propositionis 53
hujus</a>.</p>
<div class="subentitas"><a name="355c1sc" id="id355c1sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#3ad27e">3ad27e</a><br /><a href="#434">434</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#240sc1">240sc1</a><br /><a href="#324sc">324sc</a><br /><a href="#328">328</a><br /><a href="#332sc">332sc</a><br /><a href="#353">353</a><br /></p></div>
<p>Hæc tristitia concomitante idea nostræ imbecillitatis
humilitas appellatur; lætitia autem quæ ex contemplatione
nostri oritur, philautia vel acquiescentia in se ipso
vocatur. Et quoniam hæc toties repetitur quoties homo suas
virtutes sive suam agendi potentiam contemplatur, hinc
ergo etiam fit ut unusquisque facta sua narrare suique tam
corporis quam animi vires ostentare gestiat et ut homines
hac de causa sibi invicem molesti sint. Ex quibus iterum
sequitur homines natura esse invidos
(vide <a href="#324sc">scholium propositionis
24</a> et <a href="#332sc">scholium
propositionis 32 hujus</a>) sive ob suorum æqualium
imbecillitatem gaudere et contra propter eorundem virtutem
contristari. Nam quoties unusquisque suas actiones
imaginatur toties lætitia
(per <a href="#353">propositionem 53 hujus</a>)
afficitur et eo majore quo actiones plus perfectionis
exprimere et easdem distinctius imaginatur hoc est (per
illa quæ in <a href="#240sc1">scholio I propositionis
40 partis II</a> dicta sunt) quo magis easdem ab
aliis distinguere et ut res singulares contemplari
potest. Quare unusquisque ex contemplatione sui tunc
maxime gaudebit quando aliquid in se contemplatur quod de
reliquis negat. Sed si id quod de se affirmat, ad
universalem hominis vel animalis ideam refert, non
tantopere gaudebit et contra contristabitur si suas ad
aliorum actiones comparatas imbecilliores esse imaginetur,
quam quidem tristitiam
(per <a href="#328">propositionem 28 hujus</a>)
amovere conabitur idque suorum æqualium actiones perperam
interpretando vel suas quantum potest adornando. Apparet
igitur homines natura proclives esse ad odium et invidiam
ad quam accedit ipsa educatio. Nam parentes solo honoris
et invidiæ stimulo liberos ad virtutem concitare
solent. Sed scrupulus forsan remanet quod non raro hominum
virtutes admiremur eosque veneremur. Hunc ergo ut amoveam
sequens addam corollarium.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="355c2" id="id355c2"></a><h4>Corollarium 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Nemo virtutem alicui nisi æquali invidet.</p>
<div class="subentitas"><a name="355c2d" id="id355c2d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#309sc">309sc</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#313sc">313sc</a><br /><a href="#324sc">324sc</a><br /></p></div>
<p>Invidia est ipsum odium
(vide <a href="#324sc">scholium propositionis 24
hujus</a>) sive (per <a href="#313sc">scholium
propositionis 13 hujus</a>) tristitia hoc est (per
<a href="#311sc">scholium propositionis 11
hujus</a>) affectio qua hominis agendi potentia
seu conatus coercetur. At homo
(per <a href="#309sc">scholium propositionis 9
hujus</a>) nihil agere conatur neque cupit nisi
quod ex data sua natura sequi potest; ergo homo nullam
de se agendi potentiam seu (quod idem est) virtutem
prædicari cupiet quæ naturæ alterius est propria et suæ
aliena adeoque ejus cupiditas coerceri hoc est
(per <a href="#311sc">scholium propositionis 11
hujus</a>) ipse contristari nequit ex eo quod
aliquam virtutem in aliquo ipsi dissimili contemplatur
et consequenter neque ei invidere poterit. At quidem suo
æquali qui cum ipso ejusdem naturæ
supponitur. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="355c2sc" id="id355c2sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#352sc">352sc</a><br /><a href="#355">355</a><br /></p></div>
<p>Cum igitur supra in <a href="#352sc">scholio
propositionis 52 hujus partis</a> dixerimus nos
hominem venerari ex eo quod ipsius prudentiam,
fortitudinem etc. admiramur, id fit (ut
ex <a href="#355">ipsa propositione</a>
patet) quia has virtutes ei singulariter inesse et non
ut nostræ naturæ communes imaginamur adeoque easdem ipsi
non magis invidebimus quam arboribus altitudinem et
leonibus fortitudinem etc.</p>
</div>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="356" id="id356"></a><h3>Propositio 56</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#356sc">356sc</a><br /><a href="#433">433</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Lætitiæ, tristitiæ et cupiditatis et consequenter
uniuscujusque affectus qui ex his componitur ut animi
fluctuationis vel qui ab his derivatur nempe amoris, odii,
spei, metus etc. tot species dantur quot sunt species
objectorum a quibus afficimur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="356d" id="id356d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#217">217</a><br /><a href="#217sc">217sc</a><br /><a href="#240sc1">240sc1</a><br /><a href="#301">301</a><br /><a href="#303">303</a><br /><a href="#309sc">309sc</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /></p></div>
<p>Lætitia et tristitia et consequenter affectus qui ex his
componuntur vel ex his derivantur, passiones sunt (per
<a href="#311sc">scholium propositionis 11
hujus</a>); nos autem
(per <a href="#301">propositionem 1 hujus</a>)
necessario patimur quatenus ideas habemus inadæquatas et
quatenus easdem habemus
(per <a href="#303">propositionem 3 hujus</a>)
eatenus tantum patimur hoc est
(vide <a href="#240sc1">scholium I propositionis 40
partis II</a>) eatenus tantum necessario patimur
quatenus imaginamur sive
(vide <a href="#217">propositionem 17 partis
II</a> cum <a href="#217sc">ejus
scholio</a>) quatenus afficimur affectu qui naturam
nostri corporis et naturam corporis externi
involvit. Natura igitur uniuscujusque passionis ita
necessario debet explicari ut objecti a quo afficimur,
natura exprimatur. Nempe lætitia quæ ex objecto exempli
gratia A oritur, naturam ipsius objecti A et lætitia quæ
ex objecto B oritur, ipsius objecti B naturam involvit
atque adeo hi duo lætitiæ affectus natura sunt diversi
quia ex causis diversæ naturæ oriuntur. Sic etiam
tristitiæ affectus qui ex uno objecto oritur, diversus
natura est a tristitia quæ ab alia causa oritur, quod
etiam de amore, odio, spe, metu, animi fluctuatione
etc. intelligendum est ac proinde lætitiæ, tristitiæ,
amoris, odii etc. tot species necessario dantur quot sunt
species objectorum a quibus afficimur. At cupiditas est
ipsa uniuscujusque essentia seu natura quatenus ex data
quacunque ejus constitutione determinata concipitur ad
aliquid agendum (vide <a href="#309sc">scholium
propositionis 9 hujus</a>); ergo prout unusquisque
a causis externis hac aut illa lætitiæ, tristitiæ, amoris,
odii etc. specie afficitur hoc est prout ejus natura hoc
aut alio modo constituitur, ita ejus cupiditas alia atque
alia esse et natura unius a natura alterius cupiditatis
tantum differre necesse est quantum affectus a quibus
unaquæque oritur, inter se differunt. Dantur itaque tot
species cupiditatis quot sunt species lætitiæ, tristitiæ,
amoris etc. et consequenter (per jam ostensa) quot sunt
objectorum species a quibus afficimur. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="356sc" id="id356sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#3ad48e">3ad48e</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#356">356</a><br /></p></div>
<p>Inter affectuum species quæ
(per <a href="#356">propositionem
præcedentem</a>) perplurimæ esse debent, insignes
sunt luxuria, ebrietas, libido, avaritia et ambitio, quæ non
nisi amoris vel cupiditatis sunt notiones quæ hujus
utriusque affectus naturam explicant per objecta ad quæ
referuntur. Nam per luxuriam, ebrietatem, libidinem,
avaritiam et ambitionem nihil aliud intelligimus quam
convivandi, potandi, coeundi, divitiarum et gloriæ
immoderatum amorem vel cupiditatem. Præterea hi affectus
quatenus eos per solum objectum ad quod referuntur ab aliis
distinguimus, contrarios non habent. Nam temperantia quam
luxuriæ et sobrietas quam ebrietati et denique castitas quam
libidini opponere solemus, affectus seu passiones non sunt
sed animi indicant potentiam quæ hos affectus
moderatur. Cæterum reliquas affectuum species hic explicare
nec possum (quia tot sunt quot objectorum species) nec si
possem, necesse est. Nam ad id quod intendimus nempe ad
affectuum vires et mentis in eosdem potentiam determinandum,
nobis sufficit uniuscujusque affectus generalem habere
definitionem. Sufficit inquam nobis affectuum et mentis
communes proprietates intelligere ut determinare possimus
qualis et quanta sit mentis potentia in moderandis et
coercendis affectibus. Quamvis itaque magna sit differentia
inter hunc et illum amoris, odii vel cupiditatis affectum
exempli gratia inter amorem erga liberos et inter amorem
erga uxorem, nobis tamen has differentias cognoscere et
affectuum naturam et originem ulterius indagare, non est
opus.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="357" id="id357"></a><h3>Propositio 57</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quilibet uniuscujusque individui affectus ab affectu alterius
tantum discrepat quantum essentia unius ab essentia alterius
differt.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="357d" id="id357d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#213a1a">213a1a</a><br /><a href="#309sc">309sc</a><br /><a href="#309sc">309sc</a><br /><a href="#309sc">309sc</a><br /><a href="#311">311</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /></p></div>
<p>Hæc propositio patet ex <a href="#213a1a">axiomate 1,
quod vide post lemma 3 scholiumque propositionis 13 partis
II</a>. At nihilominus eandem ex trium primitivorum
affectuum definitionibus demonstrabimus. Omnes affectus ad
cupiditatem, lætitiam vel tristitiam referuntur ut eorum
quas dedimus definitiones, ostendunt. At cupiditas est
ipsa uniuscujusque natura seu essentia (vide ejus
definitionem in
<a href="#309sc">scholio propositionis 9
hujus</a>); ergo uniuscujusque individui cupiditas
a cupiditate alterius tantum discrepat quantum natura seu
essentia unius ab essentia alterius differt. Lætitia
deinde et tristitia passiones sunt quibus uniuscujusque
potentia seu conatus in suo esse perseverandi augetur vel
minuitur, juvatur vel coercetur
(per <a href="#311">propositionem 11 hujus</a>
et <a href="#311sc">ejus scholium</a>). At per
conatum in suo esse perseverandi quatenus ad mentem et
corpus simul refertur, appetitum et cupiditatem
intelligimus (vide <a href="#309sc">scholium
propositionis 9 hujus</a>); ergo lætitia et
tristitia est ipsa cupiditas sive appetitus quatenus a
causis externis augetur vel minuitur, juvatur vel
coercetur hoc est (per <a href="#309sc">idem
scholium</a>) est ipsa cujusque natura atque adeo
uniuscujusque lætitia vel tristitia a lætitia vel
tristitia alterius tantum etiam discrepat quantum natura
seu essentia unius ab essentia alterius differt et
consequenter quilibet uniuscujusque individui affectus ab
affectu alterius tantum discrepat etc. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="357sc" id="id357sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#437sc1">437sc1</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hinc sequitur affectus animalium quæ irrationalia dicuntur
(bruta enim sentire nequaquam dubitare possumus postquam
mentis novimus originem) ab affectibus hominum tantum
differre quantum eorum natura a natura humana
differt. Fertur quidem equus et homo libidine procreandi; at
ille libidine equina hic autem humana. Sic etiam libidines
et appetitus insectorum, piscium et avium alii atque alii
esse debent. Quamvis itaque unumquodque individuum sua qua
constat natura, contentum vivat eaque gaudeat, vita tamen
illa qua unumquodque est contentum et gaudium nihil aliud
est quam idea seu anima ejusdem individui atque adeo gaudium
unius a gaudio alterius tantum natura discrepat quantum
essentia unius ab essentia alterius differt. Denique ex
præcedenti propositione sequitur non parum etiam interesse
inter gaudium quo ebrius exempli gratia ducitur et inter
gaudium quo potitur philosophus, quod hic in transitu monere
volui. Atque hæc de affectibus qui ad hominem referuntur
quatenus patitur. Superest ut pauca addam de iis qui ad
eundem referuntur quatenus agit.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="358" id="id358"></a><h3>Propositio 58</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#359">359</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Præter lætitiam et cupiditatem quæ passiones sunt, alii
lætitiæ et cupiditatis affectus dantur qui ad nos quatenus
agimus, referuntur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="358d" id="id358d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#240sc2">240sc2</a><br /><a href="#243">243</a><br /><a href="#301">301</a><br /><a href="#301">301</a><br /><a href="#309">309</a><br /><a href="#309sc">309sc</a><br /><a href="#353">353</a><br /></p></div>
<p>Cum mens se ipsam suamque agendi potentiam concipit,
lætatur (per <a href="#353">propositionem 53
hujus</a>) : mens autem se ipsam necessario
contemplatur quando veram sive adæquatam ideam concipit (per
<a href="#243">propositionem 43 partis
II</a>). At mens quasdam ideas adæquatas concipit
(per <a href="#240sc2">scholium II propositionis 40
partis II</a>) : ergo eatenus etiam lætatur
quatenus ideas adæquatas concipit hoc est
(per <a href="#301">propositionem 1 hujus</a>)
quatenus agit. Deinde mens tam quatenus claras et
distinctas quam quatenus confusas habet ideas, in suo esse
perseverare conatur (per <a href="#309">propositionem
9 hujus</a>) : at per conatum cupiditatem
intelligimus (per <a href="#309sc">ejusdem
scholium</a>); ergo cupiditas ad nos refertur etiam
quatenus intelligimus sive
(per <a href="#301">propositionem 1 hujus</a>)
quatenus agimus. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="359" id="id359"></a><h3>Propositio 59</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#434">434</a><br /><a href="#451">451</a><br /><a href="#463">463</a><br /><a href="#463c">463c</a><br /><a href="#510sc">510sc</a><br /><a href="#518">518</a><br /><a href="#518sc">518sc</a><br /><a href="#542">542</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Inter omnes affectus qui ad mentem quatenus agit referuntur,
nulli alii sunt quam qui ad lætitiam vel cupiditatem
referuntur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="359d" id="id359d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#301">301</a><br /><a href="#311">311</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#358">358</a><br /></p></div>
<p>Omnes affectus ad cupiditatem, lætitiam vel tristitiam
referuntur ut eorum quas dedimus definitiones ostendunt. Per
tristitiam autem intelligimus quod mentis cogitandi potentia
minuitur vel coercetur (per <a href="#311">propositionem
11 hujus</a> et <a href="#311sc">ejus
scholium</a>) adeoque mens quatenus contristatur
eatenus ejus intelligendi hoc est ejus agendi potentia (per
<a href="#301">propositionem 1 hujus</a>)
minuitur vel coercetur adeoque nulli tristitiæ affectus ad
mentem referri possunt quatenus agit sed tantum affectus
lætitiæ et cupiditatis qui
(per <a href="#358">propositionem
præcedentem</a>) eatenus etiam ad mentem
referuntur. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="359sc" id="id359sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#446">446</a><br /><a href="#469">469</a><br /><a href="#469sc">469sc</a><br /><a href="#473sc">473sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Omnes actiones quæ sequuntur ex affectibus qui ad mentem
referuntur quatenus intelligit, ad fortitudinem refero quam
in animositatem et generositatem distinguo. Nam per
animositatem intelligo cupiditatem qua unusquisque conatur
suum esse ex solo rationis dictamine conservare. Per
generositatem autem cupiditatem intelligo qua unusquisque ex
solo rationis dictamine conatur reliquos homines juvare et
sibi amicitia jungere. Eas itaque actiones quæ solum agentis
utile intendunt, ad animositatem et quæ alterius etiam utile
intendunt ad generositatem refero. Temperantia igitur,
sobrietas et animi in periculis præsentia etc. animositatis
sunt species; modestia autem, clementia etc. species
generositatis sunt. Atque his puto me præcipuos affectus
animique fluctuationes quæ ex compositione trium
primitivorum affectuum nempe cupiditatis, lætitiæ et
tristitiæ oriuntur, explicuisse perque primas suas causas
ostendisse. Ex quibus apparet nos a causis externis multis
modis agitari nosque perinde ut maris undæ a contrariis
ventis agitatæ fluctuari nostri eventus atque fati
inscios. At dixi me præcipuos tantum, non omnes qui dari
possunt animi conflictus ostendisse. Nam eadem via qua supra
procedendo facile possumus ostendere amorem esse junctum
pœnitentiæ, dedignationi, pudori etc. Imo unicuique ex
jam dictis clare constare credo affectus tot modis alios cum
aliis posse componi indeque tot variationes oriri ut nullo
numero definiri queant. Sed ad meum institutum præcipuos
tantum enumeravisse sufficit nam reliqui quos omisi plus
curiositatis quam utilitatis haberent. Attamen de amore hoc
notandum restat quod scilicet sæpissime contingit dum re
quam appetebamus fruimur, ut corpus ex ea fruitione novam
acquirat constitutionem a qua aliter determinatur et aliæ
rerum imagines in eo excitantur et simul mens alia imaginari
aliaque cupere incipit. Exempli gratia cum aliquid quod nos
sapore delectare solet, imaginamur, eodem frui nempe
comedere cupimus. At quamdiu eodem sic fruimur, stomachus
adimpletur corpusque aliter constituitur. Si igitur corpore
jam aliter disposito ejusdem cibi imago quia ipse præsens
adest, fomentetur et consequenter conatus etiam sive
cupiditas eundem comedendi, huic cupiditati seu conatui nova
illa constitutio repugnabit et consequenter cibi quem
appetebamus, præsentia odiosa erit et hoc est quod fastidium
et tædium vocamus. Cæterum corporis affectiones externas quæ
in affectibus observantur, ut sunt tremor, livor, singultus,
risus etc. neglexi quia ad solum corpus absque ulla ad
mentem relatione referuntur. Denique de affectuum
definitionibus quædam notanda sunt, quas propterea hic
ordine repetam et quid in unaquaque observandum est, iisdem
interponam.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="3ad" id="id3ad"></a><h3>Affectuum definitiones </h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<div class="subentitas"><a name="3ad1" id="id3ad1"></a><h4>Definitio 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#415">415</a><br /><a href="#418">418</a><br /><a href="#419">419</a><br /><a href="#421">421</a><br /><a href="#437">437</a><br /><a href="#459">459</a><br /><a href="#461">461</a><br /><a href="#526">526</a><br /><a href="#528">528</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Cupiditas est ipsa hominis essentia quatenus ex data
quacunque ejus affectione determinata concipitur ad aliquid
agendum.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="3ad1e" id="id3ad1e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#223">223</a><br /><a href="#223">223</a><br /><a href="#309sc">309sc</a><br /></p></div>
<p>Diximus supra in <a href="#309sc">scholio
propositionis 9 hujus partis</a> cupiditatem esse
appetitum cum ejusdem conscientia; appetitum autem esse
ipsam hominis essentiam quatenus determinata est ad ea
agendum quæ ipsius conservationi inserviunt. Sed in
eodem scholio etiam monui me revera inter humanum
appetitum et cupiditatem nullam agnoscere
differentiam. Nam sive homo sui appetitus sit conscius
sive non sit, manet tamen appetitus unus idemque atque
adeo ne tautologiam committere viderer, cupiditatem per
appetitum explicare nolui sed eandem ita definire studui
ut omnes humanæ naturæ conatus quos nomine appetitus,
voluntatis, cupiditatis vel impetus significamus, una
comprehenderem. Potueram enim dicere cupiditatem esse
ipsam hominis essentiam quatenus determinata concipitur
ad aliquid agendum sed ex hac definitione
(per <a href="#223">propositionem 23 partis
II</a>) non sequeretur quod mens possit suæ
cupiditatis sive appetitus esse conscia. Igitur ut hujus
conscientiæ causam involverem, necesse fuit
(per <a href="#223">eandem propositionem</a>)
addere "quatenus ex data quacunque ejus affectione
determinata etc.". Nam per affectionem humanæ essentiæ
quamcunque ejusdem essentiæ constitutionem intelligimus,
sive ea sit innata sive quod ipsa per solum cogitationis
sive per solum extensionis attributum concipiatur sive
denique quod ad utrumque simul referatur. Hic igitur
cupiditatis nomine intelligo hominis quoscunque conatus,
impetus, appetitus et volitiones, qui pro varia ejusdem
hominis constitutione varii et non raro adeo sibi
invicem oppositi sunt ut homo diversimode trahatur et
quo se vertat, nesciat.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad2" id="id3ad2"></a><h4>Definitio </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#517">517</a><br /><a href="#527">527</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#311sc">311sc</a><br /></p></div>
<p><em>Lætitia est hominis transitio a minore ad majorem
perfectionem.<a href="#311sc"></a></em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad3" id="id3ad3"></a><h4>Definitio </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#464">464</a><br /><a href="#517">517</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Tristitia est hominis transitio a majore ad minorem
perfectionem.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="3ad3e" id="id3ad3e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#311sc">311sc</a><br /></p></div>
<p>Dico transitionem. Nam lætitia non est ipsa perfectio. Si
enim homo cum perfectione ad quam transit nasceretur,
ejusdem absque lætitiæ affectu compos esset; quod clarius
apparet ex tristitiæ affectu qui huic est contrarius. Nam
quod tristitia in transitione ad minorem perfectionem
consistit, non autem in ipsa minore perfectione, nemo
negare potest quandoquidem homo eatenus contristari nequit
quatenus alicujus perfectionis est particeps. Nec dicere
possumus quod tristitia in privatione majoris perfectionis
consistat nam privatio nihil est; tristitiæ autem affectus
actus est qui propterea nullus alius esse potest quam
actus transeundi ad minorem perfectionem hoc est actus quo
hominis agendi potentia minuitur vel coercetur
(vide <a href="#311sc">scholium propositionis 11
hujus</a>). Cæterum definitiones hilaritatis,
titillationis, melancholiæ et doloris omitto quia ad
corpus potissimum referuntur et non nisi lætitiæ aut
tristitiæ sunt species.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad4" id="id3ad4"></a><h4>Definitio 4</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#352">352</a><br /><a href="#352sc">352sc</a><br /></p></div>
<p><em>Admiratio est rei alicujus imaginatio in qua mens defixa
propterea manet quia hæc singularis imaginatio nullam cum
reliquis habet
connexionem. Vide <a href="#352">propositionem
52</a> cum <a href="#352sc">ejusdem
scholio</a>.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="3ad4e" id="id3ad4e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#459">459</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#218sc">218sc</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /></p></div>
<p>In <a href="#218sc">scholio propositionis 18 partis
II</a> ostendimus quænam sit causa cur mens ex
contemplatione unius rei statim in alterius rei
cogitationem incidat videlicet quia earum rerum imagines
invicem concatenatæ et ita ordinatæ sunt ut alia aliam
sequatur, quod quidem concipi nequit quando rei imago
nova est sed mens in ejusdem rei contemplatione
detinebitur donec ab aliis causis ad alia cogitandum
determinetur. Rei itaque novæ imaginatio in se
considerata ejusdem naturæ est ac reliquæ et hac de
causa ego admirationem inter affectus non numero nec
causam video cur id facerem quandoquidem hæc mentis
distractio ex nulla causa positiva quæ mentem ab aliis
distrahat, oritur sed tantum ex eo quod causa cur mens
ex unius rei contemplatione ad alia cogitandum
determinatur, deficit.</p>
<p>Tres igitur (ut in <a href="#311sc">scholio
propositionis 11 hujus</a> monui) tantum affectus
primitivos seu primarios agnosco nempe lætitiæ,
tristitiæ et cupiditatis nec alia de causa verba de
admiratione feci quam quia usu factum est ut quidam
affectus qui ex tribus primitivis derivantur, aliis
nominibus indicari soleant quando ad objecta quæ
admiramur, referuntur; quæ quidem ratio me ex æquo movet
ut etiam contemptus definitionem his adjungam.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad5" id="id3ad5"></a><h4>Definitio 5</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#352sc">352sc</a><br /></p></div>
<p><em>Contemptus est rei alicujus imaginatio quæ mentem adeo
parum tangit ut ipsa mens ex rei præsentia magis moveatur ad
ea imaginandum quæ in ipsa re non sunt quam quæ in ipsa
sunt. Vide <a href="#352sc">scholium propositionis 52
hujus</a>. Definitiones venerationis et dedignationis
missas hic facio quia nulli quod sciam affectus ex his nomen
trahunt.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad6" id="id3ad6"></a><h4>Definitio 6</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#434sc">434sc</a><br /><a href="#444">444</a><br /><a href="#457">457</a><br /><a href="#502">502</a><br /><a href="#515">515</a><br /><a href="#517c">517c</a><br /><a href="#532c">532c</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Amor est lætitia concomitante idea causæ externæ.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="3ad6e" id="id3ad6e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#248">248</a><br /></p></div>
<p>Hæc definitio satis clare amoris essentiam explicat; illa
vero auctorum qui definiunt amorem esse voluntatem amantis
se jungendi rei amatæ, non amoris essentiam sed ejus
proprietatem exprimit et quia amoris essentia non satis ab
auctoribus perspecta fuit, ideo neque ejus proprietatis
ullum clarum conceptum habere potuerunt et hinc factum ut
eorum definitionem admodum obscuram esse omnes
judicaverint. Verum notandum cum dico proprietatem esse in
amante se voluntate jungere rei amatæ, me per voluntatem
non intelligere consensum vel animi deliberationem seu
liberum decretum (nam hoc fictitium esse
demonstravimus <a href="#248">propositione 48 partis
II</a>) nec etiam cupiditatem sese jungendi rei
amatæ quando abest vel perseverandi in ipsius præsentia
quando adest; potest namque amor absque hac aut illa
cupiditate concipi sed per voluntatem me acquiescentiam
intelligere quæ est in amante ob rei amatæ præsentiam a
qua lætitia amantis corroboratur aut saltem fovetur.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad7" id="id3ad7"></a><h4>Definitio 7</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#434">434</a><br /><a href="#502">502</a><br /><a href="#517c">517c</a><br /><a href="#518">518</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Odium est tristitia concomitante idea causæ externæ.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="3ad7e" id="id3ad7e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#313sc">313sc</a><br /></p></div>
<p>Quæ hic notanda sunt, ex dictis in præcedentis
definitionis explicatione facile percipiuntur. Vide
præterea <a href="#313sc">scholium propositionis 13
hujus</a>.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad8" id="id3ad8"></a><h4>Definitio 8</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#315sc">315sc</a><br /></p></div>
<p><em>Propensio est lætitia concomitante idea alicujus rei quæ
per accidens causa est lætitiæ.<a href="#315sc"></a></em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad9" id="id3ad9"></a><h4>Definitio 9</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#315sc">315sc</a><br /></p></div>
<p><em>Aversio est tristitia concomitante idea alicujus rei quæ
per accidens causa est tristitiæ. De his
vide <a href="#315sc">scholium propositionis 15
hujus</a>.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad10" id="id3ad10"></a><h4>Definitio 10</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Devotio est amor erga eum quem admiramur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="3ad10e" id="id3ad10e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#352">352</a><br /></p></div>
<p>Admirationem oriri ex rei novitate
ostendimus <a href="#352">propositione 52
hujus</a>. Si igitur contingat ut id quod admiramur
sæpe imaginemur, idem admirari desinemus atque adeo
videmus devotionis affectum facile in simplicem amorem
degenerare.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad11" id="id3ad11"></a><h4>Definitio 11</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Irrisio est lætitia orta ex eo quod aliquid quod
contemnimus in re quam odimus inesse imaginamur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="3ad11e" id="id3ad11e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#320">320</a><br /><a href="#347sc">347sc</a><br /><a href="#352sc">352sc</a><br /></p></div>
<p>Quatenus rem quam odimus contemnimus eatenus de eadem
existentiam negamus (vide <a href="#352sc">scholium
propositionis 52 hujus</a>) et eatenus (per
<a href="#320">propositionem 20 hujus</a>)
lætamur. Sed quoniam supponimus hominem id quod irridet
odio tamen habere, sequitur hanc lætitiam solidam non
esse. Vide
<a href="#347sc">scholium propositionis 47
hujus</a>.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad12" id="id3ad12"></a><h4>Definitio 12</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#3ad13e">3ad13e</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Spes est inconstans lætitia orta ex idea rei futuræ vel
præteritæ de cujus eventu aliquatenus
dubitamus. </em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad13" id="id3ad13"></a><h4>Definitio 13</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#3ad13e">3ad13e</a><br /><a href="#447">447</a><br /><a href="#463">463</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#318sc2">318sc2</a><br /></p></div>
<p><em>Metus est inconstans tristitia orta ex idea rei futuræ vel
præteritæ de cujus eventu aliquatenus dubitamus. Vide de his
<a href="#318sc2">scholium II propositionis 18
hujus</a>.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="3ad13e" id="id3ad13e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#447">447</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#319">319</a><br /><a href="#320">320</a><br /><a href="#3ad12">3ad12</a><br /><a href="#3ad13">3ad13</a><br /></p></div>
<p>Ex <a href="#3ad12">his
definitionibus</a><a href="#3ad13"></a> sequitur non
dari spem sine metu neque metum sine spe. Qui enim spe pendet et
de rei eventu dubitat, is aliquid imaginari supponitur quod rei
futuræ existentiam secludit atque adeo eatenus contristari (per
<a href="#319">propositionem 19 hujus</a>) et
consequenter dum spe pendet, metuere ut res eveniat. Qui autem
contra in metu est hoc est de rei quam odit eventu dubitat,
aliquid etiam imaginatur quod ejusdem rei existentiam secludit
atque adeo (per <a href="#320">propositionem 20
hujus</a>) lætatur et consequenter eatenus spem habet ne
eveniat.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad14" id="id3ad14"></a><h4>Definitio 14</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#231c">231c</a><br /><a href="#249sc">249sc</a><br /></p></div>
<p><em>Securitas est lætitia orta ex idea rei futuræ vel præteritæ
de qua dubitandi causa sublata
est. <a href="#231c"></a><a href="#249sc"></a></em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad15" id="id3ad15"></a><h4>Definitio 15</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Desperatio est tristitia orta ex idea rei futuræ vel
præteritæ de qua dubitandi causa sublata est.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="3ad15e" id="id3ad15e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#231c">231c</a><br /><a href="#249sc">249sc</a><br /></p></div>
<p>Oritur itaque ex spe securitas et ex metu desperatio
quando de rei eventu dubitandi causa tollitur, quod fit
quia homo rem præteritam vel futuram adesse imaginatur et
ut præsentem contemplatur vel quia alia imaginatur quæ
existentiam earum rerum secludunt quæ ipsi dubium
injiciebant. Nam tametsi de rerum singularium eventu
(per <a href="#231c">corollarium propositionis 31
partis II</a>) nunquam possumus esse certi, fieri
tamen potest ut de earum eventu non dubitemus. Aliud enim
esse ostendimus (vide <a href="#249sc">scholium
propositionis 49 partis II</a>) de re non dubitare,
aliud rei certitudinem habere atque adeo fieri potest ut
ex imagine rei præteritæ aut futuræ eodem lætitiæ vel
tristitiæ affectu afficiamur ac ex rei præsentis imagine,
ut in propositione 18 hujus demonstravimus, quam cum
ejusdem scholiis vide.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad16" id="id3ad16"></a><h4>Definitio 16</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Gaudium est lætitia concomitante idea rei præteritæ quæ
præter spem evenit.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad17" id="id3ad17"></a><h4>Definitio 17</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Conscientiæ morsus est tristitia concomitante idea rei
præteritæ quæ præter spem evenit.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad18" id="id3ad18"></a><h4>Definitio 18</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#450">450</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#322sc">322sc</a><br /><a href="#327sc">327sc</a><br /></p></div>
<p><em>Commiseratio est tristitia concomitante idea mali quod
alteri quem nobis similem esse imaginamur,
evenit. Vide <a href="#322sc">scholium propositionis
22</a> et <a href="#327sc">scholium propositionis
27 hujus</a>.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="3ad18e" id="id3ad18e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#322sc">322sc</a><br /><a href="#327c1">327c1</a><br /></p></div>
<p>Inter commiserationem et misericordiam nulla videtur esse
differentia nisi forte quod commiseratio singularem
affectum respiciat, misericordia autem ejus
habitum. <a href="#322sc"></a><a href="#327c1"></a></p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad19" id="id3ad19"></a><h4>Definitio 19</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#451">451</a><br /><a href="#451a">451a</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#322sc">322sc</a><br /><a href="#327c1">327c1</a><br /></p></div>
<p><em>Favor est amor erga aliquem qui alteri
benefecit. <a href="#322sc"></a><a href="#327c1"></a></em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad20" id="id3ad20"></a><h4>Definitio 20</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#451sc">451sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Indignatio est odium erga aliquem qui alteri malefecit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="3ad20e" id="id3ad20e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#322sc">322sc</a><br /><a href="#327c1">327c1</a><br /></p></div>
<p>Hæc nomina ex communi usu aliud significare scio. Sed
meum institutum non est verborum significationem sed rerum
naturam explicare easque iis vocabulis indicare quorum
significatio quam ex usu habent, a significatione qua
eadem usurpare volo, non omnino abhorret, quod semel
monuisse sufficiat. Cæterum horum affectuum causam vide
in <a href="#327c1">corollario I propositionis
27</a> et <a href="#322sc">scholio
propositionis 22 hujus partis</a>.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad21" id="id3ad21"></a><h4>Definitio 21</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#448">448</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#326sc">326sc</a><br /></p></div>
<p><em>Existimatio est de aliquo præ amore plus justo
sentire. <a href="#326sc"></a></em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad22" id="id3ad22"></a><h4>Definitio 22</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#448">448</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#326sc">326sc</a><br /></p></div>
<p><em>Despectus est de aliquo præ odio minus justo
sentire. <a href="#326sc"></a></em></p>
<div class="subentitas"><a name="3ad22e" id="id3ad22e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#326sc">326sc</a><br /></p></div>
<p>Est itaque existimatio amoris et despectus odii effectus
sive proprietas atque adeo potest existimatio etiam
definiri quod sit amor quatenus hominem ita afficit ut de
re amata plus justo sentiat et contra despectus quod sit
odium quatenus hominem ita afficit ut de eo quem odio
habet, minus justo sentiat. Vide de
his <a href="#326sc">scholium propositionis 26
hujus</a>.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad23" id="id3ad23"></a><h4>Definitio 23</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#520">520</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Invidia est odium quatenus hominem ita afficit ut ex
alterius felicitate contristetur et contra ut ex alterius
malo gaudeat.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="3ad23e" id="id3ad23e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#324sc">324sc</a><br /><a href="#332sc">332sc</a><br /></p></div>
<p>Invidiæ opponitur communiter misericordia quæ proinde
invita vocabuli significatione sic definiri
potest. <a href="#324sc"></a><a href="#332sc"></a></p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad24" id="id3ad24"></a><h4>Definitio 24</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Misericordia est amor quatenus hominem ita afficit ut ex
bono alterius gaudeat et contra ut ex alterius malo
contristetur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="3ad24e" id="id3ad24e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#324sc">324sc</a><br /><a href="#332sc">332sc</a><br /></p></div>
<p>Cæterum de invidia vide <a href="#324sc">scholium
propositionis 24</a>
et <a href="#332sc">scholium propositionis 32
hujus</a>. Atque hi affectus lætitiæ et tristitiæ
sunt quos idea rei externæ comitatur tanquam causa per
se vel per accidens. Hinc ad alios transeo quos idea rei
internæ comitatur tanquam causa.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad25" id="id3ad25"></a><h4>Definitio 25</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#452">452</a><br /><a href="#527">527</a><br /><a href="#532">532</a><br /><a href="#536sc">536sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Acquiescentia in se ipso est lætitia orta ex eo quod homo
se ipsum suamque agendi potentiam contemplatur.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad26" id="id3ad26"></a><h4>Definitio 26</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#453">453</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Humilitas est tristitia orta ex eo quod homo suam
impotentiam sive imbecillitatem contemplatur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="3ad26e" id="id3ad26e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Acquiescentia in se ipso humilitati opponitur quatenus
per eandem intelligimus lætitiam quæ ex eo oritur quod
nostram agendi potentiam contemplamur sed quatenus per
ipsam etiam intelligimus lætitiam concomitante idea
alicujus facti quod nos ex mentis libero decreto fecisse
credimus, tum pœnitentiæ opponitur quæ a nobis sic
definitur.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad27" id="id3ad27"></a><h4>Definitio 27</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#454">454</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Pœnitentia est tristitia concomitante idea alicujus
facti quod nos ex libero mentis decreto fecisse
credimus.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="3ad27e" id="id3ad27e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#235sc">235sc</a><br /><a href="#351sc">351sc</a><br /><a href="#353">353</a><br /><a href="#354">354</a><br /><a href="#355">355</a><br /><a href="#355c1sc">355c1sc</a><br /></p></div>
<p>Horum affectuum causas ostendimus
in <a href="#351sc">scholio propositionis 51
hujus</a> et <a href="#353">propositionibus
53</a>, <a href="#354">54</a>
et <a href="#355">55
hujus</a> <a href="#355c1sc">ejusque
scholio</a>. De libero autem mentis decreto vide
<a href="#235sc">scholium propositionis 35 partis
II</a>. Sed hic præterea notandum venit mirum non
esse quod omnes omnino actus qui ex consuetudine pravi
vocantur, sequatur tristitia et illos qui recti
dicuntur, lætitia. Nam hoc ab educatione potissimum
pendere facile ex supra dictis intelligimus. Parentes
nimirum illos exprobrando liberosque propter eosdem sæpe
objurgando, hos contra suadendo et laudando effecerunt
ut tristitiæ commotiones illis, lætitiæ vero his
jungerentur. Quod ipsa etiam experientia
comprobatur. Nam consuetudo et religio non est omnibus
eadem sed contra quæ apud alios sacra, apud alios
profana et quæ apud alios honesta, apud alios turpia
sunt. Prout igitur unusquisque educatus est, ita facti
alicujus pœnitet vel eodem gloriatur.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad28" id="id3ad28"></a><h4>Definitio 28</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#449">449</a><br /><a href="#455">455</a><br /><a href="#457">457</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Superbia est de se præ amore sui plus justo sentire.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="3ad28e" id="id3ad28e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#326sc">326sc</a><br /></p></div>
<p>Differt igitur superbia ab existimatione quod hæc ad
objectum externum, superbia autem ad ipsum hominem de se
plus justo sentientem referatur. Cæterum ut existimatio
amoris sic superbia philautiæ effectus vel proprietas est,
quæ propterea etiam definiri potest quod sit amor sui sive
acquiescentia in se ipso quatenus hominem ita afficit ut
de se plus justo sentiat
(vide <a href="#326sc">scholium propositionis 26
hujus</a>). Huic affectui non datur contrarius. Nam
nemo de se præ odio sui minus justo sentit; imo nemo de se
minus justo sentit quatenus imaginatur se hoc vel illud
non posse. Nam quicquid homo imaginatur se non posse, id
necessario imaginatur et hac imaginatione ita disponitur
ut id agere revera non possit quod se non posse
imaginatur. Quamdiu enim imaginatur se hoc vel illud non
posse tamdiu ad agendum non est determinatus et
consequenter tamdiu impossibile ei est ut id
agat. Verumenimvero si ad illa attendamus quæ a sola
opinione pendent, concipere poterimus fieri posse ut homo
de se minus justo sentiat; fieri enim potest ut aliquis
dum tristis imbecillitatem contemplatur suam, imaginetur
se ab omnibus contemni idque dum reliqui nihil minus
cogitant quam ipsum contemnere. Potest præterea homo de se
minus justo sentire si aliquid de se in præsenti neget cum
relatione ad futurum tempus cujus est incertus; ut quod
neget se nihil certi posse concipere nihilque nisi prava
vel turpia posse cupere vel agere etc. Possumus deinde
dicere aliquem de se minus justo sentire cum videmus ipsum
ex nimio pudoris metu ea non audere quæ alii ipsi æquales
audent. Hunc igitur affectum possumus superbiæ opponere
quem abjectionem vocabo nam ut ex acquiescentia in se ipso
superbia, sic ex humilitate abjectio oritur quæ proinde a
nobis sic definitur.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad29" id="id3ad29"></a><h4>Definitio 29</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#455">455</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Abjectio est de se præ tristitia minus justo sentire.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="3ad29e" id="id3ad29e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#313">313</a><br /><a href="#330sc">330sc</a><br /><a href="#354">354</a><br /></p></div>
<p>Solemus tamen sæpe superbiæ humilitatem opponere sed tum
magis ad utriusque effectus quam naturam
attendimus. Solemus namque illum superbum vocare qui nimis
gloriatur (vide
<a href="#330sc">scholium propositionis 30
hujus</a>) qui non nisi virtutes suas et aliorum
non nisi vitia narrat, qui omnibus præferri vult et qui
denique ea gravitate et ornatu incedit quo solent alii
qui longe supra ipsum sunt positi. Contra illum humilem
vocamus qui sæpius erubescit, qui sua vitia fatetur et
aliorum virtutes narrat, qui omnibus cedit et qui
denique submisso capite ambulat et se ornare
negligit. Cæterum hi affectus nempe humilitas et
abjectio rarissimi sunt. Nam natura humana in se
considerata contra eosdem quantum potest nititur (vide
<a href="#313">propositiones 13</a>
et <a href="#354">54 hujus</a>) et ideo qui
maxime creduntur abjecti et humiles esse, maxime plerumque
ambitiosi et invidi sunt.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad30" id="id3ad30"></a><h4>Definitio 30</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#449">449</a><br /><a href="#458">458</a><br /><a href="#536sc">536sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#330sc">330sc</a><br /></p></div>
<p><em>Gloria est lætitia concomitante idea alicujus nostræ
actionis quam alios laudare
imaginamur. <a href="#330sc"></a></em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad31" id="id3ad31"></a><h4>Definitio 31</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Pudor est tristitia concomitante idea alicujus actionis
quam alios vituperare imaginamur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="3ad31e" id="id3ad31e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#330sc">330sc</a><br /></p></div>
<p>De his vide <a href="#330sc">scholium propositionis
30 hujus partis</a>. Sed hic notanda est
differentia quæ est inter pudorem et verecundiam. Est
enim pudor tristitia quæ sequitur factum cujus
pudet. Verecundia autem metus seu timor pudoris quo homo
continetur ne aliquid turpe committat. Verecundiæ opponi
solet impudentia, quæ revera affectus non est ut suo
loco ostendam sed affectuum nomina (ut jam monui) magis
eorum usum quam naturam respiciunt. Atque his lætitiæ et
tristitiæ affectus quos explicare proposueram,
absolvi. Pergo itaque ad illos quos ad cupiditatem
refero.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad32" id="id3ad32"></a><h4>Definitio 32</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Desiderium est cupiditas sive appetitus re aliqua potiundi
quæ ejusdem rei memoria fovetur et simul aliarum rerum
memoria quæ ejusdem rei appetendæ existentiam secludunt,
coercetur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="3ad32e" id="id3ad32e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#347sc">347sc</a><br /></p></div>
<p>Cum alicujus rei recordamur, ut jam sæpe diximus, eo ipso
disponimur ad eandem eodem affectu contemplandum ac si res
præsens adesset sed hæc dispositio seu conatus dum
vigilamus plerumque cohibetur ab imaginibus rerum quæ
existentiam ejus cujus recordamur, secludunt. Quando
itaque rei meminimus quæ nos aliquo lætitiæ genere
afficit, eo ipso conamur eandem cum eodem lætitiæ affectu
ut præsentem contemplari, qui quidem conatus statim
cohibetur memoria rerum quæ illius existentiam
secludunt. Quare desiderium revera tristitia est quæ
lætitiæ opponitur illi quæ ex absentia rei quam odimus
oritur, de qua vide <a href="#347sc">scholium
propositionis 47 hujus partis</a>. Sed quia nomen
"desiderium" cupiditatem respicere videtur, ideo hunc
affectum ad cupiditatis affectus refero.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad33" id="id3ad33"></a><h4>Definitio 33</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Æmulatio est alicujus rei cupiditas quæ nobis ingeneratur
ex eo quod alios eandem cupiditatem habere imaginamur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="3ad33e" id="id3ad33e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#327">327</a><br /><a href="#327sc">327sc</a><br /><a href="#332">332</a><br /><a href="#332sc">332sc</a><br /></p></div>
<p>Qui fugit quia alios fugere vel qui timet quia alios
timere videt vel etiam ille qui ex eo quod aliquem manum
suam combussisse videt, manum ad se contrahit corpusque
movet quasi ipsius manus combureretur, eum imitari quidem
alterius affectum sed non eundem æmulari dicemus, non quia
aliam æmulationis aliam imitationis novimus causam sed
quia usu factum est ut illum tantum vocemus æmulum qui id
quod honestum, utile vel jucundum esse judicamus,
imitatur. Cæterum de æmulationis causa
vide <a href="#327">propositionem 27 hujus
partis</a> cum <a href="#327sc">ejus
scholio</a>. Cur autem huic affectui plerumque
juncta sit invidia, de eo
vide <a href="#332">propositionem 32 hujus</a>
cum <a href="#332sc">ejusdem scholio</a>.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad34" id="id3ad34"></a><h4>Definitio 34</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#471">471</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#339">339</a><br /><a href="#341sc">341sc</a><br /></p></div>
<p><em>Gratia seu gratitudo est cupiditas seu amoris studium quo
ei benefacere conamur qui in nos pari amoris affectu
beneficium contulit. Vide <a href="#339">propositionem
39</a> cum <a href="#341sc">scholio propositionis
41 hujus</a>.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad35" id="id3ad35"></a><h4>Definitio 35</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#327sc">327sc</a><br /></p></div>
<p><em>Benevolentia est cupiditas benefaciendi ei cujus nos
miseret. Vide <a href="#327sc">scholium propositionis 27
hujus</a>.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad36" id="id3ad36"></a><h4>Definitio 36</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#339">339</a><br /></p></div>
<p><em>Ira est cupiditas qua ex odio incitamur ad illi quem odimus
malum inferendum. Vide <a href="#339">propositionem 39
hujus</a>.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad37" id="id3ad37"></a><h4>Definitio 37</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#340c2">340c2</a><br /><a href="#340c2sc">340c2sc</a><br /></p></div>
<p><em>Vindicta est cupiditas qua ex reciproco odio concitamur ad
malum inferendum ei qui nobis pari affectu damnum
intulit. Vide <a href="#340c2">II corollarium
propositionis 40 hujus</a>
cum <a href="#340c2sc">ejusdem scholio</a>.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad38" id="id3ad38"></a><h4>Definitio 38</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Crudelitas seu sævitia est cupiditas qua aliquis concitatur
ad malum inferendum ei quem amamus vel cujus nos
miseret.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="3ad38e" id="id3ad38e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Crudelitati opponitur clementia, quæ passio non est sed
animi potentia qua homo iram et vindictam moderatur.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad39" id="id3ad39"></a><h4>Definitio 39</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#339sc">339sc</a><br /></p></div>
<p><em>Timor est cupiditas majus quod metuimus malum minore
vitandi. Vide <a href="#339sc">scholium propositionis 39
hujus</a>.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad40" id="id3ad40"></a><h4>Definitio 40</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#469">469</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#351sc">351sc</a><br /></p></div>
<p><em>Audacia est cupiditas qua aliquis incitatur ad aliquid
agendum cum periculo quod ejus æquales subire
metuunt. <a href="#351sc"></a></em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad41" id="id3ad41"></a><h4>Definitio 41</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#469">469</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#351sc">351sc</a><br /></p></div>
<p><em>Pusillanimitas dicitur de eo cujus cupiditas coercetur
timore periculi quod ejus æquales subire
audent. <a href="#351sc"></a></em></p>
<div class="subentitas"><a name="3ad41e" id="id3ad41e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Est igitur pusillanimitas nihil aliud quam metus alicujus
mali quod plerique non solent metuere; quare ipsam ad
cupiditatis affectus non refero. Eandem tamen hic
explicare volui quia quatenus ad cupiditatem attendimus,
affectui audaciæ revera opponitur.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad42" id="id3ad42"></a><h4>Definitio 42</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Consternatio dicitur de eo cujus cupiditas malum vitandi
coercetur admiratione mali quod timet.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="3ad42e" id="id3ad42e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#339">339</a><br /><a href="#351sc">351sc</a><br /><a href="#352sc">352sc</a><br /></p></div>
<p>Est itaque consternatio pusillanimitatis species. Sed
quia consternatio ex duplici timore oritur, ideo commodius
definiri potest quod sit metus qui hominem stupefactum aut
fluctuantem ita continet ut is malum amovere non
possit. Dico stupefactum quatenus ejus cupiditatem malum
amovendi admiratione coerceri intelligimus. Fluctuantem
autem dico quatenus concipimus eandem cupiditatem coerceri
timore alterius mali quod ipsum æque cruciat : unde fit ut
quodnam ex duobus avertat, nesciat. De his
vide <a href="#339">scholium propositionis
39</a> et <a href="#352sc">scholium
propositionis 52 hujus</a>. Cæterum de
pusillanimitate et audacia vide
<a href="#351sc">scholium propositionis 51
hujus</a>.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad43" id="id3ad43"></a><h4>Definitio 43</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Humanitas seu modestia est cupiditas ea faciendi quæ
hominibus placent et omittendi quæ displicent.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad44" id="id3ad44"></a><h4>Definitio 44</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Ambitio est immodica gloriæ cupiditas.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="3ad44e" id="id3ad44e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#327">327</a><br /><a href="#331">331</a><br /></p></div>
<p>Ambitio est cupiditas qua omnes affectus
(per <a href="#327">propositiones 27</a>
et <a href="#331">31 hujus</a>) foventur et
corroborantur et ideo hic affectus vix superari
potest. Nam quamdiu homo aliqua cupiditate tenetur, hac
simul necessario tenetur. Optimus quisque inquit Cicero
maxime gloria ducitur. Philosophi etiam libris quos de
contemnenda gloria scribunt, nomen suum inscribunt
etc.</p>
</div>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad45" id="id3ad45"></a><h4>Definitio 45</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Luxuria est immoderata convivandi cupiditas vel etiam
amor.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad46" id="id3ad46"></a><h4>Definitio 46</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Ebrietas est immoderata potandi cupiditas et amor.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad47" id="id3ad47"></a><h4>Definitio 47</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Avaritia est immoderata divitiarum cupiditas et amor.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="3ad48" id="id3ad48"></a><h4>Definitio 48</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Libido est etiam cupiditas et amor in commiscendis
corporibus.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="3ad48e" id="id3ad48e"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#329sc">329sc</a><br /><a href="#356sc">356sc</a><br /></p></div>
<p>Sive hæc coeundi cupiditas moderata sit sive non sit,
libido appellari solet. Porro hi quinque affectus (ut in
<a href="#356sc">scholio propositionis 56
hujus</a> monui) contrarios non habent. Nam
modestia species est ambitionis, de qua
vide <a href="#329sc">scholium propositionis 29
hujus</a>. Temperantiam deinde, sobrietatem et
castitatem mentis potentiam, non autem passionem
indicare jam etiam monui. Et tametsi fieri potest ut
homo avarus, ambitiosus vel timidus a nimio cibo, potu
et coitu abstineat, avaritia tamen, ambitio et timor
luxuriæ, ebrietati vel libidini non sunt contrarii. Nam
avarus in cibum et potum alienum se ingurgitare
plerumque desiderat. Ambitiosus autem, modo speret fore
clam, in nulla re sibi temperabit et si inter ebrios
vivat et libidinosos, ideo quia ambitiosus est,
proclivior erit ad eadem vitia. Timidus denique id quod
non vult, facit. Nam quamvis mortis vitandæ causa
divitias in mare projiciat, manet tamen avarus et si
libidinosus tristis est quod sibi morem gerere nequeat,
non desinit propterea libidinosus esse. Et absolute hi
affectus non tam ipsos actus convivandi, potandi
etc. respiciunt quam ipsum appetitum et amorem. Nihil
igitur his affectibus opponi potest præter generositatem
et animositatem, de quibus in sequentibus.</p>
<p>Definitiones zelotypiæ et reliquarum animi fluctuationum
silentio prætermitto tam quia ex compositione affectuum
quos jam definivimus, oriuntur quam quia pleræque nomina
non habent, quod ostendit ad usum vitæ sufficere easdem in
genere tantummodo noscere. Cæterum ex definitionibus
affectuum quos explicuimus, liquet eos omnes a cupiditate,
lætitia vel tristitia oriri seu potius nihil præter hos
tres esse quorum unusquisque variis nominibus appellari
solet propter varias eorum relationes et denominationes
extrinsecas. Si jam ad hos primitivos et ad ea quæ de
natura mentis supra diximus, attendere velimus, affectus
quatenus ad solam mentem referuntur sic definire
poterimus.</p>
</div>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="3agd" id="id3agd"></a><h3>Affectuum generalis definitio </h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#407">407</a><br /><a href="#407">407</a><br /><a href="#407c">407c</a><br /><a href="#408">408</a><br /><a href="#409">409</a><br /><a href="#414">414</a><br /><a href="#503">503</a><br /><a href="#504c">504c</a><br /><a href="#517">517</a><br /><a href="#534">534</a><br /><a href="#540c">540c</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Affectus qui animi pathema dicitur, est confusa idea qua mens
majorem vel minorem sui corporis vel alicujus ejus partis
existendi vim quam antea affirmat et qua data ipsa mens ad hoc
potius quam ad illud cogitandum determinatur.</p>
<div class="subentitas"><a name="3agde" id="id3agde"></a><h4>Explicatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#211">211</a><br /><a href="#213">213</a><br /><a href="#216c2">216c2</a><br /><a href="#303">303</a><br /></p></div>
<p>Dico primo affectum seu passionem animi esse confusam
ideam. Nam mentem eatenus tantum pati ostendimus (vide
<a href="#303">propositionem 3 hujus</a>)
quatenus ideas inadæquatas sive confusas habet. Dico deinde
"qua mens majorem vel minorem sui corporis vel alicujus ejus
partis existendi vim quam antea affirmat". Omnes enim
corporum ideæ quas habemus magis nostri corporis actualem
constitutionem (per <a href="#216c2">corollarium II
propositionis 16 partis II</a>) quam corporis externi
naturam indicant; at hæc quæ affectus formam constituit,
corporis vel alicujus ejus partis constitutionem indicare
vel exprimere debet quam ipsum corpus vel aliqua ejus pars
habet ex eo quod ipsius agendi potentia sive existendi vis
augetur vel minuitur, juvatur vel coercetur. Sed notandum
cum dico "majorem vel minorem existendi vim quam antea", me
non intelligere quod mens præsentem corporis constitutionem
cum præterita comparat sed quod idea quæ affectus formam
constituit, aliquid de corpore affirmat quod plus minusve
realitatis revera involvit quam antea. Et quia essentia
mentis in hoc consistit
(per <a href="#211">propositiones 11</a>
et <a href="#213">13 partis II</a>) quod sui
corporis actualem existentiam affirmat et nos per
perfectionem ipsam rei essentiam intelligimus, sequitur ergo
quod mens ad majorem minoremve perfectionem transit quando
ei aliquid de suo corpore vel aliqua ejus parte affirmare
contingit quod plus minusve realitatis involvit quam
antea. Cum igitur supra dixerim mentis cogitandi potentiam
augeri vel minui, nihil aliud intelligere volui quam quod
mens ideam sui corporis vel alicujus ejus partis formaverit
quæ plus minusve realitatis exprimit quam de suo corpore
affirmaverat. Nam idearum præstantia et actualis cogitandi
potentia ex objecti præstantia æstimatur. Addidi denique "et
qua data ipsa mens ad hoc potius quam ad illud cogitandum
determinatur" ut præter lætitiæ et tristitiæ naturam quam
prima definitionis pars explicat, cupiditatis etiam naturam
exprimerem.</p>
</div>
</div>
<h2><a name="p4" id="p4"></a>Pars 4 : De servitute humana seu de affectuum viribus</h2><ul><li><a href="#4pr">Praefatio</a></li><li><a href="#4d">Definitiones</a></li><li><a href="#4a">Axioma </a></li><li><a href="#401">Propositio 1</a> -
Nihil quod idea falsa positivum habet, tollitur præsentia
veri quatenus verum.
</li><li><a href="#402">Propositio 2</a> -
Nos eatenus patimur quatenus Naturæ sumus pars quæ per se
absque aliis non potest concipi.
</li><li><a href="#403">Propositio 3</a> -
Vis qua homo in existendo perseverat, limitata est et a
potentia causarum externarum infinite superatur.
</li><li><a href="#404">Propositio 4</a> -
Fieri non potest ut homo non sit Naturæ pars et ut nullas
possit pati mutationes nisi quæ per solam suam naturam possint
intelligi quarumque adæquata sit causa.
</li><li><a href="#405">Propositio 5</a> -
Vis et incrementum cujuscunque passionis ejusque in existendo
perseverantia non definitur potentia qua nos in existendo
perseverare conamur sed causæ externæ potentia cum nostra
comparata.
</li><li><a href="#406">Propositio 6</a> -
Vis alicujus passionis seu affectus reliquas hominis actiones
seu potentiam superare potest ita ut affectus pertinaciter
homini adhæreat.
</li><li><a href="#407">Propositio 7</a> -
Affectus nec coerceri nec tolli potest nisi per affectum
contrarium et fortiorem affectu coercendo.
</li><li><a href="#408">Propositio 8</a> -
Cognitio boni et mali nihil aliud est quam lætitiæ vel
tristitiæ affectus quatenus ejus sumus conscii.
</li><li><a href="#409">Propositio 9</a> -
Affectus cujus causam in præsenti nobis adesse imaginamur,
fortior est quam si eandem non adesse imaginaremur.
</li><li><a href="#410">Propositio 10</a> -
Erga rem futuram quam cito affuturam imaginamur, intensius
afficimur quam si ejus existendi tempus longius a præsenti
distare imaginaremur et memoria rei quam non diu præteriisse
imaginamur, intensius etiam afficimur quam si eandem diu
præteriisse imaginaremur.
</li><li><a href="#411">Propositio 11</a> -
Affectus erga rem quam ut necessariam imaginamur, cæteris
paribus intensior est quam erga possibilem vel contingentem
sive non necessariam.
</li><li><a href="#412">Propositio 12</a> -
Affectus erga rem quam scimus in præsenti non existere et
quam ut possibilem imaginamur, cæteris paribus intensior est
quam erga contingentem.
</li><li><a href="#413">Propositio 13</a> -
Affectus erga rem contingentem quam scimus in præsenti non
existere, cæteris paribus remissior est quam affectus erga rem
præteritam.
</li><li><a href="#414">Propositio 14</a> -
Vera boni et mali cognitio quatenus vera nullum affectum
coercere potest sed tantum quatenus ut affectus
consideratur.
</li><li><a href="#415">Propositio 15</a> -
Cupiditas quæ ex vera boni et mali cognitione oritur, multis
aliis cupiditatibus quæ ex affectibus quibus conflictamur
oriuntur, restingui vel coerceri potest.
</li><li><a href="#416">Propositio 16</a> -
Cupiditas quæ ex cognitione boni et mali quatenus hæc
cognitio futurum respicit, oritur, facilius rerum cupiditate
quæ in præsentia suaves sunt, coerceri vel restingui
potest.
</li><li><a href="#417">Propositio 17</a> -
Cupiditas quæ oritur ex vera boni et mali cognitione quatenus
hæc circa res contingentes versatur, multo adhuc facilius
coerceri potest cupiditate rerum quæ præsentes sunt.
</li><li><a href="#418">Propositio 18</a> -
Cupiditas quæ ex lætitia oritur, cæteris paribus fortior est
cupiditate quæ ex tristitia oritur.
</li><li><a href="#419">Propositio 19</a> -
Id unusquisque ex legibus suæ naturæ necessario appetit vel
aversatur quod bonum vel malum esse judicat.
</li><li><a href="#420">Propositio 20</a> -
Quo magis unusquisque suum utile quærere hoc est suum esse
conservare conatur et potest eo magis virtute præditus est et
contra quatenus unusquisque suum utile hoc est suum esse
conservare negligit eatenus est impotens.
</li><li><a href="#421">Propositio 21</a> -
Nemo potest cupere beatum esse, bene agere et bene vivere qui
simul non cupiat esse, agere et vivere hoc est actu
existere.
</li><li><a href="#422">Propositio 22</a> -
Nulla virtus potest prior hac (nempe conatu sese conservandi)
concipi.
</li><li><a href="#423">Propositio 23</a> -
Homo quatenus ad aliquid agendum determinatur ex eo quod
ideas habet inadæquatas, non potest absolute dici ex virtute
agere sed tantum quatenus determinatur ex eo quod
intelligit.
</li><li><a href="#424">Propositio 24</a> -
Ex virtute absolute agere nihil aliud in nobis est quam ex
ductu rationis agere, vivere, suum esse conservare (hæc tria
idem significant) idque ex fundamento proprium utile
quærendi.
</li><li><a href="#425">Propositio 25</a> -
Nemo suum esse alterius rei causa conservare conatur.
</li><li><a href="#426">Propositio 26</a> -
Quicquid ex ratione conamur, nihil aliud est quam intelligere
nec mens quatenus ratione utitur, aliud sibi utile esse
judicat nisi id quod ad intelligendum conducit.
</li><li><a href="#427">Propositio 27</a> -
Nihil certo scimus bonum aut malum esse nisi id quod ad
intelligendum revera conducit vel quod impedire potest
quominus intelligamus.
</li><li><a href="#428">Propositio 28</a> -
Summum mentis bonum est Dei cognitio et summa mentis virtus
Deum cognoscere.
</li><li><a href="#429">Propositio 29</a> -
Res quæcunque singularis cujus natura a nostra prorsus est
diversa, nostram agendi potentiam nec juvare nec coercere
potest et absolute res nulla potest nobis bona aut mala esse
nisi commune aliquid nobiscum habeat.
</li><li><a href="#430">Propositio 30</a> -
Res nulla per id quod cum nostra natura commune habet, potest
esse mala sed quatenus nobis mala est eatenus est nobis
contraria.
</li><li><a href="#431">Propositio 31</a> -
Quatenus res aliqua cum nostra natura convenit eatenus
necessario bona est.
</li><li><a href="#432">Propositio 32</a> -
Quatenus homines passionibus sunt obnoxii, non possunt
eatenus dici quod natura conveniant.
</li><li><a href="#433">Propositio 33</a> -
Homines natura discrepare possunt quatenus affectibus qui
passiones sunt, conflictantur et eatenus etiam unus idemque
homo varius est et inconstans.
</li><li><a href="#434">Propositio 34</a> -
Quatenus homines affectibus qui passiones sunt,
conflictantur, possunt invicem esse contrarii.
</li><li><a href="#435">Propositio 35</a> -
Quatenus homines ex ductu rationis vivunt eatenus tantum
natura semper necessario conveniunt.
</li><li><a href="#436">Propositio 36</a> -
Summum bonum eorum qui virtutem sectantur, omnibus commune
est eoque omnes æque gaudere possunt.
</li><li><a href="#437">Propositio 37</a> -
Bonum quod unusquisque qui sectatur virtutem, sibi appetit,
reliquis hominibus etiam cupiet et eo magis quo majorem Dei
habuerit cognitionem.
</li><li><a href="#438">Propositio 38</a> -
Id quod corpus humanum ita disponit ut pluribus modis possit
affici vel quod idem aptum reddit ad corpora externa pluribus
modis afficiendum, homini est utile et eo utilius quo corpus
ab eo aptius redditur ut pluribus modis afficiatur aliaque
corpora afficiat et contra id noxium est quod corpus ad hæc
minus aptum reddit.
</li><li><a href="#439">Propositio 39</a> -
Quæ efficiunt ut motus et quietis ratio quam corporis humani
partes ad invicem habent, conservetur, bona sunt et ea contra
mala quæ efficiunt ut corporis humani partes aliam ad invicem
motus et quietis habeant rationem.
</li><li><a href="#440">Propositio 40</a> -
Quæ ad hominum communem societatem conducunt sive quæ
efficiunt ut homines concorditer vivant, utilia sunt et illa
contra mala quæ discordiam in civitatem inducunt.
</li><li><a href="#441">Propositio 41</a> -
Lætitia directe mala non est sed bona; tristitia autem contra
directe est mala.
</li><li><a href="#442">Propositio 42</a> -
Hilaritas excessum habere nequit sed semper bona est et
contra melancholia semper mala.
</li><li><a href="#443">Propositio 43</a> -
Titillatio excessum habere potest et mala esse; dolor autem
eatenus potest esse bonus quatenus titillatio seu lætitia est
mala.
</li><li><a href="#444">Propositio 44</a> -
Amor et cupiditas excessum habere possunt.
</li><li><a href="#445">Propositio 45</a> -
Odium nunquam potest esse bonum.
</li><li><a href="#446">Propositio 46</a> -
Qui ex ductu rationis vivit, quantum potest conatur alterius
in ipsum odium, iram, contemptum etc. amore contra sive
generositate compensare.
</li><li><a href="#447">Propositio 47</a> -
Spei et metus affectus non possunt esse per se boni.
</li><li><a href="#448">Propositio 48</a> -
Affectus existimationis et despectus semper mali sunt.
</li><li><a href="#449">Propositio 49</a> -
Existimatio facile hominem qui existimatur superbum
reddit.
</li><li><a href="#450">Propositio 50</a> -
Commiseratio in homine qui ex ductu rationis vivit, per se
mala et inutilis est.
</li><li><a href="#451">Propositio 51</a> -
Favor rationi non repugnat sed cum eadem convenire et ab
eadem oriri potest.
</li><li><a href="#452">Propositio 52</a> -
Acquiescentia in se ipso ex ratione oriri potest et ea sola
acquiescentia quæ ex ratione oritur, summa est quæ potest
dari.
</li><li><a href="#453">Propositio 53</a> -
Humilitas virtus non est sive ex ratione non oritur.
</li><li><a href="#454">Propositio 54</a> -
Pœnitentia virtus non est sive ex ratione non oritur
sed is quem facti pœnitet, bis miser seu impotens
est.
</li><li><a href="#455">Propositio 55</a> -
Maxima superbia vel abjectio est maxima sui ignorantia.
</li><li><a href="#456">Propositio 56</a> -
Maxima superbia vel abjectio maximam animi impotentiam
indicat.
</li><li><a href="#457">Propositio 57</a> -
Superbus parasitorum seu adulatorum præsentiam amat,
generosorum autem odit.
</li><li><a href="#458">Propositio 58</a> -
Gloria rationi non repugnat sed ab ea oriri potest.
</li><li><a href="#459">Propositio 59</a> -
Ad omnes actiones ad quas ex affectu qui passio est,
determinamur, possumus absque eo a ratione determinari.
</li><li><a href="#460">Propositio 60</a> -
Cupiditas quæ oritur ex lætitia vel tristitia quæ ad unam vel
ad aliquot, non autem ad omnes corporis partes refertur,
rationem utilitatis totius hominis non habet.
</li><li><a href="#461">Propositio 61</a> -
Cupiditas quæ ex ratione oritur, excessum habere nequit.
</li><li><a href="#462">Propositio 62</a> -
Quatenus mens ex rationis dictamine res concipit, æque
afficitur sive idea sit rei futuræ vel præteritæ sive
præsentis.
</li><li><a href="#463">Propositio 63</a> -
Qui metu ducitur et bonum ut malum vitet, agit, is ratione
non ducitur.
</li><li><a href="#464">Propositio 64</a> -
Cognitio mali cognitio est inadæquata.
</li><li><a href="#465">Propositio 65</a> -
De duobus bonis majus et de duobus malis minus ex rationis
ductu sequemur.
</li><li><a href="#466">Propositio 66</a> -
Bonum majus futurum præ minore præsenti et malum præsens
minus præ majore futuro ex rationis ductu appetemus.
</li><li><a href="#467">Propositio 67</a> -
Homo liber de nulla re minus quam de morte cogitat et ejus
sapientia non mortis sed vitæ meditatio est.
</li><li><a href="#468">Propositio 68</a> -
Si homines liberi nascerentur, nullum boni et mali formarent
conceptum quamdiu liberi essent.
</li><li><a href="#469">Propositio 69</a> -
Hominis liberi virtus æque magna cernitur in declinandis quam
in superandis periculis.
</li><li><a href="#470">Propositio 70</a> -
Homo liber qui inter ignaros vivit, eorum quantum potest
beneficia declinare studet.
</li><li><a href="#471">Propositio 71</a> -
Soli homines liberi erga invicem gratissimi sunt.
</li><li><a href="#472">Propositio 72</a> -
Homo liber nunquam dolo malo sed semper cum fide agit.
</li><li><a href="#473">Propositio 73</a> -
Homo qui ratione ducitur magis in civitate ubi ex communi
decreto vivit quam in solitudine ubi sibi soli obtemperat,
liber est.
</li><li><a href="#4ap">Appendix</a></li></ul>
<div class="entitas"><a name="4pr" id="id4pr"></a><h3>Praefatio</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#4d1">4d1</a><br /><a href="#4d2">4d2</a><br /><a href="#439">439</a><br /><a href="#459a">459a</a><br /><a href="#465">465</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#116">116</a><br /><a href="#2d6">2d6</a><br /></p></div>
<p>Humanam impotentiam in moderandis et coercendis affectibus
servitutem voco; homo enim affectibus obnoxius sui juris non
est sed fortunæ in cujus potestate ita est ut sæpe coactus sit
quanquam meliora sibi videat, deteriora tamen sequi. Hujus rei
causam et quid præterea affectus boni vel mali habent, in hac
parte demonstrare proposui. Sed antequam incipiam, pauca de
perfectione et imperfectione deque bono et malo præfari
lubet.</p>
<p>Qui rem aliquam facere constituit eamque perfecit, rem suam
perfectam esse non tantum ipse sed etiam unusquisque qui
mentem auctoris illius operis et scopum recte noverit aut se
novisse crediderit, dicet. Exempli gratia si quis aliquod opus
(quod suppono nondum esse peractum) viderit noveritque scopum
auctoris illius operis esse domum ædificare, is domum
imperfectam esse dicet et contra perfectam simulatque opus ad
finem quem ejus auctor eidem dare constituerat, perductum
viderit. Verum si quis opus aliquod videt cujus simile nunquam
viderat nec mentem opificis novit, is sane scire non poterit
opusne illud perfectum an imperfectum sit. Atque hæc videtur
prima fuisse horum vocabulorum significatio. Sed postquam
homines ideas universales formare et domuum, ædificiorum,
turrium etc. exemplaria excogitare et alia rerum exemplaria
aliis præferre inceperunt, factum est ut unusquisque id
perfectum vocaret quod cum universali idea quam ejusmodi rei
formaverat, videret convenire et id contra imperfectum quod
cum concepto suo exemplari minus convenire videret quanquam ex
opificis sententia consummatum plane esset. Nec alia videtur
esse ratio cur res naturales etiam quæ scilicet humana manu
non sunt factæ, perfectas aut imperfectas vulgo appellent;
solent namque homines tam rerum naturalium quam artificialium
ideas formare universales quas rerum veluti exemplaria habent
et quas naturam (quam nihil nisi alicujus finis causa agere
existimant) intueri credunt sibique exemplaria proponere. Cum
itaque aliquid in natura fieri vident quod cum concepto
exemplari quod rei ejusmodi habent, minus convenit, ipsam
naturam tum defecisse vel peccavisse remque illam imperfectam
reliquisse credunt. Videmus itaque homines consuevisse res
naturales perfectas aut imperfectas vocare magis ex præjudicio
quam ex earum vera cognitione. Ostendimus enim in primæ partis
appendice Naturam propter finem non agere; æternum namque
illud et infinitum Ens quod Deum seu Naturam appellamus, eadem
qua existit necessitate agit. Ex qua enim naturæ necessitate
existit, ex eadem ipsum agere ostendimus
(<a href="#116">propositione 16 partis
I</a>). Ratio igitur seu causa cur Deus seu Natura agit
et cur existit una eademque est. Ut ergo nullius finis causa
existit, nullius etiam finis causa agit sed ut existendi, sic
et agendi principium vel finem habet nullum. Causa autem quæ
finalis dicitur, nihil est præter ipsum humanum appetitum
quatenus is alicujus rei veluti principium seu causa primaria
consideratur. Exempli gratia cum dicimus habitationem causam
fuisse finalem hujus aut illius domus, nihil tum sane
intelligimus aliud quam quod homo ex eo quod vitæ domesticæ
commoda imaginatus est, appetitum habuit ædificandi
domum. Quare habitatio quatenus ut finalis causa consideratur,
nihil est præter hunc singularem appetitum qui revera causa
est efficiens quæ ut prima consideratur quia homines suorum
appetituum causas communiter ignorant. Sunt namque ut jam sæpe
dixi suarum quidem actionum et appetituum conscii sed ignari
causarum a quibus ad aliquid appetendum determinantur. Quod
præterea vulgo aiunt Naturam aliquando deficere vel peccare
resque imperfectas producere, inter commenta numero de quibus
in appendice partis primæ egi. Perfectio igitur et imperfectio
revera modi solummodo cogitandi sunt nempe notiones quas
fingere solemus ex eo quod ejusdem speciei aut generis
individua ad invicem comparamus et hac de causa supra
(<a href="#2d6">definitione 6 partis II</a>) dixi
me per realitatem et perfectionem idem intelligere; solemus
enim omnia Naturæ individua ad unum genus quod generalissimum
appellatur, revocare nempe ad notionem entis quæ ad omnia
absolute Naturæ individua pertinet. Quatenus itaque Naturæ
individua ad hoc genus revocamus et ad invicem comparamus et
alia plus entitatis seu realitatis quam alia habere comperimus
eatenus alia aliis perfectiora esse dicimus et quatenus iisdem
aliquid tribuimus quod negationem involvit ut terminus, finis,
impotentia etc. eatenus ipsa imperfecta appellamus quia
nostram mentem non æque afficiunt ac illa quæ perfecta vocamus
et non quod ipsis aliquid quod suum sit, deficiat vel quod
Natura peccaverit. Nihil enim naturæ alicujus rei competit
nisi id quod ex necessitate naturæ causæ efficientis sequitur
et quicquid ex necessitate naturæ causæ efficientis sequitur,
id necessario fit.</p>
<p>Bonum et malum quod attinet, nihil etiam positivum in rebus
in se scilicet consideratis indicant nec aliud sunt præter
cogitandi modos seu notiones quas formamus ex eo quod res ad
invicem comparamus. Nam una eademque res potest eodem tempore
bona et mala et etiam indifferens esse. Exempli gratia musica
bona est melancholico, mala lugenti, surdo autem neque bona
neque mala. Verum quamvis se res ita habeat, nobis tamen hæc
vocabula retinenda sunt. Nam quia ideam hominis tanquam naturæ
humanæ exemplar quod intueamur formare cupimus, nobis ex usu
erit hæc eadem vocabula eo quo dixi sensu retinere. Per bonum
itaque in sequentibus intelligam id quod certo scimus medium
esse ut ad exemplar humanæ naturæ quod nobis proponimus, magis
magisque accedamus. Per malum autem id quod certo scimus
impedire quominus idem exemplar referamus. Deinde homines
perfectiores aut imperfectiores dicemus quatenus ad hoc idem
exemplar magis aut minus accedunt. Nam apprime notandum est
cum dico aliquem a minore ad majorem perfectionem transire et
contra, me non intelligere quod ex una essentia seu forma in
aliam mutatur. Equus namque exempli gratia tam destruitur si
in hominem quam si in insectum mutetur sed quod ejus agendi
potentiam quatenus hæc per ipsius naturam intelligitur, augeri
vel minui concipimus. Deinde per perfectionem in genere
realitatem uti dixi intelligam hoc est rei cujuscunque
essentiam quatenus certo modo existit et operatur nulla ipsius
durationis habita ratione. Nam nulla res singularis potest
ideo dici perfectior quia plus temporis in existendo
perseveravit; quippe rerum duratio ex earum essentia
determinari nequit quandoquidem rerum essentia nullum certum
et determinatum existendi tempus involvit sed res quæcunque,
sive ea perfectior sit sive minus, eadem vi qua existere
incipit, semper in existendo perseverare poterit ita ut omnes
hac in re æquales sint.</p>
</div>
<div class="entitas"><a name="4d" id="id4d"></a><h3>Definitiones</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<div class="subentitas"><a name="4d1" id="id4d1"></a><h4>Definitio 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#408">408</a><br /><a href="#426">426</a><br /><a href="#428">428</a><br /><a href="#431">431</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#4pr">4pr</a><br /></p></div>
<p><em>Per bonum id intelligam quod certo scimus nobis esse
utile.<a href="#4pr"></a></em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4d2" id="id4d2"></a><h4>Definitio 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#408">408</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#4pr">4pr</a><br /></p></div>
<p><em>Per malum autem id quod certo scimus impedire quominus boni
alicujus simus compotes. De
his <a href="#4pr">præcedentem vide
præfationem</a> sub finem.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4d3" id="id4d3"></a><h4>Definitio 3</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#412">412</a><br /><a href="#413">413</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Res singulares voco contingentes quatenus dum ad earum
solam essentiam attendimus, nihil invenimus quod earum
existentiam necessario ponat vel quod ipsam necessario
secludat.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4d4" id="id4d4"></a><h4>Definitio 4</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#412">412</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#133sc1">133sc1</a><br /></p></div>
<p><em>Easdem res singulares voco possibiles quatenus dum ad
causas ex quibus produci debent, attendimus, nescimus an
ipsæ determinatæ sint ad easdem
producendum. In <a href="#133sc1">scholio I
propositionis 33 partis I</a> inter possibile et
contingens nullam feci differentiam quia ibi non opus erat
hæc accurate distinguere.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4d5" id="id4d5"></a><h4>Definitio 5</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Per contrarios affectus in sequentibus intelligam eos qui
hominem diversum trahunt quamvis ejusdem sint generis ut
luxuries et avaritia quæ amoris sunt species nec natura sed
per accidens sunt contrarii.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4d6" id="id4d6"></a><h4>Definitio 6</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#410sc">410sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#318sc1">318sc1</a><br /><a href="#318sc2">318sc2</a><br /></p></div>
<p><em>Quid per affectum erga rem futuram, præsentem et præteritam
intelligam, explicui in <a href="#318sc1">scholiis
I</a> et <a href="#318sc2">II propositionis 18
partis III</a>, quod vide. Sed venit hic præterea
notandum quod ut loci sic etiam temporis distantiam non nisi
usque ad certum quendam limitem possumus distincte imaginari
hoc est sicut omnia illa objecta quæ ultra ducentos pedes a
nobis distant seu quorum distantia a loco in quo sumus,
illam superat quam distincte imaginamur, æque longe a nobis
distare et perinde ac si in eodem plano essent, imaginari
solemus, sic etiam objecta quorum existendi tempus longiore
a præsenti intervallo abesse imaginamur quam quod distincte
imaginari solemus, omnia æque longe a præsenti distare
imaginamur et ad unum quasi temporis momentum referimus.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4d7" id="id4d7"></a><h4>Definitio 7</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Per finem cujus causa aliquid facimus, appetitum
intelligo.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4d8" id="id4d8"></a><h4>Definitio 8</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#418sc">418sc</a><br /><a href="#420">420</a><br /><a href="#422">422</a><br /><a href="#423">423</a><br /><a href="#423">423</a><br /><a href="#424">424</a><br /><a href="#435c2">435c2</a><br /><a href="#456">456</a><br /><a href="#525">525</a><br /><a href="#542">542</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#307">307</a><br /></p></div>
<p><em>Per virtutem et potentiam idem intelligo hoc est (per
<a href="#307">propositionem 7 partis III</a>)
virtus quatenus ad hominem refertur, est ipsa hominis
essentia seu natura quatenus potestatem habet quædam
efficiendi quæ per solas ipsius naturæ leges possunt
intelligi.</em></p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="4a" id="id4a"></a><h3>Axioma </h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#403">403</a><br /><a href="#407">407</a><br /><a href="#537sc">537sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Nulla res singularis in rerum natura datur qua potentior et
fortior non detur alia. Sed quacunque data datur alia
potentior a qua illa data potest destrui.</em></p>
</div>
<div class="entitas"><a name="401" id="id401"></a><h3>Propositio 1</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#414">414</a><br /><a href="#466sc">466sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Nihil quod idea falsa positivum habet, tollitur præsentia
veri quatenus verum.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="401d" id="id401d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#232">232</a><br /><a href="#233">233</a><br /><a href="#235">235</a><br /><a href="#304">304</a><br /></p></div>
<p>Falsitas in sola privatione cognitionis quam ideæ
inadæquatæ involvunt, consistit
(per <a href="#235">propositionem 35 partis
II</a>) nec ipsæ aliquid habent positivum propter
quod falsæ dicuntur (per <a href="#233">propositionem 33
partis II</a>) sed contra quatenus ad Deum
referuntur, veræ sunt (per <a href="#232">propositionem
32 partis II</a>). Si igitur id quod idea falsa
positivum habet præsentia veri quatenus verum est,
tolleretur, tolleretur ergo idea vera a se ipsa, quod (per
<a href="#304">propositionem 4 partis III</a>)
est absurdum. Ergo nihil quod idea etc. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="401sc" id="id401sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#216c2">216c2</a><br /><a href="#217">217</a><br /><a href="#235sc">235sc</a><br /></p></div>
<p>Intelligitur hæc propositio clarius
ex <a href="#216c2">II corollario propositionis 16
partis II</a>. Nam imaginatio idea est quæ magis
corporis humani præsentem constitutionem quam corporis
externi naturam indicat, non quidem distincte sed confuse;
unde fit ut mens errare dicatur. Exempli gratia cum solem
intuemur, eundem ducentos circiter pedes a nobis distare
imaginamur, in quo tamdiu fallimur quamdiu veram ejus
distantiam ignoramus sed cognita ejusdem distantia tollitur
quidem error sed non imaginatio hoc est idea solis quæ
ejusdem naturam eatenus tantum explicat quatenus corpus ab
eodem afficitur adeoque quamvis veram ejusdem distantiam
noscamus, ipsum nihilominus prope nobis adesse
imaginabimur. Nam ut in <a href="#235sc">scholio
propositionis 35 partis II</a> diximus, non ea de
causa solem adeo propinquum imaginamur quia ejus veram
distantiam ignoramus sed quia mens eatenus magnitudinem
solis concipit quatenus corpus ab eodem afficitur. Sic cum
solis radii aquæ superficiei incidentes ad nostros oculos
reflectuntur, eundem perinde ac si in aqua esset, imaginamur
tametsi verum ejus locum noverimus et sic reliquæ
imaginationes quibus mens fallitur, sive eæ naturalem
corporis constitutionem sive quod ejusdem agendi potentiam
augeri vel minui indicant, vero non sunt contrariæ nec
ejusdem præsentia evanescunt. Fit quidem cum falso aliquod
malum timemus, ut timor evanescat audito vero nuntio sed
contra etiam fit cum malum quod certe venturum est, timemus
ut timor etiam evanescat audito falso nuntio atque adeo
imaginationes non præsentia veri quatenus verum evanescunt
sed quia aliæ occurrunt iis fortiores quæ rerum quas
imaginamur, præsentem existentiam secludunt,
ut <a href="#217">propositione 17 partis II</a>
ostendimus.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="402" id="id402"></a><h3>Propositio 2</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#466sc">466sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Nos eatenus patimur quatenus Naturæ sumus pars quæ per se
absque aliis non potest concipi.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="402d" id="id402d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#3d1">3d1</a><br /><a href="#3d2">3d2</a><br /></p></div>
<p>Nos tum pati dicimur cum aliquid in nobis oritur cujus non
nisi partialis sumus causa
(per <a href="#3d2">definitionem 2 partis
III</a>) hoc est (per <a href="#3d1">definitionem
1 partis III</a>) aliquid quod ex solis legibus
nostræ naturæ deduci nequit. Patimur igitur quatenus Naturæ
sumus pars quæ per se absque aliis nequit
concipi. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="403" id="id403"></a><h3>Propositio 3</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#404">404</a><br /><a href="#406">406</a><br /><a href="#415">415</a><br /><a href="#443">443</a><br /><a href="#466sc">466sc</a><br /><a href="#469">469</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Vis qua homo in existendo perseverat, limitata est et a
potentia causarum externarum infinite superatur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="403d" id="id403d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#4a">4a</a><br /></p></div>
<p>Patet ex <a href="#4a">axiomate hujus</a>. Nam
dato homine datur aliquid aliud, puta A potentius et dato A
datur deinde aliud, puta B ipso A potentius et hoc in
infinitum ac proinde potentia hominis potentia alterius rei
definitur et a potentia causarum externarum infinite
superatur. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="404" id="id404"></a><h3>Propositio 4</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#466sc">466sc</a><br /><a href="#468sc">468sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Fieri non potest ut homo non sit Naturæ pars et ut nullas
possit pati mutationes nisi quæ per solam suam naturam possint
intelligi quarumque adæquata sit causa.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="404d" id="id404d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#404">404</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#116">116</a><br /><a href="#121">121</a><br /><a href="#124c">124c</a><br /><a href="#134">134</a><br /><a href="#304">304</a><br /><a href="#306">306</a><br /><a href="#307">307</a><br /><a href="#403">403</a><br /><a href="#404d">404d</a><br /></p></div>
<p>Potentia qua res singulares et consequenter homo suum esse
conservat, est ipsa Dei sive Naturæ potentia (per
<a href="#124c">corollarium propositionis 24 partis
I</a>) non quatenus infinita est sed quatenus per
humanam actualem essentiam explicari potest (per
<a href="#307">propositionem 7 partis
III</a>). Potentia itaque hominis quatenus per
ipsius actualem essentiam explicatur, pars est infinitæ
Dei seu Naturæ potentiæ hoc est
(per <a href="#134">propositionem 34 partis
I</a>) essentiæ, quod erat primum. Deinde si fieri
posset ut homo nullas posset pati mutationes nisi quæ per
solam ipsius hominis naturam possint intelligi, sequeretur
(per <a href="#304">propositiones 4</a>
et <a href="#306">6 partis III</a>) ut non
posset perire sed ut semper necessario existeret atque hoc
sequi deberet ex causa cujus potentia finita aut infinita
sit nempe vel ex sola hominis potentia, qui scilicet potis
esset ut a se removeret reliquas mutationes quæ a causis
externis oriri possent vel infinita Naturæ potentia a qua
omnia singularia ita dirigerentur ut homo nullas alias
posset pati mutationes nisi quæ ipsius conservationi
inserviunt. At primum
(per <a href="#403">propositionem
præcedentem</a> cujus demonstratio universalis est
et ad omnes res singulares applicari potest) est absurdum;
ergo si fieri posset ut homo nullas pateretur mutationes
nisi quæ per solam ipsius hominis naturam possent
intelligi et consequenter (sicut jam ostendimus) ut semper
necessario existeret, id sequi deberet ex Dei infinita
potentia et consequenter
(per <a href="#116">propositionem 16 partis
I</a>) ex necessitate divinæ naturæ quatenus
alicujus hominis idea affectus consideratur, totius Naturæ
ordo quatenus ipsa sub extensionis et cogitationis
attributis concipitur, deduci deberet atque adeo
(per <a href="#121">propositionem 21 partis
I</a>) sequeretur ut homo esset infinitus, quod
(per
<a href="#404d">I partem hujus
demonstrationis</a>) est absurdum. Fieri itaque
nequit ut homo nullas alias patiatur mutationes nisi
quarum ipse adæquata sit causa. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="404c" id="id404c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#437sc2">437sc2</a><br /><a href="#437sc2">437sc2</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hinc sequitur hominem necessario passionibus esse semper
obnoxium communemque Naturæ ordinem sequi et eidem parere
seseque eidem quantum rerum natura exigit, accommodare.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="405" id="id405"></a><h3>Propositio 5</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#406">406</a><br /><a href="#407">407</a><br /><a href="#415">415</a><br /><a href="#443">443</a><br /><a href="#466sc">466sc</a><br /><a href="#469">469</a><br /><a href="#508">508</a><br /><a href="#520sc">520sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Vis et incrementum cujuscunque passionis ejusque in existendo
perseverantia non definitur potentia qua nos in existendo
perseverare conamur sed causæ externæ potentia cum nostra
comparata.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="405d" id="id405d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#216">216</a><br /><a href="#3d1">3d1</a><br /><a href="#3d2">3d2</a><br /><a href="#307">307</a><br /></p></div>
<p>Passionis essentia non potest per solam nostram essentiam
explicari (per <a href="#3d1">definitiones 1</a>
et <a href="#3d2">2 partis III</a>) hoc est (per
<a href="#307">propositionem 7 partis III</a>)
passionis potentia definiri nequit potentia qua in nostro
esse perseverare conamur sed
(ut <a href="#216">propositione 16 partis II</a>
ostensum est) definiri necessario debet potentia causæ
externæ cum nostra comparata. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="406" id="id406"></a><h3>Propositio 6</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#437sc2">437sc2</a><br /><a href="#443">443</a><br /><a href="#444">444</a><br /><a href="#460">460</a><br /><a href="#466sc">466sc</a><br /><a href="#507">507</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Vis alicujus passionis seu affectus reliquas hominis actiones
seu potentiam superare potest ita ut affectus pertinaciter
homini adhæreat.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="406d" id="id406d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#403">403</a><br /><a href="#405">405</a><br /></p></div>
<p>Vis et incrementum cujuscunque passionis ejusque in
existendo perseverantia definitur potentia causæ externæ cum
nostra comparata (per <a href="#405">propositionem
præcedentem</a>) adeoque
(per <a href="#403">propositionem 3 hujus</a>)
hominis potentiam superare potest etc. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="407" id="id407"></a><h3>Propositio 7</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#407c">407c</a><br /><a href="#414">414</a><br /><a href="#415">415</a><br /><a href="#437sc2">437sc2</a><br /><a href="#466sc">466sc</a><br /><a href="#469">469</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Affectus nec coerceri nec tolli potest nisi per affectum
contrarium et fortiorem affectu coercendo.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="407d" id="id407d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#206">206</a><br /><a href="#212">212</a><br /><a href="#305">305</a><br /><a href="#3agd">3agd</a><br /><a href="#3agd">3agd</a><br /><a href="#4a">4a</a><br /><a href="#405">405</a><br /></p></div>
<p>Affectus quatenus ad mentem refertur est idea qua mens
majorem vel minorem sui corporis existendi vim quam antea
affirmat (per <a href="#3agd">generalem affectuum
definitionem quæ reperitur sub finem tertiæ
partis</a>). Cum igitur mens aliquo affectu
conflictatur, corpus afficitur simul affectione qua ejus
agendi potentia augetur vel minuitur. Porro hæc corporis
affectio (per <a href="#405">propositionem 5
hujus</a>) vim a sua causa accipit perseverandi in
suo esse; quæ proinde nec coerceri nec tolli potest nisi a
causa corporea (per <a href="#206">propositionem 6
partis II</a>) quæ corpus afficiat affectione illi
contraria (per <a href="#305">propositionem 5 partis
III</a>) et fortiore (per <a href="#4a">axioma
hujus</a>) atque adeo
(per <a href="#212">propositionem 12 partis
II</a>) mens afficietur idea affectionis fortioris et
contrariæ priori hoc est (per <a href="#3agd">generalem
affectuum definitionem</a>) mens afficietur affectu
fortiori et contrario priori qui scilicet prioris
existentiam secludet vel tollet ac proinde affectus nec
tolli nec coerceri potest nisi per affectum contrarium et
fortiorem. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="407c" id="id407c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#3agd">3agd</a><br /><a href="#407">407</a><br /></p></div>
<p>Affectus quatenus ad mentem refertur nec coerceri nec tolli
potest nisi per ideam corporis affectionis contrariæ et
fortioris affectione qua patimur. Nam affectus quo patimur
nec coerceri nec tolli potest nisi per affectum eodem
fortiorem eique contrarium
(per <a href="#407">propositionem
præcedentem</a>) hoc est
(per <a href="#3agd">generalem affectuum
definitionem</a>) nisi per ideam corporis affectionis
fortioris et contrariæ affectioni qua patimur.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="408" id="id408"></a><h3>Propositio 8</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#414">414</a><br /><a href="#415">415</a><br /><a href="#419">419</a><br /><a href="#429">429</a><br /><a href="#430">430</a><br /><a href="#463c">463c</a><br /><a href="#464">464</a><br /><a href="#466sc">466sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Cognitio boni et mali nihil aliud est quam lætitiæ vel
tristitiæ affectus quatenus ejus sumus conscii.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="408d" id="id408d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#221">221</a><br /><a href="#221sc">221sc</a><br /><a href="#222">222</a><br /><a href="#307">307</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#3agd">3agd</a><br /><a href="#4d1">4d1</a><br /><a href="#4d2">4d2</a><br /></p></div>
<p>Id bonum aut malum vocamus quod nostro esse conservando
prodest vel obest (per <a href="#4d1">definitiones
1</a> et <a href="#4d2">2 hujus</a>) hoc
est (per <a href="#307">propositionem 7 partis
III</a>) quod nostram agendi potentiam auget vel
minuit, juvat vel coercet. Quatenus itaque (per definitiones
lætitiæ et tristitiæ, quas vide
in <a href="#311sc">scholio propositionis 11 partis
III</a>) rem aliquam nos lætitia vel tristitia
afficere percipimus, eandem bonam aut malam vocamus atque
adeo boni et mali cognitio nihil aliud est quam lætitiæ vel
tristitiæ idea quæ ex ipso lætitiæ vel tristitiæ affectu
necessario sequitur (per <a href="#222">propositionem 22
partis II</a>). At hæc idea eodem modo unita est
affectui ac mens unita est corpori
(per <a href="#221">propositionem 21 partis
II</a>) hoc est (ut in <a href="#221sc">scholio
ejusdem propositionis</a> ostensum) hæc idea ab ipso
affectu sive (per <a href="#3agd">generalem affectuum
definitionem</a>) ab idea corporis affectionis revera
non distinguitur nisi solo conceptu; ergo hæc cognitio boni
et mali nihil est aliud quam ipse affectus quatenus ejusdem
sumus conscii. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="409" id="id409"></a><h3>Propositio 9</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#410">410</a><br /><a href="#411">411</a><br /><a href="#413">413</a><br /><a href="#466sc">466sc</a><br /><a href="#507">507</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Affectus cujus causam in præsenti nobis adesse imaginamur,
fortior est quam si eandem non adesse imaginaremur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="409d" id="id409d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#216c2">216c2</a><br /><a href="#217">217</a><br /><a href="#217sc">217sc</a><br /><a href="#3agd">3agd</a><br /></p></div>
<p>Imaginatio est idea qua mens rem ut præsentem contemplatur
(vide ejus definitionem in <a href="#217sc">scholio
propositionis 17 partis II</a>) quæ tamen magis
corporis humani constitutionem quam rei externæ naturam
indicat (per <a href="#216c2">corollarium II
propositionis 16 partis II</a>). Est igitur affectus
(per <a href="#3agd">generalem affectuum
definitionem</a>) imaginatio quatenus corporis
constitutionem indicat. At imaginatio
(per <a href="#217">propositionem 17 partis
II</a>) intensior est quamdiu nihil imaginamur quod
rei externæ præsentem existentiam secludit; ergo etiam
affectus cujus causam in præsenti nobis adesse imaginamur,
intensior seu fortior est quam si eandem non adesse
imaginaremur. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="409sc" id="id409sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#318">318</a><br /></p></div>
<p>Cum supra in <a href="#318">propositione 18 partis
III</a> dixerim nos ex rei futuræ vel præteritæ
imagine eodem affectu affici ac si res quam imaginamur
præsens esset, expresse monui id verum esse quatenus ad
solam ipsius rei imaginem attendimus; est enim ejusdem
naturæ sive res ut præsentes imaginati simus sive non
simus sed non negavi eandem debiliorem reddi quando alias
res nobis præsentes contemplamur quæ rei futuræ præsentem
existentiam secludunt, quod tum monere neglexi quia in hac
parte de affectuum viribus agere constitueram.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="409c" id="id409c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#412">412</a><br /><a href="#416">416</a><br /><a href="#417">417</a><br /><a href="#460sc">460sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Imago rei futuræ vel præteritæ hoc est rei quam cum
relatione ad tempus futurum vel præteritum secluso præsenti
contemplamur, cæteris paribus debilior est imagine rei
præsentis et consequenter affectus erga rem futuram vel
præteritam cæteris paribus remissior est affectu erga rem
præsentem.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="410" id="id410"></a><h3>Propositio 10</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#412">412</a><br /><a href="#466sc">466sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Erga rem futuram quam cito affuturam imaginamur, intensius
afficimur quam si ejus existendi tempus longius a præsenti
distare imaginaremur et memoria rei quam non diu præteriisse
imaginamur, intensius etiam afficimur quam si eandem diu
præteriisse imaginaremur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="410d" id="id410d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#409">409</a><br /></p></div>
<p>Quatenus enim rem cito affuturam vel non diu præteriisse
imaginamur, eo ipso aliquid imaginamur quod rei præsentiam
minus secludit quam si ejusdem futurum existendi tempus
longius a præsenti distare vel quod dudum præterierit,
imaginaremur (ut per se notum) adeoque
(per <a href="#409">præcedentem
propositionem</a>) eatenus intensius erga eandem
afficiemur. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="410sc" id="id410sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#4d6">4d6</a><br /></p></div>
<p>Ex iis quæ ad <a href="#4d6">definitionem 6 hujus
partis</a> notavimus, sequitur nos erga objecta quæ
a præsenti longiore temporis intervallo distant quam quod
imaginando determinare possumus quamvis ab invicem longo
temporis intervallo distare intelligamus, æque tamen
remisse affici.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="411" id="id411"></a><h3>Propositio 11</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#466sc">466sc</a><br /><a href="#505">505</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Affectus erga rem quam ut necessariam imaginamur, cæteris
paribus intensior est quam erga possibilem vel contingentem
sive non necessariam.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="411d" id="id411d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#133sc1">133sc1</a><br /><a href="#409">409</a><br /></p></div>
<p>Quatenus rem aliquam necessariam esse imaginamur eatenus
ejus existentiam affirmamus et contra rei existentiam
negamus quatenus eandem non necessariam esse imaginamur (per
<a href="#133sc1">scholium I propositionis 33 partis
I</a>) ac proinde
(per <a href="#409">propositionem 9 hujus</a>)
affectus erga rem necessariam cæteris paribus intensior
est quam erga non necessariam. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="412" id="id412"></a><h3>Propositio 12</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#412">412</a><br /><a href="#466sc">466sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Affectus erga rem quam scimus in præsenti non existere et
quam ut possibilem imaginamur, cæteris paribus intensior est
quam erga contingentem.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="412d" id="id412d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#318">318</a><br /><a href="#4d3">4d3</a><br /><a href="#4d4">4d4</a><br /></p></div>
<p>Quatenus rem ut contingentem imaginamur, nulla alterius rei
imagine afficimur quæ rei existentiam ponat (per
<a href="#4d3">definitionem 3 hujus</a>) sed
contra (secundum hypothesin) quædam imaginamur quæ ejusdem
præsentem existentiam secludunt. At quatenus rem in futurum
possibilem esse imaginamur eatenus quædam imaginamur quæ
ejusdem existentiam ponunt
(per <a href="#4d4">definitionem 4 hujus</a>) hoc
est (per <a href="#318">propositionem 18 partis
III</a>) quæ spem vel metum fovent atque adeo
affectus erga rem possibilem vehementior est. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="412c" id="id412c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#417">417</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Affectus erga rem quam scimus in præsenti non existere et
quam ut contingentem imaginamur, multo remissior est quam si
rem in præsenti nobis adesse imaginaremur.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="412cd" id="id412cd"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#409c">409c</a><br /><a href="#410">410</a><br /><a href="#412">412</a><br /></p></div>
<p>Affectus erga rem quam in præsenti existere imaginamur,
intensior est quam si eandem ut futuram imaginaremur (per
<a href="#409c">corollarium propositionis 9
hujus</a>) et multo vehementior est quam si tempus
futurum a præsenti multum distare imaginaremur (per
<a href="#410">propositionem 10 hujus</a>). Est
itaque affectus erga rem cujus existendi tempus longe a
præsenti distare imaginamur, multo remissior quam si eandem
ut præsentem imaginaremur et nihilominus
(per <a href="#412">propositionem
præcedentem</a>) intensior est quam si eandem rem ut
contingentem imaginaremur atque adeo affectus erga rem
contingentem multo remissior erit quam si rem in præsenti
nobis adesse imaginaremur. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="413" id="id413"></a><h3>Propositio 13</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#466sc">466sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Affectus erga rem contingentem quam scimus in præsenti non
existere, cæteris paribus remissior est quam affectus erga rem
præteritam.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="413d" id="id413d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#217c">217c</a><br /><a href="#218">218</a><br /><a href="#218sc">218sc</a><br /><a href="#4d3">4d3</a><br /><a href="#409">409</a><br /></p></div>
<p>Quatenus rem ut contingentem imaginamur, nulla alterius rei
imagine afficimur quæ rei existentiam ponat (per
<a href="#4d3">definitionem 3 hujus</a>). Sed
contra (secundum hypothesin) quædam imaginamur quæ ejusdem
præsentem existentiam secludunt. Verum quatenus eandem cum
relatione ad tempus præteritum imaginamur eatenus aliquid
imaginari supponimur quod ipsam ad memoriam redigit sive
quod rei imaginem excitat
(vide <a href="#218">propositionem 18 partis
II</a> cum <a href="#218sc">ejusdem
scholio</a>) ac proinde eatenus efficit ut ipsam ac
si præsens esset, contemplemur
(per <a href="#217c">corollarium propositionis 17 partis
II</a>) atque adeo
(per <a href="#409">propositionem 9 hujus</a>)
affectus erga rem contingentem quam scimus in præsenti non
existere, cæteris paribus remissior erit quam affectus erga
rem præteritam. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="414" id="id414"></a><h3>Propositio 14</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#466sc">466sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Vera boni et mali cognitio quatenus vera nullum affectum
coercere potest sed tantum quatenus ut affectus
consideratur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="414d" id="id414d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#3agd">3agd</a><br /><a href="#401">401</a><br /><a href="#407">407</a><br /><a href="#408">408</a><br /></p></div>
<p>Affectus est idea qua mens majorem vel minorem sui corporis
existendi vim quam antea affirmat
(per <a href="#3agd">generalem affectuum
definitionem</a>) atque adeo
(per <a href="#401">propositionem 1 hujus</a>)
nihil positivum habet quod præsentia veri tolli possit et
consequenter vera boni et mali cognitio quatenus vera nullum
affectum coercere potest. At quatenus affectus est (vide
<a href="#408">propositionem 8 hujus</a>) si
fortior affectu coercendo sit, eatenus tantum (per
<a href="#407">propositionem 7 hujus</a>)
affectum coercere poterit. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="415" id="id415"></a><h3>Propositio 15</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#416">416</a><br /><a href="#417">417</a><br /><a href="#466sc">466sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Cupiditas quæ ex vera boni et mali cognitione oritur, multis
aliis cupiditatibus quæ ex affectibus quibus conflictamur
oriuntur, restingui vel coerceri potest.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="415d" id="id415d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#3d2">3d2</a><br /><a href="#303">303</a><br /><a href="#307">307</a><br /><a href="#337">337</a><br /><a href="#3ad1">3ad1</a><br /><a href="#403">403</a><br /><a href="#405">405</a><br /><a href="#407">407</a><br /><a href="#408">408</a><br /></p></div>
<p>Ex vera boni et mali cognitione quatenus hæc (per
<a href="#408">propositionem 8 hujus</a>)
affectus est, oritur necessario cupiditas
(per <a href="#3ad1">1 affectuum
definitionem</a>) quæ eo est major quo affectus ex
quo oritur major est (per <a href="#337">propositionem
37 partis III</a>). Sed quia hæc cupiditas (per
hypothesin) ex eo quod aliquid vere intelligimus, oritur,
sequitur ergo ipsa in nobis quatenus agimus (per
<a href="#303">propositionem 3 partis III</a>)
atque adeo per solam nostram essentiam debet intelligi (per
<a href="#3d2">definitionem 2 partis III</a>) et
consequenter (per <a href="#307">propositionem 7 partis
III</a>) ejus vis et incrementum sola humana potentia
definiri debet. Porro cupiditates quæ ex affectibus quibus
conflictamur oriuntur, eo etiam majores sunt quo hi affectus
vehementiores erunt atque adeo earum vis et incrementum (per
<a href="#405">propositionem 5 hujus</a>)
potentia causarum externarum definiri debet quæ, si cum
nostra comparetur, nostram potentiam indefinite superat (per
<a href="#403">propositionem 3 hujus</a>) atque
adeo cupiditates quæ ex similibus affectibus oriuntur,
vehementiores esse possunt illa quæ ex vera boni et mali
cognitione oritur ac proinde
(per <a href="#407">propositionem 7 hujus</a>)
eandem coercere vel restinguere poterunt. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="416" id="id416"></a><h3>Propositio 16</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#417">417</a><br /><a href="#462sc">462sc</a><br /><a href="#466sc">466sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Cupiditas quæ ex cognitione boni et mali quatenus hæc
cognitio futurum respicit, oritur, facilius rerum cupiditate
quæ in præsentia suaves sunt, coerceri vel restingui
potest.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="416d" id="id416d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#409c">409c</a><br /><a href="#415">415</a><br /></p></div>
<p>Affectus erga rem quam futuram imaginamur, remissior est
quam erga præsentem (per <a href="#409c">corollarium
propositionis 9 hujus</a>). At cupiditas quæ ex vera
boni et mali cognitione oritur, tametsi hæc cognitio circa
res quæ in præsentia bonæ sunt, versetur, restingui vel
coerceri potest aliqua temeraria cupiditate (per
<a href="#415">propositionem præcedentem</a>
cujus demonstratio universalis est); ergo cupiditas quæ ex
eadem cognitione quatenus hæc futurum respicit, oritur,
facilius coerceri vel restingui poterit etc. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="417" id="id417"></a><h3>Propositio 17</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#466sc">466sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Cupiditas quæ oritur ex vera boni et mali cognitione quatenus
hæc circa res contingentes versatur, multo adhuc facilius
coerceri potest cupiditate rerum quæ præsentes sunt.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="417d" id="id417d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#409c">409c</a><br /><a href="#412c">412c</a><br /><a href="#415">415</a><br /><a href="#416">416</a><br /></p></div>
<p>Propositio hæc eodem modo ac <a href="#416">propositio
præcedens</a> demonstratur
ex <a href="#412c">corollario propositionis 12
hujus</a>.<a href="#409c"></a><a href="#415"></a></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="417sc" id="id417sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#437sc2">437sc2</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>His me causam ostendisse credo cur homines opinione magis
quam vera ratione commoveantur et cur vera boni et mali
cognitio animi commotiones excitet et sæpe omni libidinis
generi cedat; unde illud poetæ natum : video meliora
proboque, deteriora sequor. Quod idem etiam Ecclesiastes in
mente habuisse videtur cum dixit : qui auget scientiam,
auget dolorem. Atque hæc non eum in finem dico ut inde
concludam præstabilius esse ignorare quam scire vel quod
stulto intelligens in moderandis affectibus nihil intersit
sed ideo quia necesse est nostræ naturæ tam potentiam quam
impotentiam noscere ut determinare possimus quid ratio in
moderandis affectibus possit et quid non possit et in hac
parte de sola humana impotentia me acturum dixi. Nam de
rationis in affectus potentia separatim agere constitui.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="418" id="id418"></a><h3>Propositio 18</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#456sc">456sc</a><br /><a href="#466sc">466sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Cupiditas quæ ex lætitia oritur, cæteris paribus fortior est
cupiditate quæ ex tristitia oritur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="418d" id="id418d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#307">307</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#3ad1">3ad1</a><br /></p></div>
<p>Cupiditas est ipsa hominis essentia
(per <a href="#3ad1">1 affectuum
definitionem</a>) hoc est
(per <a href="#307">propositionem 7 partis
III</a>) conatus quo homo in suo esse perseverare
conatur. Quare cupiditas quæ ex lætitia oritur, ipso lætitiæ
affectu (per definitionem lætitiæ, quam vide
in <a href="#311sc">scholio propositionis 11 partis
III</a>) juvatur vel augetur; quæ autem contra ex
tristitia oritur, ipso tristitiæ affectu
(per <a href="#311sc">idem scholium</a>) minuitur
vel coercetur atque adeo vis cupiditatis quæ ex lætitia
oritur, potentia humana simul et potentia causæ externæ, quæ
autem ex tristitia sola humana potentia definiri debet ac
proinde hac illa fortior est. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="418sc" id="id418sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#437sc1">437sc1</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#213p4">213p4</a><br /><a href="#304">304</a><br /><a href="#307">307</a><br /><a href="#4d8">4d8</a><br /></p></div>
<p>His paucis humanæ impotentiæ et inconstantiæ causas et cur
homines rationis præcepta non servent, explicui. Superest
jam ut ostendam quid id sit quod ratio nobis præscribit et
quinam affectus cum rationis humanæ regulis conveniant,
quinam contra iisdem contrarii sint. Sed antequam hæc
prolixo nostro geometrico ordine demonstrare incipiam, lubet
ipsa rationis dictamina hic prius breviter ostendere ut ea
quæ sentio facilius ab unoquoque percipiantur. Cum ratio
nihil contra naturam postulet, postulat ergo ipsa ut
unusquisque seipsum amet, suum utile, quod revera utile est,
quærat et id omne quod hominem ad majorem perfectionem
revera ducit, appetat et absolute ut unusquisque suum esse
quantum in se est, conservare conetur. Quod quidem tam
necessario verum est quam quod totum sit sua parte majus
(vide <a href="#304">propositionem 4 partis
III</a>). Deinde quandoquidem virtus (per
<a href="#4d8">definitionem 8 hujus</a>) nihil
aliud est quam ex legibus propriæ naturæ agere et nemo suum
esse (per <a href="#307">propositionem 7 partis
III</a>) conservare conetur nisi ex propriæ suæ
naturæ legibus, hinc sequitur primo virtutis fundamentum
esse ipsum conatum proprium esse conservandi et felicitatem
in eo consistere quod homo suum esse conservare
potest. Secundo sequitur virtutem propter se esse appetendam
nec quicquam quod ipsa præstabilius aut quod utilius nobis
sit, dari, cujus causa deberet appeti. Tertio denique
sequitur eos qui se interficiunt animo esse impotentes
eosque a causis externis suæ naturæ repugnantibus prorsus
vinci. Porro ex <a href="#213p4">postulato 4 partis
II</a> sequitur nos efficere nunquam posse ut nihil
extra nos indigeamus ad nostrum esse conservandum et ut ita
vivamus ut nullum commercium cum rebus quæ extra nos sunt,
habeamus et si præterea nostram mentem spectemus, sane
noster intellectus imperfectior esset si mens sola esset nec
quicquam præter se ipsam intelligeret. Multa igitur extra
nos dantur quæ nobis utilia quæque propterea appetenda
sunt. Ex his nulla præstantiora excogitari possunt quam ea
quæ cum nostra natura prorsus conveniunt. Si enim duo
exempli gratia ejusdem prorsus naturæ individua invicem
junguntur, individuum componunt singulo duplo
potentius. Homini igitur nihil homine utilius; nihil inquam
homines præstantius ad suum esse conservandum optare possunt
quam quod omnes in omnibus ita conveniant ut omnium mentes
et corpora unam quasi mentem unumque corpus componant et
omnes simul quantum possunt suum esse conservare conentur
omnesque simul omnium commune utile sibi quærant; ex quibus
sequitur homines qui ratione gubernantur hoc est homines qui
ex ductu rationis suum utile quærunt, nihil sibi appetere
quod reliquis hominibus non cupiant atque adeo eosdem
justos, fidos atque honestos esse.</p>
<p>Hæc illa rationis dictamina sunt quæ hic paucis ostendere
proposueram antequam eadem prolixiore ordine demonstrare
inciperem, quod ea de causa feci ut, si fieri posset, eorum
attentionem mihi conciliarem qui credunt hoc principium,
quod scilicet unusquisque suum utile quærere tenetur,
impietatis, non autem virtutis et pietatis esse
fundamentum. Postquam igitur rem sese contra habere breviter
ostenderim, pergo ad eandem eadem via qua huc usque
progressi sumus, demonstrandum.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="419" id="id419"></a><h3>Propositio 19</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#435">435</a><br /><a href="#437">437</a><br /><a href="#437sc2">437sc2</a><br /><a href="#446">446</a><br /><a href="#459a">459a</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Id unusquisque ex legibus suæ naturæ necessario appetit vel
aversatur quod bonum vel malum esse judicat.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="419d" id="id419d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#309sc">309sc</a><br /><a href="#328">328</a><br /><a href="#3ad1">3ad1</a><br /><a href="#408">408</a><br /></p></div>
<p>Boni et mali cognitio est
(per <a href="#408">propositionem 8 hujus</a>)
ipse lætitiæ vel tristitiæ affectus quatenus ejusdem sumus
conscii ac proinde (per <a href="#328">propositionem 28
partis III</a>) id unusquisque necessario appetit
quod bonum et contra id aversatur quod malum esse
judicat. Sed hic appetitus nihil aliud est quam ipsa hominis
essentia seu natura (per definitionem appetitus, quam vide
in <a href="#309sc">scholio propositionis 9 partis
III</a> et <a href="#3ad1">1 affectuum
definitionem</a>). Ergo unusquisque ex solis suæ
naturæ legibus id necessario appetit vel aversatur
etc. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="420" id="id420"></a><h3>Propositio 20</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#435c2">435c2</a><br /><a href="#437sc2">437sc2</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quo magis unusquisque suum utile quærere hoc est suum esse
conservare conatur et potest eo magis virtute præditus est et
contra quatenus unusquisque suum utile hoc est suum esse
conservare negligit eatenus est impotens.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="420d" id="id420d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#304">304</a><br /><a href="#306">306</a><br /><a href="#307">307</a><br /><a href="#4d8">4d8</a><br /></p></div>
<p>Virtus est ipsa humana potentia quæ sola hominis essentia
definitur (per <a href="#4d8">definitionem 8
hujus</a>) hoc est
(per <a href="#307">propositionem 7 partis
III</a>) quæ solo conatu quo homo in suo esse
perseverare conatur, definitur. Quo ergo unusquisque magis
suum esse conservare conatur et potest eo magis virtute
præditus est et consequenter
(per <a href="#304">propositiones 4</a>
et <a href="#306">6 partis III</a>) quatenus
aliquis suum esse conservare negligit eatenus est
impotens. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="420sc" id="id420sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#310">310</a><br /></p></div>
<p>Nemo igitur nisi a causis externis et suæ naturæ contrariis
victus suum utile appetere sive suum esse conservare
negligit. Nemo inquam ex necessitate suæ naturæ sed a causis
externis coactus alimenta aversatur vel se ipsum interficit,
quod multis modis fieri potest nempe interficit aliquis se
ipsum coactus ab alio qui ejus dexteram qua ensem casu
prehenderat, contorquet et cogit versus cor ipsum gladium
dirigere vel quod ex mandato tyranni ut Seneca cogatur venas
aperire suas hoc est majus malum minore vitare cupiat vel
denique ex eo quod causæ latentes externæ ejus imaginationem
ita disponunt et corpus ita afficiunt ut id aliam naturam
priori contrariam induat et cujus idea in mente dari nequit
(per <a href="#310">propositionem 10 partis
III</a>). At quod homo ex necessitate suæ naturæ
conetur non existere vel in aliam formam mutari, tam est
impossibile quam quod ex nihilo aliquid fiat, ut unusquisque
mediocri meditatione videre potest.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="421" id="id421"></a><h3>Propositio 21</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#422c">422c</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Nemo potest cupere beatum esse, bene agere et bene vivere qui
simul non cupiat esse, agere et vivere hoc est actu
existere.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="421d" id="id421d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#307">307</a><br /><a href="#3ad1">3ad1</a><br /></p></div>
<p>Hujus propositionis demonstratio seu potius res ipsa per se
patet et etiam ex cupiditatis definitione. Est enim
cupiditas (per <a href="#3ad1">1 affectuum
definitionem</a>) beate seu bene vivendi, agendi
etc. ipsa hominis essentia hoc est
(per <a href="#307">propositionem 7 partis
III</a>) conatus quo unusquisque suum esse conservare
conatur. Ergo nemo potest cupere etc. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="422" id="id422"></a><h3>Propositio 22</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#422c">422c</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Nulla virtus potest prior hac (nempe conatu sese conservandi)
concipi.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="422d" id="id422d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#307">307</a><br /><a href="#4d8">4d8</a><br /></p></div>
<p>Conatus sese conservandi est ipsa rei essentia (per
<a href="#307">propositionem 7 partis
III</a>). Si igitur aliqua virtus posset hac nempe
hoc conatu prior concipi, conciperetur ergo (per
<a href="#4d8">definitionem 8 hujus</a>) ipsa rei
essentia se ipsa prior, quod (ut per se notum) est
absurdum. Ergo nulla virtus etc. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="422c" id="id422c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#424">424</a><br /><a href="#425">425</a><br /><a href="#425">425</a><br /><a href="#426">426</a><br /><a href="#456">456</a><br /><a href="#541">541</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#421">421</a><br /><a href="#422">422</a><br /></p></div>
<p>Conatus sese conservandi primum et unicum virtutis est
fundamentum. Nam hoc principio nullum aliud potest prius
concipi (per <a href="#422">propositionem
præcedentem</a>) et absque ipso
(per <a href="#421">propositionem 21 hujus</a>)
nulla virtus potest concipi.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="423" id="id423"></a><h3>Propositio 23</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#428">428</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Homo quatenus ad aliquid agendum determinatur ex eo quod
ideas habet inadæquatas, non potest absolute dici ex virtute
agere sed tantum quatenus determinatur ex eo quod
intelligit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="423d" id="id423d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#3d1">3d1</a><br /><a href="#3d2">3d2</a><br /><a href="#3d2">3d2</a><br /><a href="#301">301</a><br /><a href="#301">301</a><br /><a href="#4d8">4d8</a><br /><a href="#4d8">4d8</a><br /></p></div>
<p>Quatenus homo ad agendum determinatur ex eo quod
inadæquatas habet ideas eatenus
(per <a href="#301">propositionem 1 partis
III</a>) patitur hoc est
(per <a href="#3d1">definitiones 1</a>
et <a href="#3d2">2 partis III</a>) aliquid agit
quod per solam ejus essentiam non potest percipi hoc est
(per <a href="#4d8">definitionem 8 hujus</a>)
quod ex ipsius virtute non sequitur. At quatenus ad aliquid
agendum determinatur ex eo quod intelligit eatenus (per
<a href="#301">eandem propositionem 1 partis
III</a>) agit hoc est
(per <a href="#3d2">definitionem 2 partis
III</a>) aliquid agit quod per solam ipsius
essentiam percipitur sive
(per <a href="#4d8">definitionem 8 hujus</a>)
quod ex ipsius virtute adæquate sequitur. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="424" id="id424"></a><h3>Propositio 24</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#436">436</a><br /><a href="#437">437</a><br /><a href="#456">456</a><br /><a href="#456">456</a><br /><a href="#467">467</a><br /><a href="#472">472</a><br /><a href="#472">472</a><br /><a href="#541">541</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Ex virtute absolute agere nihil aliud in nobis est quam ex
ductu rationis agere, vivere, suum esse conservare (hæc tria
idem significant) idque ex fundamento proprium utile
quærendi.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="424d" id="id424d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#303">303</a><br /><a href="#4d8">4d8</a><br /><a href="#422c">422c</a><br /></p></div>
<p>Ex virtute absolute agere nihil aliud est
(per <a href="#4d8">definitionem 8 hujus</a>)
quam ex legibus propriæ naturæ agere. At nos eatenus
tantummodo agimus quatenus intelligimus
(per <a href="#303">propositionem 3 partis
III</a>). Ergo ex virtute agere nihil aliud in nobis
est quam ex ductu rationis agere, vivere, suum esse
conservare idque (per <a href="#422c">corollarium
propositionis 22 hujus</a>) ex fundamento suum utile
quærendi. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="425" id="id425"></a><h3>Propositio 25</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#426">426</a><br /><a href="#452sc">452sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Nemo suum esse alterius rei causa conservare conatur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="425d" id="id425d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#306">306</a><br /><a href="#307">307</a><br /><a href="#422c">422c</a><br /><a href="#422c">422c</a><br /></p></div>
<p>Conatus quo unaquæque res in suo esse perseverare conatur,
sola ipsius rei essentia definitur
(per <a href="#307">propositionem 7 partis
III</a>) eaque sola data, non autem ex alterius rei
essentia necessario sequitur
(per <a href="#306">propositionem 6 partis
III</a>) ut unusquisque suum esse conservare
conetur. Patet præterea hæc propositio
ex <a href="#422c">corollario propositionis 22 hujus
partis</a>. Nam si homo alterius rei causa suum esse
conservare conaretur, tum res illa primum esset virtutis
fundamentum (ut per se notum) quod
(per <a href="#422c">prædictum corollarium</a>)
est absurdum. Ergo nemo suum esse etc. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="426" id="id426"></a><h3>Propositio 26</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#427">427</a><br /><a href="#428">428</a><br /><a href="#436">436</a><br /><a href="#437">437</a><br /><a href="#438">438</a><br /><a href="#438">438</a><br /><a href="#440">440</a><br /><a href="#448">448</a><br /><a href="#453">453</a><br /><a href="#509">509</a><br /><a href="#510">510</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quicquid ex ratione conamur, nihil aliud est quam intelligere
nec mens quatenus ratione utitur, aliud sibi utile esse
judicat nisi id quod ad intelligendum conducit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="426d" id="id426d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#240">240</a><br /><a href="#240sc2">240sc2</a><br /><a href="#306">306</a><br /><a href="#307">307</a><br /><a href="#309sc">309sc</a><br /><a href="#4d1">4d1</a><br /><a href="#422c">422c</a><br /><a href="#425">425</a><br /></p></div>
<p>Conatus sese conservandi nihil est præter ipsius rei
essentiam (per <a href="#307">propositionem 7 partis
III</a>) quæ quatenus talis existit, vim habere
concipitur ad perseverandum in existendo
(per <a href="#306">propositionem 6 partis
III</a>) et ea agendum quæ ex data sua natura
necessario sequuntur (vide definitionem appetitus
in <a href="#309sc">scholio propositionis 9 partis
III</a>). At rationis essentia nihil aliud est quam
mens nostra quatenus clare et distincte intelligit (vide
ejus definitionem in <a href="#240sc2">II scholio
propositionis 40 partis II</a>). Ergo (per
<a href="#240">propositionem 40 partis II</a>)
quicquid ex ratione conamur, nihil aliud est quam
intelligere. Deinde quoniam hic mentis conatus quo mens
quatenus ratiocinatur suum esse conatur conservare, nihil
aliud est quam intelligere (per primam partem hujus) est
ergo hic intelligendi conatus
(per <a href="#422c">corollarium propositionis 22
hujus</a>) primum et unicum virtutis fundamentum nec
alicujus finis causa (per <a href="#425">propositionem
25 hujus</a>) res intelligere conabimur sed contra
mens quatenus ratiocinatur nihil sibi bonum esse concipere
poterit nisi id quod ad intelligendum conducit (per
<a href="#4d1">definitionem 1
hujus</a>). Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="427" id="id427"></a><h3>Propositio 27</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#428">428</a><br /><a href="#438">438</a><br /><a href="#438">438</a><br /><a href="#440">440</a><br /><a href="#448">448</a><br /><a href="#450">450</a><br /><a href="#509">509</a><br /><a href="#510">510</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Nihil certo scimus bonum aut malum esse nisi id quod ad
intelligendum revera conducit vel quod impedire potest
quominus intelligamus.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="427d" id="id427d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#240sc1">240sc1</a><br /><a href="#240sc2">240sc2</a><br /><a href="#241">241</a><br /><a href="#243">243</a><br /><a href="#243sc">243sc</a><br /><a href="#426">426</a><br /></p></div>
<p>Mens quatenus ratiocinatur nihil aliud appetit quam
intelligere nec aliud sibi utile esse judicat nisi id quod
ad intelligendum conducit
(per <a href="#426">propositionem
præcedentem</a>). At mens
(per <a href="#241">propositiones 41</a>
et <a href="#243">43 partis
II</a>, <a href="#243sc">cujus etiam
scholium</a> vide) rerum certitudinem non habet nisi
quatenus ideas habet adæquatas sive (quod
per <a href="#240sc1">scholia propositionis 40 partis
II</a><a href="#240sc2"></a> idem est) quatenus
ratiocinatur; ergo nihil certo scimus bonum esse nisi id
quod ad intelligendum revera conducit et contra id malum
quod impedire potest quominus intelligamus. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="428" id="id428"></a><h3>Propositio 28</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#436">436</a><br /><a href="#520">520</a><br /><a href="#525">525</a><br /><a href="#527">527</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Summum mentis bonum est Dei cognitio et summa mentis virtus
Deum cognoscere.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="428d" id="id428d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d6">1d6</a><br /><a href="#115">115</a><br /><a href="#301">301</a><br /><a href="#303">303</a><br /><a href="#4d1">4d1</a><br /><a href="#423">423</a><br /><a href="#426">426</a><br /><a href="#427">427</a><br /></p></div>
<p>Summum quod mens intelligere potest, Deus est hoc est (per
<a href="#1d6">definitionem 6 partis I</a>) Ens
absolute infinitum et sine quo
(per <a href="#115">propositionem 15 partis
I</a>) nihil esse neque concipi potest adeoque (per
<a href="#426">propositiones 26</a>
et <a href="#427">27 hujus</a>) summum mentis
utile sive (per <a href="#4d1">definitionem 1
hujus</a>) bonum est Dei cognitio. Deinde mens
quatenus intelligit eatenus tantum agit
(per <a href="#301">propositiones 1</a>
et <a href="#303">3 partis III</a>) et eatenus
tantum (per <a href="#423">propositionem 23
hujus</a>) potest absolute dici quod ex virtute
agit. Est igitur mentis absoluta virtus intelligere. At
summum quod mens intelligere potest, Deus est (ut jam jam
demonstravimus). Ergo mentis summa virtus est Deum
intelligere seu cognoscere. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="429" id="id429"></a><h3>Propositio 29</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#431c">431c</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Res quæcunque singularis cujus natura a nostra prorsus est
diversa, nostram agendi potentiam nec juvare nec coercere
potest et absolute res nulla potest nobis bona aut mala esse
nisi commune aliquid nobiscum habeat.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="429d" id="id429d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#128">128</a><br /><a href="#206">206</a><br /><a href="#210c">210c</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#408">408</a><br /></p></div>
<p>Cujuscunque rei singularis et consequenter
(per <a href="#210c">corollarium propositionis 10 partis
II</a>) hominis potentia qua existit et operatur, non
determinatur nisi ab alia re singulari
(per <a href="#128">propositionem 28 partis
I</a>) cujus natura
(per <a href="#206">propositionem 6 partis
II</a>) per idem attributum debet intelligi per quod
natura humana concipitur. Nostra igitur agendi potentia
quomodocunque ea concipiatur, determinari et consequenter
juvari vel coerceri potest potentia alterius rei singularis
quæ aliquid commune nobiscum habet et non potentia rei cujus
natura a nostra prorsus est diversa et quia id bonum aut
malum vocamus quod causa est lætitiæ aut tristitiæ (per
<a href="#408">propositionem 8 hujus</a>) hoc est
(per <a href="#311sc">scholium propositionis 11 partis
III</a>) quod nostram agendi potentiam auget vel
minuit, juvat vel coercet, ergo res cujus natura a nostra
prorsus est diversa nobis neque bona neque mala esse
potest. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="430" id="id430"></a><h3>Propositio 30</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#431">431</a><br /><a href="#434">434</a><br /><a href="#434sc">434sc</a><br /><a href="#510">510</a><br /><a href="#538">538</a><br /><a href="#539">539</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Res nulla per id quod cum nostra natura commune habet, potest
esse mala sed quatenus nobis mala est eatenus est nobis
contraria.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="430d" id="id430d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#304">304</a><br /><a href="#305">305</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#408">408</a><br /></p></div>
<p>Id malum vocamus quod causa est tristitiæ (per
<a href="#408">propositionem 8 hujus</a>) hoc est
(per ejus definitionem, quam vide
in <a href="#311sc">scholio propositionis 11 partis
III</a>) quod nostram agendi potentiam minuit vel
coercet. Si igitur res aliqua per id quod nobiscum habet
commune, nobis esset mala, posset ergo res id ipsum quod
nobiscum commune habet, minuere vel coercere, quod (per
<a href="#304">propositionem 4 partis III</a>)
est absurdum. Nulla igitur res per id quod nobiscum commune
habet, potest nobis esse mala sed contra quatenus mala est
hoc est (ut jam jam ostendimus) quatenus nostram agendi
potentiam minuere vel coercere potest eatenus (per
<a href="#305">propositionem 5 partis III</a>)
nobis est contraria. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="431" id="id431"></a><h3>Propositio 31</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#431c">431c</a><br /><a href="#434sc">434sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quatenus res aliqua cum nostra natura convenit eatenus
necessario bona est.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="431d" id="id431d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#306">306</a><br /><a href="#4d1">4d1</a><br /><a href="#430">430</a><br /></p></div>
<p>Quatenus enim res aliqua cum nostra natura convenit, non
potest (per <a href="#430">propositionem
præcedentem</a>) esse mala. Erit ergo necessario vel
bona vel indifferens. Si hoc ponatur nempe quod neque bona
sit neque mala, nihil ergo
(per <a href="#4d1">definitionem 1 hujus</a>) ex
ipsius natura sequetur quod nostræ naturæ conservationi
inservit hoc est (per hypothesin) quod ipsius rei naturæ
conservationi inservit sed hoc est absurdum (per
<a href="#306">propositionem 6 partis III</a>);
erit ergo quatenus cum nostra natura convenit, necessario
bona. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="431c" id="id431c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#435">435</a><br /><a href="#435c1">435c1</a><br /><a href="#472">472</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#429">429</a><br /><a href="#431">431</a><br /></p></div>
<p>Hinc sequitur quod quo res aliqua magis cum nostra natura
convenit, eo nobis est utilior seu magis bona et contra quo
res aliqua nobis est utilior, eatenus cum nostra natura
magis convenit. Nam quatenus cum nostra natura non convenit,
erit necessario a nostra natura diversa vel eidem
contraria. Si diversa, tum
(per <a href="#429">propositionem 29 hujus</a>)
neque bona neque mala esse poterit; si autem contraria, erit
ergo etiam ei contraria quæ cum nostra natura convenit hoc
est (per <a href="#431">propositionem
præcedentem</a>) contraria bono seu mala. Nihil
igitur nisi quatenus cum nostra natura convenit, potest esse
bonum atque adeo quo res aliqua magis cum nostra natura
convenit, eo est utilior et contra. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="432" id="id432"></a><h3>Propositio 32</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quatenus homines passionibus sunt obnoxii, non possunt
eatenus dici quod natura conveniant.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="432d" id="id432d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#303sc">303sc</a><br /><a href="#307">307</a><br /></p></div>
<p>Quæ natura convenire dicuntur, potentia convenire
intelliguntur (per <a href="#307">propositionem 7 partis
III</a>) non autem impotentia seu negatione et
consequenter (vide <a href="#303sc">scholium
propositionis 3 partis III</a>) neque etiam passione;
quare homines quatenus passionibus sunt obnoxii, non possunt
dici quod natura conveniant. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="432sc" id="id432sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Res etiam per se patet; qui enim ait album et nigrum in eo
solummodo convenire quod neutrum sit rubrum, is absolute
affirmat album et nigrum nulla in re convenire. Sic etiam si
quis ait lapidem et hominem in hoc tantum convenire quod
uterque sit finitus, impotens vel quod ex necessitate suæ
naturæ non existit vel denique quod a potentia causarum
externarum indefinite superatur, is omnino affirmat lapidem
et hominem nulla in re convenire; quæ enim in sola negatione
sive in eo quod non habent conveniunt, ea revera nulla in re
conveniunt.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="433" id="id433"></a><h3>Propositio 33</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#435">435</a><br /><a href="#437sc2">437sc2</a><br /><a href="#437sc2">437sc2</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Homines natura discrepare possunt quatenus affectibus qui
passiones sunt, conflictantur et eatenus etiam unus idemque
homo varius est et inconstans.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="433d" id="id433d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#3d1">3d1</a><br /><a href="#3d2">3d2</a><br /><a href="#307">307</a><br /><a href="#351">351</a><br /><a href="#351">351</a><br /><a href="#356">356</a><br /></p></div>
<p>Affectuum natura seu essentia non potest per solam nostram
essentiam seu naturam explicari
(per <a href="#3d1">definitiones 1</a>
et <a href="#3d2">2 partis III</a>) sed potentia
hoc est (per <a href="#307">propositionem 7 partis
III</a>) natura causarum externarum cum nostra
comparata definiri debet; unde fit ut uniuscujusque affectus
tot species dentur quot sunt species objectorum a quibus
afficimur (vide <a href="#356">propositionem 56 partis
III</a>) et ut homines ab uno eodemque objecto
diversimode afficiantur
(vide <a href="#351">propositionem 51 partis
III</a>) atque eatenus natura discrepent et denique
ut unus idemque homo (per <a href="#351">eandem
propositionem 51 partis III</a>) erga idem objectum
diversimode afficiatur atque eatenus varius sit
etc. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="434" id="id434"></a><h3>Propositio 34</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#435">435</a><br /><a href="#436sc">436sc</a><br /><a href="#437sc2">437sc2</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quatenus homines affectibus qui passiones sunt,
conflictantur, possunt invicem esse contrarii.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="434d" id="id434d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#316">316</a><br /><a href="#332">332</a><br /><a href="#332sc">332sc</a><br /><a href="#339">339</a><br /><a href="#340">340</a><br /><a href="#340sc">340sc</a><br /><a href="#355c1sc">355c1sc</a><br /><a href="#359">359</a><br /><a href="#3ad7">3ad7</a><br /><a href="#430">430</a><br /></p></div>
<p>Homo exempli gratia Petrus potest esse causa ut Paulus
contristetur propterea quod aliquid habet simile rei quam
Paulus odit (per <a href="#316">propositionem 16 partis
III</a>) vel propterea quod Petrus solus re aliqua
potitur quam ipse Paulus etiam amat
(vide <a href="#332">propositionem 32 partis
III</a> cum <a href="#332sc">ejusdem
scholio</a>) vel ob alias causas (harum præcipuas
vide in <a href="#355c1sc">scholio propositionis 55
partis III</a>) atque adeo inde fiet
(per <a href="#3ad7">definitionem 7
affectuum</a>) ut Paulus Petrum odio habeat et
consequenter facile fiet
(per <a href="#340">propositionem 40 partis
III</a> cum <a href="#340sc">ejus
scholio</a>) ut Petrus Paulum contra odio habeat
atque adeo (per <a href="#339">propositionem 39 partis
III</a>) ut invicem malum inferre conentur hoc est
(per <a href="#430">propositionem 30 hujus</a>)
ut invicem sint contrarii. At affectus tristitiæ semper
passio est (per <a href="#359">propositionem 59 partis
III</a>); ergo homines quatenus conflictantur
affectibus qui passiones sunt, possunt invicem esse
contrarii. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="434sc" id="id434sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#331">331</a><br /><a href="#3ad6">3ad6</a><br /><a href="#430">430</a><br /><a href="#431">431</a><br /></p></div>
<p>Dixi quod Paulus odio Petrum habeat quia imaginatur id
eundem possidere quod ipse Paulus etiam amat; unde prima
fronte videtur sequi quod hi duo ex eo quod idem amant et
consequenter ex eo quod natura conveniunt, sibi invicem
damno sint atque adeo si hoc verum est, falsæ essent
<a href="#430">propositio 30</a>
et <a href="#431">31 hujus partis</a>. Sed si rem
æqua lance examinare velimus, hæc omnia convenire omnino
videbimus. Nam hi duo non sunt invicem molesti quatenus
natura conveniunt hoc est quatenus uterque idem amat, sed
quatenus ab invicem discrepant. Nam quatenus uterque idem
amat, eo ipso utriusque amor fovetur
(per <a href="#331">propositionem 31 partis
III</a>) hoc est
(per <a href="#3ad6">definitionem 6
affectuum</a>) eo ipso utriusque lætitia
fovetur. Quare longe abest ut quatenus idem amant et natura
conveniunt, invicem molesti sint. Sed hujus rei causa ut
dixi nulla alia est quam quia natura discrepare
supponuntur. Supponimus namque Petrum ideam habere rei amatæ
jam possessæ et Paulum contra ideam rei amatæ amissæ. Unde
fit ut hic tristitia et ille contra lætitia afficiatur atque
eatenus invicem contrarii sint. Et ad hunc modum ostendere
facile possumus reliquas odii causas ab hoc solo pendere
quod homines natura discrepant et non ab eo in quo
conveniunt.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="435" id="id435"></a><h3>Propositio 35</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#435c1">435c1</a><br /><a href="#435c2">435c2</a><br /><a href="#436sc">436sc</a><br /><a href="#440">440</a><br /><a href="#471">471</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quatenus homines ex ductu rationis vivunt eatenus tantum
natura semper necessario conveniunt.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="435d" id="id435d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#241">241</a><br /><a href="#3d2">3d2</a><br /><a href="#303">303</a><br /><a href="#419">419</a><br /><a href="#431c">431c</a><br /><a href="#433">433</a><br /><a href="#434">434</a><br /></p></div>
<p>Quatenus homines affectibus qui passiones sunt,
conflictantur, possunt esse natura diversi (per
<a href="#433">propositionem 33 hujus</a>) et
invicem contrarii (per <a href="#434">propositionem
præcedentem</a>). Sed eatenus homines tantum agere
dicuntur quatenus ex ductu rationis vivunt (per
<a href="#303">propositionem 3 partis III</a>)
atque adeo quicquid ex humana natura quatenus ratione
definitur, sequitur id (per <a href="#3d2">definitionem
2 partis III</a>) per solam humanam naturam tanquam
per proximam suam causam debet intelligi. Sed quia
unusquisque ex suæ naturæ legibus id appetit quod bonum et
id amovere conatur quod malum esse judicat (per
<a href="#419">propositionem 19 hujus</a>) et cum
præterea id quod ex dictamine rationis bonum aut malum esse
judicamus, necessario bonum aut malum sit
(per <a href="#241">propositionem 41 partis
II</a>). Ergo homines quatenus ex ductu rationis
vivunt eatenus tantum ea necessario agunt quæ humanæ naturæ
et consequenter unicuique homini necessario bona sunt hoc
est (per <a href="#431c">corollarium propositionis 31
hujus</a>) quæ cum natura uniuscujusque hominis
conveniunt atque adeo homines etiam inter se quatenus ex
ductu rationis vivunt, necessario semper
conveniunt. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="435c1" id="id435c1"></a><h4>Corollarium 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#435c2">435c2</a><br /><a href="#437">437</a><br /><a href="#437sc2">437sc2</a><br /><a href="#471">471</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#3d2">3d2</a><br /><a href="#431c">431c</a><br /><a href="#435">435</a><br /></p></div>
<p>Nihil singulare in rerum natura datur quod homini sit
utilius quam homo qui ex ductu rationis vivit. Nam id homini
utilissimum est quod cum sua natura maxime convenit (per
<a href="#431c">corollarium propositionis 31
hujus</a>) hoc est (ut per se notum) homo. At homo
ex legibus suæ naturæ absolute agit quando ex ductu
rationis vivit (per <a href="#3d2">definitionem 2
partis III</a>) et eatenus tantum cum natura
alterius hominis necessario semper convenit
(per <a href="#435">propositionem
præcedentem</a>); ergo homini nihil inter res
singulares utilius datur quam homo etc. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="435c2" id="id435c2"></a><h4>Corollarium 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#303">303</a><br /><a href="#4d8">4d8</a><br /><a href="#420">420</a><br /><a href="#435">435</a><br /><a href="#435c1">435c1</a><br /></p></div>
<p>Cum maxime unusquisque homo suum sibi utile quærit, tum
maxime homines sunt sibi invicem utiles. Nam quo magis
unusquisque suum utile quærit et se conservare conatur eo
magis virtute præditus est
(per <a href="#420">propositionem 20 hujus</a>)
sive quod idem est (per <a href="#4d8">definitionem 8
hujus</a>) eo majore potentia præditus est ad agendum
ex suæ naturæ legibus hoc est
(per <a href="#303">propositionem 3 partis
III</a>) ad vivendum ex ductu rationis. At homines
tum maxime natura conveniunt cum ex ductu rationis vivunt
(per <a href="#435">propositionem
præcedentem</a>); ergo
(per <a href="#435c1">præcedens corollarium</a>)
tum maxime homines erunt sibi invicem utiles cum maxime
unusquisque suum utile sibi quærit. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="435sc" id="id435sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#437sc2">437sc2</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Quæ modo ostendimus, ipsa etiam experientia quotidie tot
tamque luculentis testimoniis testatur ut omnibus fere in
ore sit : hominem homini Deum esse. Fit tamen raro ut
homines ex ductu rationis vivant sed cum iis ita comparatum
est ut plerumque invidi atque invicem molesti sint. At
nihilominus vitam solitariam vix transigere queunt ita ut
plerisque illa definitio quod homo sit animal sociale, valde
arriserit et revera res ita se habet ut ex hominum communi
societate multo plura commoda oriantur quam damna. Rideant
igitur quantum velint res humanas satyrici easque
detestentur theologi et laudent quantum possunt melancholici
vitam incultam et agrestem hominesque contemnant et
admirentur bruta; experientur tamen homines mutuo auxilio ea
quibus indigent multo facilius sibi parare et non nisi
junctis viribus pericula quæ ubique imminent, vitare posse;
ut jam taceam quod multo præstabilius sit et cognitione
nostra magis dignum hominum quam brutorum facta
contemplari. Sed de his alias prolixius.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="436" id="id436"></a><h3>Propositio 36</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#437a">437a</a><br /><a href="#520">520</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Summum bonum eorum qui virtutem sectantur, omnibus commune
est eoque omnes æque gaudere possunt.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="436d" id="id436d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#247">247</a><br /><a href="#247sc">247sc</a><br /><a href="#424">424</a><br /><a href="#426">426</a><br /><a href="#428">428</a><br /></p></div>
<p>Ex virtute agere est ex ductu rationis agere (per
<a href="#424">propositionem 24 hujus</a>) et
quicquid ex ratione conamur agere, est intelligere (per
<a href="#426">propositionem 26 hujus</a>) atque
adeo (per <a href="#428">propositionem 28
hujus</a>) summum bonum eorum qui virtutem sectantur,
est Deum cognoscere hoc est
(per <a href="#247">propositionem 47 partis
II</a> et <a href="#247sc">ejusdem
scholium</a>) bonum quod omnibus hominibus commune
est et ab omnibus hominibus quatenus ejusdem sunt naturæ,
possideri æque potest. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="436sc" id="id436sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#247">247</a><br /><a href="#434">434</a><br /><a href="#435">435</a><br /></p></div>
<p>Si quis autem roget quid si summum bonum eorum qui virtutem
sectantur, non esset omnibus commune? an non inde ut supra
(vide <a href="#434">propositionem 34 hujus</a>)
sequeretur quod homines qui ex ductu rationis vivunt hoc est
(per <a href="#435">propositionem 35 hujus</a>)
homines quatenus natura conveniunt, essent invicem
contrarii? Is hoc sibi responsum habeat non ex accidenti sed
ex ipsa natura rationis oriri ut hominis summum bonum
omnibus sit commune, nimirum quia ex ipsa humana essentia
quatenus ratione definitur, deducitur et quia homo nec esse
nec concipi posset si potestatem non haberet gaudendi hoc
summo bono. Pertinet namque
(per <a href="#247">propositionem 47 partis
II</a>) ad mentis humanæ essentiam adæquatam habere
cognitionem æternæ et infinitæ essentiæ Dei.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="437" id="id437"></a><h3>Propositio 37</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#445">445</a><br /><a href="#445c1">445c1</a><br /><a href="#446">446</a><br /><a href="#450">450</a><br /><a href="#451a">451a</a><br /><a href="#468sc">468sc</a><br /><a href="#470">470</a><br /><a href="#471">471</a><br /><a href="#473">473</a><br /><a href="#473sc">473sc</a><br /><a href="#520">520</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Bonum quod unusquisque qui sectatur virtutem, sibi appetit,
reliquis hominibus etiam cupiet et eo magis quo majorem Dei
habuerit cognitionem.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="437d" id="id437d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#115">115</a><br /><a href="#211">211</a><br /><a href="#247">247</a><br /><a href="#3ad1">3ad1</a><br /><a href="#419">419</a><br /><a href="#424">424</a><br /><a href="#426">426</a><br /><a href="#435c1">435c1</a><br /></p></div>
<p>Homines quatenus ex ductu rationis vivunt, sunt homini
utilissimi (per <a href="#435c1">corollarium I
propositionis 35 hujus</a>) atque adeo (per
<a href="#419">propositionem 19 hujus</a>) ex
ductu rationis conabimur necessario efficere ut homines ex
ductu rationis vivant. At bonum quod unusquisque qui ex
rationis dictamine vivit hoc est
(per <a href="#424">propositionem 24 hujus</a>)
qui virtutem sectatur, sibi appetit, est intelligere (per
<a href="#426">propositionem 26 hujus</a>); ergo
bonum quod unusquisque qui virtutem sectatur, sibi appetit,
reliquis hominibus etiam cupiet. Deinde cupiditas quatenus
ad mentem refertur, est ipsa mentis essentia
(per <a href="#3ad1">1 affectuum
definitionem</a>); mentis autem essentia in
cognitione consistit (per <a href="#211">propositionem
11 partis II</a>) quæ Dei cognitionem involvit (per
<a href="#247">propositionem 47 partis II</a>) et
sine qua (per <a href="#115">propositionem 15 partis
I</a>) nec esse nec concipi potest adeoque quo mentis
essentia majorem Dei cognitionem involvit, eo cupiditas qua
is qui virtutem sectatur, bonum quod sibi appetit, alteri
cupit, etiam major erit. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="437a" id="id437a"></a><h4>Aliter </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#504sc">504sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#331">331</a><br /><a href="#331c">331c</a><br /><a href="#337">337</a><br /><a href="#436">436</a><br /></p></div>
<p>Bonum quod homo sibi appetit et amat, constantius amabit si
viderit alios idem amare
(per <a href="#331">propositionem 31 partis
III</a>) atque adeo
(per <a href="#331c">corollarium ejusdem
propositionis</a>) conabitur ut reliqui idem ament et
quia hoc bonum (per <a href="#436">propositionem
præcedentem</a>) omnibus commune est eoque omnes
gaudere possunt, conabitur ergo (per eandem rationem) ut
omnes eodem gaudeant et
(per <a href="#337">propositionem 37 partis
III</a>) eo magis quo hoc bono magis
fruetur. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="437sc1" id="id437sc1"></a><h4>Scholium 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#445c2">445c2</a><br /><a href="#458">458</a><br /><a href="#4c15">4c15</a><br /><a href="#4c25">4c25</a><br /><a href="#504sc">504sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#357sc">357sc</a><br /><a href="#418sc">418sc</a><br /></p></div>
<p>Qui ex solo affectu conatur ut reliqui ament quod ipse amat
et ut reliqui ex suo ingenio vivant, solo impetu agit et
ideo odiosus est præcipue iis quibus alia placent quique
propterea etiam student et eodem impetu conantur ut reliqui
contra ex ipsorum ingenio vivant. Deinde quoniam summum quod
homines ex affectu appetunt bonum sæpe tale est ut unus
tantum ejus possit esse compos, hinc fit ut qui amant mente
sibi non constent et dum laudes rei quam amant narrare
gaudent, timeant credi. At qui reliquos conatur ratione
ducere, non impetu sed humaniter et benigne agit et sibi
mente maxime constat. Porro quicquid cupimus et agimus cujus
causa sumus quatenus Dei habemus ideam sive quatenus Deum
cognoscimus, ad religionem refero. Cupiditatem autem bene
faciendi quæ eo ingeneratur quod ex rationis ductu vivimus,
pietatem voco. Cupiditatem deinde qua homo qui ex ductu
rationis vivit, tenetur ut reliquos sibi amicitia jungat,
honestatem voco et id honestum quod homines qui ex ductu
rationis vivunt, laudant et id contra turpe quod conciliandæ
amicitiæ repugnat. Præter hæc civitatis etiam quænam sint
fundamenta ostendi. Differentia deinde inter veram virtutem
et impotentiam facile ex supra dictis percipitur nempe quod
vera virtus nihil aliud sit quam ex solo rationis ductu
vivere atque adeo impotentia in hoc solo consistit quod homo
a rebus quæ extra ipsum sunt, duci se patiatur et ab iis ad
ea agendum determinetur quæ rerum externarum communis
constitutio, non autem ea quæ ipsa ipsius natura in se sola
considerata postulat. Atque hæc illa sunt quæ
in <a href="#418sc">scholio propositionis 18 hujus
partis</a> demonstrare promisi, ex quibus apparet
legem illam de non mactandis brutis magis vana superstitione
et muliebri misericordia quam sana ratione fundatam
esse. Docet quidem ratio nostrum utile quærendi
necessitudinem cum hominibus jungere sed non cum brutis aut
rebus quarum natura a natura humana est diversa sed idem jus
quod illa in nos habent, nos in ea habere. Imo quia
uniuscujusque jus virtute seu potentia uniuscujusque
definitur, longe majus homines in bruta quam hæc in homines
jus habent. Nec tamen nego bruta sentire sed nego quod
propterea non liceat nostræ utilitati consulere et iisdem ad
libitum uti eademque tractare prout nobis magis convenit
quandoquidem nobiscum natura non conveniunt et eorum
affectus ab affectibus humanis sunt natura diversi (vide
<a href="#357sc">scholium propositionis 57 partis
III</a>). Superest ut explicem quid justum, quid
injustum, quid peccatum et quid denique meritum sit. Sed
de his vide sequens scholium.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="437sc2" id="id437sc2"></a><h4>Scholium 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#445c2">445c2</a><br /><a href="#473">473</a><br /><a href="#4c15">4c15</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#328">328</a><br /><a href="#329sc">329sc</a><br /><a href="#339">339</a><br /><a href="#340c2">340c2</a><br /><a href="#404c">404c</a><br /><a href="#404c">404c</a><br /><a href="#406">406</a><br /><a href="#407">407</a><br /><a href="#417sc">417sc</a><br /><a href="#419">419</a><br /><a href="#420">420</a><br /><a href="#433">433</a><br /><a href="#433">433</a><br /><a href="#434">434</a><br /><a href="#435c1">435c1</a><br /><a href="#435sc">435sc</a><br /></p></div>
<p>In appendice partis primæ explicare promisi quid laus et
vituperium, quid meritum et peccatum, quid justum et
injustum sit. Laudem et vituperium quod attinet,
in <a href="#329sc">scholio propositionis 29 partis
III</a> explicui; de reliquis autem hic jam erit
dicendi locus. Sed prius pauca de statu hominis naturali et
civili dicenda sunt.</p>
<p>Existit unusquisque summo naturæ jure et consequenter summo
naturæ jure unusquisque ea agit quæ ex suæ naturæ
necessitate sequuntur atque adeo summo naturæ jure
unusquisque judicat quid bonum, quid malum sit suæque
utilitati ex suo ingenio consulit
(vide <a href="#419">propositiones 19</a>
et <a href="#420">20 hujus</a>) seseque vindicat
(vide <a href="#340c2">corollarium II propositionis 40
partis III</a>) et id quod amat, conservare et id
quod odio habet, destruere conatur
(vide <a href="#328">propositionem 28 partis
III</a>). Quod si homines ex ductu rationis viverent,
potiretur unusquisque (per <a href="#435c1">corollarium
I propositionis 35 hujus</a>) hoc suo jure absque
ullo alterius damno. Sed quia affectibus sunt obnoxii (per
<a href="#404c">corollarium propositionis 4
hujus</a>) qui potentiam seu virtutem humanam longe
superant (per <a href="#406">propositionem 6
hujus</a>) ideo sæpe diversi trahuntur (per
<a href="#433">propositionem 33 hujus</a>) atque
sibi invicem sunt contrarii
(per <a href="#434">propositionem 34 hujus</a>)
mutuo dum auxilio indigent
(per <a href="#435sc">scholium propositionis 35
hujus</a>). Ut igitur homines concorditer vivere et
sibi auxilio esse possint, necesse est ut jure suo naturali
cedant et se invicem securos reddant se nihil acturos quod
possit in alterius damnum cedere. Qua autem ratione hoc
fieri possit ut scilicet homines qui affectibus necessario
sunt obnoxii (per <a href="#404c">corollarium
propositionis 4 hujus</a>) atque inconstantes et
varii (per <a href="#433">propositionem 33
hujus</a>) possint se invicem securos reddere et
fidem invicem habere, patet
ex <a href="#407">propositione 7 hujus partis</a>
et <a href="#339">propositione 39 partis
III</a>. Nempe quod nullus affectus coerceri potest
nisi affectu fortiore et contrario affectui coercendo et
quod unusquisque ab inferendo damno abstinet timore majoris
damni. Hac igitur lege societas firmari poterit si modo ipsa
sibi vindicet jus quod unusquisque habet sese vindicandi et
de bono et malo judicandi quæque adeo potestatem habeat
communem vivendi rationem præscribendi legesque ferendi
easque non ratione quæ affectus coercere nequit (per
<a href="#417sc">scholium propositionis 17
hujus</a>) sed minis firmandi. Hæc autem societas
legibus et potestate sese conservandi firmata civitas
appellatur et qui ipsius jure defenduntur, cives; ex
quibus facile intelligimus nihil in statu naturali dari
quod ex omnium consensu bonum aut malum sit quandoquidem
unusquisque qui in statu est naturali suæ tantummodo
utilitati consulit et ex suo ingenio et quatenus suæ
utilitatis tantum habet rationem quid bonum quidve malum
sit, decernit et nemini nisi sibi soli obtemperare lege
ulla tenetur atque adeo in statu naturali peccatum concipi
nequit. At quidem in statu civili ubi et communi consensu
decernitur quid bonum quidve malum sit et unusquisque
civitati obtemperare tenetur. Est itaque peccatum nihil
aliud quam inobedientia quæ propterea solo civitatis jure
punitur et contra obedientia civi meritum ducitur quia eo
ipso dignus judicatur qui civitatis commodis
gaudeat. Deinde in statu naturali nemo ex communi consensu
alicujus rei est dominus nec in Natura aliquid datur quod
possit dici hujus hominis esse et non illius sed omnia
omnium sunt ac proinde in statu naturali nulla potest
concipi voluntas unicuique suum tribuendi aut alicui id
quod ejus sit eripiendi hoc est in statu naturali nihil
fit quod justum aut injustum possit dici; at quidem in
statu civili ubi ex communi consensu decernitur quid hujus
quidve illius sit. Ex quibus apparet justum et injustum,
peccatum et meritum notiones esse extrinsecas, non autem
attributa quæ mentis naturam explicent. Sed de his
satis.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="438" id="id438"></a><h3>Propositio 38</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#439">439</a><br /><a href="#439">439</a><br /><a href="#441">441</a><br /><a href="#442">442</a><br /><a href="#443">443</a><br /><a href="#4c27">4c27</a><br /><a href="#539">539</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Id quod corpus humanum ita disponit ut pluribus modis possit
affici vel quod idem aptum reddit ad corpora externa pluribus
modis afficiendum, homini est utile et eo utilius quo corpus
ab eo aptius redditur ut pluribus modis afficiatur aliaque
corpora afficiat et contra id noxium est quod corpus ad hæc
minus aptum reddit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="438d" id="id438d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#214">214</a><br /><a href="#214">214</a><br /><a href="#426">426</a><br /><a href="#426">426</a><br /><a href="#427">427</a><br /><a href="#427">427</a><br /></p></div>
<p>Quo corpus ad hæc aptius redditur, eo mens aptior ad
percipiendum redditur (per <a href="#214">propositionem
14 partis II</a>) adeoque id quod corpus hac ratione
disponit aptumque ad hæc reddit, est necessario bonum seu
utile (per <a href="#426">propositiones 26</a> et
<a href="#427">27 hujus</a>) et eo utilius quo
corpus ad hæc aptius potest reddere et contra
(per <a href="#214">eandem propositionem 14 partis
II</a> inversam et <a href="#426">propositiones
26</a> et <a href="#427">27 hujus</a>)
noxium si corpus ad hæc minus aptum reddat. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="439" id="id439"></a><h3>Propositio 39</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#442">442</a><br /><a href="#4c27">4c27</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quæ efficiunt ut motus et quietis ratio quam corporis humani
partes ad invicem habent, conservetur, bona sunt et ea contra
mala quæ efficiunt ut corporis humani partes aliam ad invicem
motus et quietis habeant rationem.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="439d" id="id439d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#213def">213def</a><br /><a href="#213def">213def</a><br /><a href="#213p3">213p3</a><br /><a href="#213p4">213p4</a><br /><a href="#213p6">213p6</a><br /><a href="#4pr">4pr</a><br /><a href="#438">438</a><br /><a href="#438">438</a><br /></p></div>
<p>Corpus humanum indiget ut conservetur plurimis aliis
corporibus (per <a href="#213p4">postulatum 4 partis
II</a>). At id quod formam humani corporis
constituit, in hoc consistit quod ejus partes motus suos
certa quadam ratione sibi invicem communicent (per
<a href="#213def">definitionem ante lemma 4, quam vide
post propositionem 13 partis II</a>). Ergo quæ
efficiunt ut motus et quietis ratio quam corporis humani
partes ad invicem habent, conservetur, eadem humani
corporis formam conservant et consequenter efficiunt
(per <a href="#213p3">postulata 3</a>
et <a href="#213p6">6 partis II</a>) ut corpus
humanum multis modis affici et ut idem corpora externa
multis modis afficere possit adeoque
(per <a href="#438">propositionem
præcedentem</a>) bona sunt. Deinde quæ efficiunt ut
corporis humani partes aliam motus et quietis rationem
obtineant, eadem (per <a href="#213def">eandem
definitionem partis II</a>) efficiunt ut corpus
humanum aliam formam induat hoc est (ut per se notum et in
fine <a href="#4pr">præfationis hujus
partis</a> monuimus) ut corpus humanum destruatur
et consequenter ut omnino ineptum reddatur ne possit
pluribus modis affici ac proinde
(per <a href="#438">propositionem
præcedentem</a>) mala sunt. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="439sc" id="id439sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#538sc">538sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Quantum hæc menti obesse vel prodesse possunt in quinta
parte explicabitur. Sed hic notandum quod corpus tum mortem
obire intelligam quando ejus partes ita disponuntur ut aliam
motus et quietis rationem ad invicem obtineant. Nam negare
non audeo corpus humanum retenta sanguinis circulatione et
aliis propter quæ corpus vivere existimatur, posse
nihilominus in aliam naturam a sua prorsus diversam
mutari. Nam nulla ratio me cogit ut statuam corpus non mori
nisi mutetur in cadaver; quin ipsa experientia aliud suadere
videtur. Fit namque aliquando ut homo tales patiatur
mutationes ut non facile eundem illum esse dixerim, ut de
quodam hispano poeta narrare audivi qui morbo correptus
fuerat et quamvis ex eo convaluerit, mansit tamen præteritæ
suæ vitæ tam oblitus ut fabulas et tragœdias quas
fecerat suas non crediderit esse et sane pro infante adulto
haberi potuisset si vernaculæ etiam linguæ fuisset
oblitus. Et si hoc incredibile videtur, quid de infantibus
dicemus? Quorum naturam homo provectæ ætatis a sua tam
diversam esse credit ut persuaderi non posset se unquam
infantem fuisse nisi ex aliis de se conjecturam faceret. Sed
ne superstitiosis materiam suppeditem movendi novas
quæstiones, malo hæc in medio relinquere.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="440" id="id440"></a><h3>Propositio 40</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quæ ad hominum communem societatem conducunt sive quæ
efficiunt ut homines concorditer vivant, utilia sunt et illa
contra mala quæ discordiam in civitatem inducunt.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="440d" id="id440d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#426">426</a><br /><a href="#427">427</a><br /><a href="#435">435</a><br /></p></div>
<p>Nam quæ efficiunt ut homines concorditer vivant, simul
efficiunt ut ex ductu rationis vivant
(per <a href="#435">propositionem 35 hujus</a>)
atque adeo (per <a href="#426">propositiones
26</a> et <a href="#427">27 hujus</a>)
bona sunt et (per eandem rationem) illa contra mala sunt quæ
discordias concitant. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="441" id="id441"></a><h3>Propositio 41</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#443">443</a><br /><a href="#445c2sc">445c2sc</a><br /><a href="#447">447</a><br /><a href="#450">450</a><br /><a href="#459">459</a><br /><a href="#459">459</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Lætitia directe mala non est sed bona; tristitia autem contra
directe est mala.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="441d" id="id441d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#311">311</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#438">438</a><br /></p></div>
<p>Lætitia (per <a href="#311">propositionem 11 partis
III</a> cum <a href="#311sc">ejusdem
scholio</a>) est affectus quo corporis agendi
potentia augetur vel juvatur; tristitia autem contra est
affectus quo corporis agendi potentia minuitur vel
coercetur adeoque (per <a href="#438">propositionem 38
hujus</a>) lætitia directe bona est etc. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="442" id="id442"></a><h3>Propositio 42</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Hilaritas excessum habere nequit sed semper bona est et
contra melancholia semper mala.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="442d" id="id442d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#311">311</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#438">438</a><br /><a href="#439">439</a><br /></p></div>
<p>Hilaritas (vide ejus definitionem
in <a href="#311sc">scholio propositionis 11 partis
III</a>) est lætitia quæ quatenus ad corpus refertur,
in hoc consistit quod corporis omnes partes pariter sint
affectæ hoc est (per <a href="#311">propositionem 11
partis III</a>) quod corporis agendi potentia augetur
vel juvatur ita ut omnes ejus partes eandem ad invicem motus
et quietis rationem obtineant atque adeo
(per <a href="#439">propositionem 39 hujus</a>)
hilaritas semper est bona nec excessum habere potest. At
melancholia (cujus etiam definitionem vide
in <a href="#311sc">scholio propositionis 11 partis
III</a>) est tristitia quæ quatenus ad corpus
refertur, in hoc solo consistit quod corporis agendi
potentia absolute minuitur vel coercetur adeoque (per
<a href="#438">propositionem 38 hujus</a>) semper
est mala. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="443" id="id443"></a><h3>Propositio 43</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#444">444</a><br /><a href="#447">447</a><br /><a href="#459">459</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Titillatio excessum habere potest et mala esse; dolor autem
eatenus potest esse bonus quatenus titillatio seu lætitia est
mala.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="443d" id="id443d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#443">443</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#403">403</a><br /><a href="#405">405</a><br /><a href="#406">406</a><br /><a href="#438">438</a><br /><a href="#441">441</a><br /><a href="#443d">443d</a><br /></p></div>
<p>Titillatio est lætitia quæ quatenus ad corpus refertur, in
hoc consistit quod una vel aliquot ejus partes præ reliquis
afficiuntur (vide ejus definitionem
in <a href="#311sc">scholio propositionis 11 partis
III</a>) cujus affectus potentia tanta esse potest ut
reliquas corporis actiones superet
(per <a href="#406">propositionem 6 hujus</a>)
eique pertinaciter adhæreat atque adeo impediat quominus
corpus aptum sit ut plurimis aliis modis afficiatur adeoque
(per <a href="#438">propositionem 38 hujus</a>)
mala esse potest. Deinde dolor qui contra tristitia est, in
se solo consideratus non potest esse bonus (per
<a href="#441">propositionem 41 hujus</a>). Verum
quia ejus vis et incrementum definitur potentia causæ
externæ cum nostra comparata
(per <a href="#405">propositionem 5 hujus</a>)
possumus ergo hujus affectus infinitos virium concipere
gradus et modos (per <a href="#403">propositionem 3
hujus</a>) atque adeo eundem talem concipere qui
titillationem possit coercere ut excessum non habeat et
eatenus (per <a href="#443d">primam partem propositionis
hujus</a>) efficere ne corpus minus aptum reddatur ac
proinde eatenus erit bonus. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="444" id="id444"></a><h3>Propositio 44</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Amor et cupiditas excessum habere possunt.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="444d" id="id444d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#337">337</a><br /><a href="#3ad6">3ad6</a><br /><a href="#406">406</a><br /><a href="#443">443</a><br /></p></div>
<p>Amor est lætitia (per <a href="#3ad6">definitionem 6
affectuum</a>) concomitante idea causæ externæ;
titillatio igitur (per <a href="#311sc">scholium
propositionis 11 partis III</a>) concomitante idea
causæ externæ amor est atque adeo amor
(per <a href="#443">propositionem
præcedentem</a>) excessum habere potest. Deinde
cupiditas eo est major quo affectus ex quo oritur major
est (per <a href="#337">propositionem 37 partis
III</a>). Quare ut affectus
(per <a href="#406">propositionem 6 hujus</a>)
reliquas hominis actiones superare potest, sic etiam
cupiditas quæ ex eodem affectu oritur, reliquas
cupiditates superare ac proinde eundem excessum habere
poterit quem in præcedenti propositione titillationem
habere ostendimus. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="444sc" id="id444sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#458sc">458sc</a><br /><a href="#460sc">460sc</a><br /><a href="#4c30">4c30</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hilaritas quam bonam esse dixi, concipitur facilius quam
observatur. Nam affectus quibus quotidie conflictamur,
referuntur plerumque ad aliquam corporis partem quæ præ
reliquis afficitur ac proinde affectus ut plurimum excessum
habent et mentem in sola unius objecti contemplatione ita
detinent ut de aliis cogitare nequeat et quamvis homines
pluribus affectibus obnoxii sint atque adeo rari reperiantur
qui semper uno eodemque affectu conflictentur, non desunt
tamen quibus unus idemque affectus pertinaciter
adhæreat. Videmus enim homines aliquando ab uno objecto ita
affici ut quamvis præsens non sit, ipsum tamen coram habere
credant, quod quando homini non dormienti accidit, eundem
delirare dicimus vel insanire nec minus insanire creduntur
qui amore ardent quique noctes atque dies solam amasiam vel
meretricem somniant quia risum movere solent. At cum avarus
de nulla alia re quam de lucro vel de nummis cogitet et
ambitiosus de gloria etc. hi non creduntur delirare quia
molesti solent esse et odio digni æstimantur. Sed revera
avaritia, ambitio, libido etc. delirii species sunt quamvis
inter morbos non numerentur.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="445" id="id445"></a><h3>Propositio 45</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#451sc">451sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Odium nunquam potest esse bonum.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="445d" id="id445d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#339">339</a><br /><a href="#437">437</a><br /></p></div>
<p>Hominem quem odimus destruere conamur
(per <a href="#339">propositionem 39 partis
III</a>) hoc est
(per <a href="#437">propositionem 37 hujus</a>)
aliquid conamur quod malum est. Ergo etc. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="445sc" id="id445sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#4c31">4c31</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Nota me hic et in sequentibus per odium illud tantum
intelligere quod est erga homines.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="445c1" id="id445c1"></a><h4>Corollarium 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#445c2sc">445c2sc</a><br /><a href="#446">446</a><br /><a href="#459a">459a</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#339">339</a><br /><a href="#437">437</a><br /></p></div>
<p>Invidia, irrisio, contemptus, ira, vindicta et reliqui
affectus qui ad odium referuntur vel ex eodem oriuntur, mali
sunt, quod etiam ex <a href="#339">propositione 39
partis III</a> et <a href="#437">propositione 37
hujus</a> patet.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="445c2" id="id445c2"></a><h4>Corollarium 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#339">339</a><br /><a href="#437sc1">437sc1</a><br /><a href="#437sc2">437sc2</a><br /></p></div>
<p>Quicquid ex eo quod odio affecti sumus, appetimus, turpe et
in civitate injustum est. Quod etiam patet
ex <a href="#339">propositione 39 partis III</a>
et ex definitione turpis et injusti, quas vide
in <a href="#437sc1">scholiis propositionis 37
hujus</a>.<a href="#437sc2"></a></p>
<div class="subentitas"><a name="445c2sc" id="id445c2sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#441">441</a><br /><a href="#445c1">445c1</a><br /></p></div>
<p>Inter irrisionem (quam in <a href="#445c1">I
corollario</a> malam esse dixi) et risum magnam
agnosco differentiam. Nam risus ut et jocus mera est
lætitia adeoque modo excessum non habeat, per se bonus
est (per <a href="#441">propositionem 41
hujus</a>). Nihil profecto nisi torva et tristis
superstitio delectari prohibet. Nam qui magis decet
famem et sitim extinguere quam melancholiam expellere?
Mea hæc est ratio et sic animum induxi meum. Nullum
numen nec alius nisi invidus mea impotentia et incommodo
delectatur nec nobis lacrimas, singultus, metum et alia
hujusmodi quæ animi impotentis sunt signa, virtuti ducit
sed contra quo majore lætitia afficimur eo ad majorem
perfectionem transimus hoc est eo nos magis de natura
divina participare necesse est. Rebus itaque uti et iis
quantum fieri potest delectari (non quidem ad nauseam
usque nam hoc delectari non est) viri est
sapientis. Viri inquam sapientis est moderato et suavi
cibo et potu se reficere et recreare ut et odoribus,
plantarum virentium amœnitate, ornatu, musica,
ludis exercitatoriis, theatris et aliis hujusmodi quibus
unusquisque absque ullo alterius damno uti
potest. Corpus namque humanum ex plurimis diversæ naturæ
partibus componitur quæ continuo novo alimento indigent
et vario ut totum corpus ad omnia quæ ex ipsius natura
sequi possunt, æque aptum sit et consequenter ut mens
etiam æque apta sit ad plura simul intelligendum. Hoc
itaque vivendi institutum et cum nostris principiis et
cum communi praxi optime convenit; quare si quæ alia,
hæc vivendi ratio optima est et omnibus modis
commendanda nec opus est de his clarius neque prolixius
agere.</p>
</div>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="446" id="id446"></a><h3>Propositio 46</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#473sc">473sc</a><br /><a href="#510sc">510sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Qui ex ductu rationis vivit, quantum potest conatur alterius
in ipsum odium, iram, contemptum etc. amore contra sive
generositate compensare.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="446d" id="id446d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#343">343</a><br /><a href="#344">344</a><br /><a href="#359sc">359sc</a><br /><a href="#419">419</a><br /><a href="#437">437</a><br /><a href="#445c1">445c1</a><br /></p></div>
<p>Omnes odii affectus mali sunt
(per <a href="#445c1">corollarium I præcedentis
propositionis</a>) adeoque qui ex ductu rationis
vivit, quantum potest conabitur efficere ne odii affectibus
conflictetur (per <a href="#419">propositionem 19
hujus</a>) et consequenter
(per <a href="#437">propositionem 37 hujus</a>)
conabitur ne etiam alius eosdem patiatur affectus. At odium
odio reciproco augetur et amore contra extingui potest (per
<a href="#343">propositionem 43 partis III</a>)
ita ut odium in amorem transeat
(per <a href="#344">propositionem 44 partis
III</a>). Ergo qui ex ductu rationis vivit, alterius
odium etc. amore contra compensare conabitur hoc est
generositate (cujus definitionem vide
in <a href="#359sc">scholio propositionis 59 partis
III</a>). Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="446sc" id="id446sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#4c15">4c15</a><br /><a href="#510sc">510sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Qui injurias reciproco odio vindicare vult, misere profecto
vivit. At qui contra studet odium amore expugnare, ille sane
lætus et secure pugnat; æque facile pluribus hominibus ac
uni resistit et fortunæ auxilio quam minime indiget. Quos
vero vincit, ii læti cedunt, non quidem ex defectu sed ex
incremento virium; quæ omnia adeo clare ex solis amoris et
intellectus definitionibus sequuntur ut opus non sit eadem
sigillatim demonstrare.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="447" id="id447"></a><h3>Propositio 47</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Spei et metus affectus non possunt esse per se boni.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="447d" id="id447d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#3ad13">3ad13</a><br /><a href="#3ad13e">3ad13e</a><br /><a href="#441">441</a><br /><a href="#443">443</a><br /></p></div>
<p>Spei et metus affectus sine tristitia non dantur. Nam metus
est (per <a href="#3ad13">13 affectuum
definitionem</a>) tristitia et spes (vide
<a href="#3ad13e">explicationem 12 et 13 affectuum
definitionum</a>) non datur sine metu ac proinde
(per
<a href="#441">propositionem 41 hujus</a>) hi
affectus non possunt esse per se boni sed tantum quatenus
lætitiæ excessum coercere possunt
(per <a href="#443">propositionem 43 hujus</a>).
Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="447sc" id="id447sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Huc accedit quod hi affectus cognitionis defectum et mentis
impotentiam indicant et hac de causa etiam securitas,
desperatio, gaudium et conscientiæ morsus animi impotentis
sunt signa. Nam quamvis securitas et gaudium affectus sint
lætitiæ, tristitiam tamen eosdem præcessisse supponunt nempe
spem et metum. Quo itaque magis ex ductu rationis vivere
conamur eo magis spe minus pendere et metu nosmet liberare
et fortunæ quantum possumus imperare conamur nostrasque
actiones certo rationis consilio dirigere.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="448" id="id448"></a><h3>Propositio 48</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Affectus existimationis et despectus semper mali sunt.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="448d" id="id448d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#3ad21">3ad21</a><br /><a href="#3ad22">3ad22</a><br /><a href="#426">426</a><br /><a href="#427">427</a><br /></p></div>
<p>Hi enim affectus (per <a href="#3ad21">21</a> et
<a href="#3ad22">22 affectuum definitiones</a>)
rationi repugnant adeoque
(per <a href="#426">propositiones 26</a>
et <a href="#427">27 hujus</a>) mali
sunt. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="449" id="id449"></a><h3>Propositio 49</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Existimatio facile hominem qui existimatur superbum
reddit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="449d" id="id449d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#325">325</a><br /><a href="#341sc">341sc</a><br /><a href="#3ad28">3ad28</a><br /><a href="#3ad30">3ad30</a><br /></p></div>
<p>Si videmus aliquem de nobis plus justo præ amore sentire,
facile gloriabimur (per <a href="#341sc">scholium
propositionis 41 partis III</a>) sive lætitia
afficiemur (per <a href="#3ad30">30 affectuum
definitionem</a>) et id boni quod de nobis prædicari
audimus, facile credemus
(per <a href="#325">propositionem 25 partis
III</a>) atque adeo de nobis præ amore nostri plus
justo sentiemus hoc est
(per <a href="#3ad28">definitionem 28
affectuum</a>) facile superbiemus. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="450" id="id450"></a><h3>Propositio 50</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Commiseratio in homine qui ex ductu rationis vivit, per se
mala et inutilis est.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="450d" id="id450d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#327c3">327c3</a><br /><a href="#3ad18">3ad18</a><br /><a href="#427">427</a><br /><a href="#437">437</a><br /><a href="#441">441</a><br /></p></div>
<p>Commiseratio enim (per <a href="#3ad18">18 affectuum
definitionem</a>) tristitia est ac proinde (per
<a href="#441">propositionem 41 hujus</a>) per se
mala; bonum autem quod ex ea sequitur, quod scilicet hominem
cujus nos miseret, a miseria liberare conamur (per
<a href="#327c3">corollarium III propositionis 27 partis
III</a>) ex solo rationis dictamine facere cupimus
(per <a href="#437">propositionem 37 hujus</a>)
nec nisi ex solo rationis dictamine aliquid quod certo
scimus bonum esse, agere possumus
(per <a href="#427">propositionem 27 hujus</a>)
atque adeo commiseratio in homine qui ex ductu rationis
vivit, per se mala est et inutilis. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="450c" id="id450c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hinc sequitur quod homo qui ex dictamine rationis vivit,
conatur quantum potest efficere ne commiseratione
tangatur.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="450sc" id="id450sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#473sc">473sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#327">327</a><br /></p></div>
<p>Qui recte novit omnia ex naturæ divinæ necessitate sequi et
secundum æternas naturæ leges et regulas fieri, is sane
nihil reperiet quod odio, risu aut contemptu dignum sit nec
cujusquam miserebitur sed quantum humana fert virtus,
conabitur bene agere ut aiunt et lætari. Huc accedit quod is
qui commiserationis affectu facile tangitur et alterius
miseria vel lacrimis movetur, sæpe aliquid agit cujus postea
ipsum pœnitet tam quia ex affectu nihil agimus quod
certo scimus bonum esse quam quia facile falsis lacrimis
decipimur. Atque hic expresse loquor de homine qui ex ductu
rationis vivit. Nam qui nec ratione nec commiseratione
movetur ut aliis auxilio sit, is recte inhumanus
appellatur. Nam (per <a href="#327">propositionem 27
partis III</a>) homini dissimilis esse videtur.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="451" id="id451"></a><h3>Propositio 51</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Favor rationi non repugnat sed cum eadem convenire et ab
eadem oriri potest.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="451d" id="id451d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#303">303</a><br /><a href="#359">359</a><br /><a href="#3ad19">3ad19</a><br /></p></div>
<p>Est enim favor amor erga illum qui alteri benefecit
(per <a href="#3ad19">19 affectuum
definitionem</a>) atque adeo ad mentem referri potest
quatenus hæc agere dicitur
(per <a href="#359">propositionem 59 partis
III</a>) hoc est
(per <a href="#303">propositionem 3 partis
III</a>) quatenus intelligit ac proinde cum ratione
convenit etc. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="451a" id="id451a"></a><h4>Aliter </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#311sc">311sc</a><br /><a href="#3ad19">3ad19</a><br /><a href="#437">437</a><br /></p></div>
<p>Qui ex ductu rationis vivit, bonum quod sibi appetit alteri
etiam cupit (per <a href="#437">propositionem 37
hujus</a>); quare ex eo quod ipse aliquem videt
alteri benefacere, ipsius benefaciendi conatus juvatur hoc
est (per <a href="#311sc">scholium propositionis 11
partis III</a>) lætabitur idque (ex hypothesi)
concomitante idea illius qui alteri benefecit ac proinde
(per <a href="#3ad19">19 affectuum
definitionem</a>) ei favet. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="451sc" id="id451sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#3ad20">3ad20</a><br /><a href="#445">445</a><br /></p></div>
<p>Indignatio prout ipsa a nobis definitur
(vide <a href="#3ad20">20 affectuum
definitionem</a>) est necessario mala (per
<a href="#445">propositionem 45 hujus</a>) sed
notandum quod quando summa potestas desiderio quo tenetur
tutandæ pacis, civem punit qui alteri injuriam fecit, eandem
civi indignari non dico quia non odio percita ad perdendum
civem sed pietate mota eundem punit.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="452" id="id452"></a><h3>Propositio 52</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#510sc">510sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Acquiescentia in se ipso ex ratione oriri potest et ea sola
acquiescentia quæ ex ratione oritur, summa est quæ potest
dari.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="452d" id="id452d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#240">240</a><br /><a href="#243">243</a><br /><a href="#3d2">3d2</a><br /><a href="#303">303</a><br /><a href="#303">303</a><br /><a href="#3ad25">3ad25</a><br /></p></div>
<p>Acquiescentia in se ipso est lætitia orta ex eo quod homo
se ipsum suamque agendi potentiam contemplatur
(per <a href="#3ad25">25 affectuum
definitionem</a>). At vera hominis agendi potentia
seu virtus est ipsa ratio
(per <a href="#303">propositionem 3 partis
III</a>) quam homo clare et distincte contemplatur
(per <a href="#240">propositiones 40</a>
et <a href="#243">43 partis II</a>). Ergo
acquiescentia in se ipso ex ratione oritur. Deinde nihil
homo dum se ipsum contemplatur, clare et distincte sive
adæquate percipit nisi ea quæ ex ipsius agendi potentia
sequuntur (per <a href="#3d2">definitionem 2 partis
III</a>) hoc est
(per <a href="#303">propositionem 3 partis
III</a>) quæ ex ipsius intelligendi potentia
sequuntur adeoque ex sola hac contemplatione summa quæ dari
potest acquiescentia oritur. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="452sc" id="id452sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#458sc">458sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#353c">353c</a><br /><a href="#355c1">355c1</a><br /><a href="#425">425</a><br /></p></div>
<p>Est revera acquiescentia in se ipso summum quod sperare
possumus. Nam (ut <a href="#425">propositione 25
hujus</a> ostendimus) nemo suum esse alicujus finis
causa conservare conatur et quia hæc acquiescentia magis
magisque fovetur et corroboratur laudibus
(per <a href="#353c">corollarium propositionis 53 partis
III</a>) et contra
(per <a href="#355c1">corollarium propositionis 55
partis III</a>) vituperio magis magisque turbatur,
ideo gloria maxime ducimur et vitam cum probro vix ferre
possumus.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="453" id="id453"></a><h3>Propositio 53</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Humilitas virtus non est sive ex ratione non oritur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="453d" id="id453d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#307">307</a><br /><a href="#355">355</a><br /><a href="#3ad26">3ad26</a><br /><a href="#426">426</a><br /></p></div>
<p>Humilitas est tristitia quæ ex eo oritur quod homo suam
impotentiam contemplatur (per <a href="#3ad26">26
affectuum definitionem</a>). Quatenus autem homo se
ipsum vera ratione cognoscit eatenus suam essentiam
intelligere supponitur hoc est
(per <a href="#307">propositionem 7 partis
III</a>) suam potentiam. Quare si homo dum se ipsum
contemplatur, aliquam suam impotentiam percipit, id non ex
eo est quod se intelligit sed
(ut <a href="#355">propositione 55 partis III</a>
ostendimus) ex eo quod ipsius agendi potentia
coercetur. Quod si supponamus hominem suam impotentiam
concipere ex eo quod aliquid se potentius intelligit cujus
cognitione suam agendi potentiam determinat, tum nihil aliud
concipimus quam quod homo se ipsum distincte intelligit sive
(per <a href="#426">propositionem 26 hujus</a>)
quod ipsius agendi potentia juvatur. Quare humilitas seu
tristitia quæ ex eo oritur quod homo suam impotentiam
contemplatur, non ex vera contemplatione seu ratione oritur
nec virtus sed passio est. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="454" id="id454"></a><h3>Propositio 54</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Pœnitentia virtus non est sive ex ratione non oritur
sed is quem facti pœnitet, bis miser seu impotens
est.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="454d" id="id454d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#3ad27">3ad27</a><br /></p></div>
<p>Hujus prima pars demonstratur ut præcedens
propositio. Secunda autem ex sola hujus affectus definitione
(vide <a href="#3ad27">27 affectuum
definitionem</a>) patet. Nam primo prava cupiditate,
dein tristitia vinci se patitur.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="454sc" id="id454sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Quia homines raro ex dictamine rationis vivunt, ideo hi duo
affectus nempe humilitas et pœnitentia et præter hos
spes et metus plus utilitatis quam damni afferunt atque adeo
quandoquidem peccandum est, in istam partem potius
peccandum. Nam si homines animo impotentes æque omnes
superbirent, nullius rei ipsos puderet nec ipsi quicquam
metuerent, qui vinculis conjungi constringique possent?
Terret vulgus nisi metuat; quare non mirum quod prophetæ qui
non paucorum sed communi utilitati consuluerunt, tantopere
humilitatem, pœnitentiam et reverentiam
commendaverint. Et revera qui hisce affectibus sunt obnoxii,
multo facilius quam alii duci possunt ut tandem ex ductu
rationis vivant hoc est ut liberi sint et beatorum vita
fruantur.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="455" id="id455"></a><h3>Propositio 55</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#456">456</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Maxima superbia vel abjectio est maxima sui ignorantia.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="455d" id="id455d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#3ad28">3ad28</a><br /><a href="#3ad29">3ad29</a><br /></p></div>
<p>Patet ex <a href="#3ad28">definitionibus 28</a>
et <a href="#3ad29">29 affectuum</a>.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="456" id="id456"></a><h3>Propositio 56</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Maxima superbia vel abjectio maximam animi impotentiam
indicat.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="456d" id="id456d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#243">243</a><br /><a href="#4d8">4d8</a><br /><a href="#422c">422c</a><br /><a href="#424">424</a><br /><a href="#424">424</a><br /><a href="#455">455</a><br /></p></div>
<p>Primum virtutis fundamentum est suum esse conservare (per
<a href="#422c">corollarium propositionis 22
hujus</a>) idque ex ductu rationis
(per <a href="#424">propositionem 24
hujus</a>). Qui igitur se ipsum ignorat, omnium
virtutum fundamentum et consequenter omnes virtutes
ignorat. Deinde ex virtute agere nihil aliud est quam ex
ductu rationis agere (per <a href="#424">propositionem
24 hujus</a>) et qui ex ductu rationis agit, scire
necessario debet se ex ductu rationis agere (per
<a href="#243">propositionem 43 partis II</a>);
qui itaque se ipsum et consequenter (ut jam jam ostendimus)
omnes virtutes maxime ignorat, is minime ex virtute agit hoc
est (ut ex <a href="#4d8">definitione 8 hujus</a>
patet) maxime animo est impotens atque adeo (per
<a href="#455">propositionem præcedentem</a>)
maxima superbia vel abjectio maximam animi impotentiam
indicat. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="456c" id="id456c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hinc clare sequitur superbos et abjectos maxime affectibus
esse obnoxios.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="456sc" id="id456sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#418">418</a><br /></p></div>
<p>Abjectio tamen facilius corrigi potest quam superbia
quandoquidem hæc lætitiæ, illa autem tristitiæ est affectus
atque adeo (per <a href="#418">propositionem 18
hujus</a>) hæc illa fortior est.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="457" id="id457"></a><h3>Propositio 57</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Superbus parasitorum seu adulatorum præsentiam amat,
generosorum autem odit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="457d" id="id457d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#313sc">313sc</a><br /><a href="#3ad6">3ad6</a><br /><a href="#3ad28">3ad28</a><br /></p></div>
<p>Superbia est lætitia orta ex eo quod homo de se plus justo
sentit (per <a href="#3ad28">definitiones 28</a>
et <a href="#3ad6">6 affectuum</a>) quam
opinionem homo superbus quantum potest fovere conabitur
(vide <a href="#313sc">scholium propositionis 13 partis
III</a>) adeoque superbi parasitorum vel adulatorum
(horum definitiones omisi quia nimis noti sunt) præsentiam
amabunt et generosorum qui de ipsis ut par est, sentiunt,
fugient. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="457sc" id="id457sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#4c22">4c22</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#3pr">3pr</a><br /><a href="#341sc">341sc</a><br /></p></div>
<p>Nimis longum foret hic omnia superbiæ mala enumerare
quandoquidem omnibus affectibus obnoxii sunt superbi sed
nullis minus quam affectibus amoris et misericordiæ. Sed hic
minime tacendum est quod ille etiam superbus vocetur qui de
reliquis minus justo sentit atque adeo hoc sensu superbia
definienda est quod sit lætitia orta ex falsa opinione quod
homo se supra reliquos esse putat. Et abjectio huic superbiæ
contraria definienda esset tristitia orta ex falsa opinione
quod homo se infra reliquos esse credit. At hoc posito
facile concipimus superbum necessario esse invidum (vide
<a href="#355sc">scholium propositionis 55 partis
III</a>) et eos maxime odio habere qui maxime ob
virtutes laudantur nec facile eorum odium amore aut
beneficio vinci (vide <a href="#341sc">scholium
propositionis 41 partis III</a>) et eorum
tantummodo præsentia delectari qui animo ejus impotenti
morem gerunt et ex stulto insanum faciunt.</p>
<p>Abjectio quamvis superbiæ sit contraria, est tamen abjectus
superbo proximus. Nam quandoquidem ejus tristitia ex eo
oritur quod suam impotentiam ex aliorum potentia seu virtute
judicat, levabitur ergo ejus tristitia hoc est lætabitur si
ejus imaginatio in alienis vitiis contemplandis occupetur,
unde illud proverbium natum : solamen miseris socios
habuisse malorum; et contra eo magis contristabitur quo se
magis infra reliquos esse crediderit; unde fit ut nulli
magis ad invidiam sint proni quam abjecti et ut isti maxime
hominum facta observare conentur ad carpendum magis quam ad
eadem corrigendum et ut tandem solam abjectionem laudent
eaque glorientur sed ita ut tamen abjecti videantur. Atque
hæc ex hoc affectu tam necessario sequuntur quam ex natura
trianguli quod ejus tres anguli æquales sint duobus rectis
et jam dixi me hos et similes affectus malos vocare quatenus
ad solam humanam utilitatem attendo. Sed naturæ leges
communem naturæ ordinem cujus homo pars est, respiciunt;
quod hic in transitu monere volui ne quis putaret me hic
hominum vitia et absurda facta narrare, non autem rerum
naturam et proprietates demonstrare voluisse. Nam ut in
<a href="#3pr">præfatione partis tertiæ</a> dixi,
humanos affectus eorumque proprietates perinde considero ac
reliqua naturalia. Et sane humani affectus si non humanam,
naturæ saltem potentiam et artificium non minus indicant
quam multa alia quæ admiramur quorumque contemplatione
delectamur. Sed pergo de affectibus ea notare quæ hominibus
utilitatem adferunt vel quæ iisdem damnum inferunt.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="458" id="id458"></a><h3>Propositio 58</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Gloria rationi non repugnat sed ab ea oriri potest.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="458d" id="id458d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#3ad30">3ad30</a><br /><a href="#437sc1">437sc1</a><br /></p></div>
<p>Patet ex <a href="#3ad30">30 affectuum
definitione</a> et ex definitione honesti, quam
vide in <a href="#437sc1">scholio I propositionis 37
hujus</a>.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="458sc" id="id458sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#444sc">444sc</a><br /><a href="#452sc">452sc</a><br /></p></div>
<p>Vana quæ dicitur gloria est acquiescentia in se ipso quæ
sola vulgi opinione fovetur eaque cessante cessat ipsa
acquiescentia hoc est (per <a href="#452sc">scholium
propositionis 52 hujus</a>) summum bonum quod
unusquisque amat; unde fit ut qui vulgi opinione gloriatur,
quotidiana cura anxius nitatur, faciat, experiatur ut famam
conservet. Est namque vulgus varius et inconstans atque adeo
nisi conservetur fama, cito abolescit; imo quia omnes vulgi
captare applausus cupiunt, facile unusquisque alterius famam
reprimit, ex quo quandoquidem de summo quod æstimatur bono
certatur, ingens libido oritur se invicem quocunque modo
opprimendi et qui tandem victor evadit, gloriatur magis quod
alteri obfuit quam quod sibi profuit. Est igitur hæc gloria
seu acquiescentia revera vana quia nulla est.</p>
<p>Quæ de pudore notanda sunt, colliguntur facile ex iis quæ
de misericordia et pœnitentia diximus. Hoc tantum addo
quod ut commiseratio sic etiam pudor quamvis non sit virtus,
bonus tamen est quatenus indicat homini qui pudore
suffunditur, cupiditatem inesse honeste vivendi, sicut dolor
qui eatenus bonus dicitur quatenus indicat partem læsam
nondum esse putrefactam; quare quamvis homo quem facti
alicujus pudet, revera sit tristis, est tamen perfectior
impudenti qui nullam habet honeste vivendi
cupiditatem. Atque hæc sunt quæ de affectibus lætitiæ et
tristitiæ notare susceperam. Ad cupiditates quod attinet, hæ
sane bonæ aut malæ sunt quatenus ex bonis aut malis
affectibus oriuntur. Sed omnes revera quatenus ex affectibus
qui passiones sunt in nobis ingenerantur, cæcæ sunt (ut
facile colligitur ex iis quæ in <a href="#444sc">scholio
propositionis 44 hujus</a> diximus) nec ullius usus
essent si homines facile duci possent ut ex solo rationis
dictamine viverent, ut jam paucis ostendam.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="459" id="id459"></a><h3>Propositio 59</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#504sc">504sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Ad omnes actiones ad quas ex affectu qui passio est,
determinamur, possumus absque eo a ratione determinari.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="459d" id="id459d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#3d2">3d2</a><br /><a href="#303">303</a><br /><a href="#303">303</a><br /><a href="#303sc">303sc</a><br /><a href="#3ad1">3ad1</a><br /><a href="#3ad4e">3ad4e</a><br /><a href="#441">441</a><br /><a href="#441">441</a><br /><a href="#443">443</a><br /></p></div>
<p>Ex ratione agere nihil aliud est
(per <a href="#303">propositionem 3</a> et
<a href="#3d2">definitionem 2 partis III</a>)
quam ea agere quæ ex necessitate nostræ naturæ in se sola
consideratæ sequuntur. At tristitia eatenus mala est
quatenus hanc agendi potentiam minuit vel coercet (per
<a href="#441">propositionem 41 hujus</a>); ergo
ex hoc affectu ad nullam actionem possumus determinari quam
non possemus agere si ratione duceremur. Præterea lætitia
eatenus mala est quatenus impedit quominus homo ad agendum
sit aptus (per <a href="#441">propositiones
41</a> et <a href="#443">43 hujus</a>)
atque adeo eatenus etiam ad nullam actionem determinari
possumus quam non possemus agere si ratione
duceremur. Denique quatenus lætitia bona est eatenus cum
ratione convenit (consistit enim in eo quod hominis agendi
potentia augetur vel juvatur) nec passio est nisi quatenus
hominis agendi potentia non eo usque augetur ut se suasque
actiones adæquate concipiat
(per <a href="#303">propositionem 3 partis
III</a> cum <a href="#303sc">ejus
scholio</a>). Quare si homo lætitia affectus ad
tantam perfectionem duceretur ut se suasque actiones
adæquate conciperet, ad easdem actiones ad quas jam ex
affectibus qui passiones sunt, determinatur, aptus, imo
aptior esset. At omnes affectus ad lætitiam, tristitiam vel
cupiditatem referuntur
(vide <a href="#3ad4e">explicationem quartæ affectuum
definitionis</a>) et cupiditas
(per <a href="#3ad1">1 affectuum
definitionem</a>) nihil aliud est quam ipse agendi
conatus; ergo ad omnes actiones ad quas ex affectu qui
passio est, determinamur, possumus absque eo sola ratione
duci. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="459a" id="id459a"></a><h4>Aliter </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#4pr">4pr</a><br /><a href="#419">419</a><br /><a href="#445c1">445c1</a><br /></p></div>
<p>Actio quæcunque eatenus dicitur mala quatenus ex eo oritur
quod odio aut aliquo malo affectu affecti sumus (vide
<a href="#445c1">corollarium I propositionis 45
hujus</a>). At nulla actio in se sola considerata
bona aut mala est (ut in <a href="#4pr">præfatione
hujus</a> ostendimus) sed una eademque actio jam
bona jam mala est; ergo ad eandem actionem quæ jam mala
est sive quæ ex aliquo malo affectu oritur, ratione duci
possumus (per <a href="#419">propositionem 19
hujus</a>). Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="459sc" id="id459sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Explicantur hæc clarius exemplo. Nempe verberandi actio
quatenus physice consideratur et ad hoc tantum attendimus
quod homo brachium tollit, manum claudit totumque brachium
vi deorsum movet, virtus est quæ ex corporis humani fabrica
concipitur. Si itaque homo ira vel odio commotus
determinatur ad claudendam manum vel brachium movendum, id
ut in parte secunda ostendimus, fit quia una eademque actio
potest jungi quibuscunque rerum imaginibus atque adeo tam ex
iis imaginibus rerum quas confuse quam quas clare et
distincte concipimus, ad unam eandemque actionem determinari
possumus. Apparet itaque quod omnis cupiditas quæ ex affectu
qui passio est, oritur, nullius esset usus si homines
ratione duci possent. Videamus jam cur cupiditas quæ ex
affectu qui passio est, oritur, cæca a nobis appellatur.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="460" id="id460"></a><h3>Propositio 60</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Cupiditas quæ oritur ex lætitia vel tristitia quæ ad unam vel
ad aliquot, non autem ad omnes corporis partes refertur,
rationem utilitatis totius hominis non habet.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="460d" id="id460d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#306">306</a><br /><a href="#307">307</a><br /><a href="#312">312</a><br /><a href="#406">406</a><br /></p></div>
<p>Ponatur exempli gratia corporis pars A vi alicujus causæ
externæ ita corroborari ut reliquis prævaleat (per
<a href="#406">propositionem 6 hujus</a>); hæc
pars vires suas amittere propterea non conabitur ut reliquæ
corporis partes suo fungantur officio. Deberet enim vim seu
potentiam habere vires suas amittendi, quod (per
<a href="#306">propositionem 6 partis III</a>)
est absurdum. Conabitur itaque illa pars et consequenter
(per <a href="#307">propositiones 7</a>
et <a href="#312">12 partis III</a>) mens etiam
illum statum conservare adeoque cupiditas quæ ex tali
affectu lætitiæ oritur, rationem totius non habet. Quod si
contra supponatur pars A coerceri ut reliquæ prævaleant,
eodem modo demonstratur quod nec cupiditas quæ ex tristitia
oritur, rationem totius habeat. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="460sc" id="id460sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#4c30">4c30</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#409c">409c</a><br /><a href="#444sc">444sc</a><br /></p></div>
<p>Cum itaque lætitia plerumque
(per <a href="#444sc">scholium propositionis 44
hujus</a>) ad unam corporis partem referatur, cupimus
ergo plerumque nostrum esse conservare nulla habita ratione
integræ nostræ valetudinis : ad quod accedit quod
cupiditates quibus maxime tenemur
(per <a href="#409c">corollarium propositionis 9
hujus</a>) temporis tantum præsentis, non autem
futuri habent rationem.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="461" id="id461"></a><h3>Propositio 61</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#463c">463c</a><br /><a href="#504sc">504sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Cupiditas quæ ex ratione oritur, excessum habere nequit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="461d" id="id461d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#3d2">3d2</a><br /><a href="#303">303</a><br /><a href="#3ad1">3ad1</a><br /></p></div>
<p>Cupiditas (per <a href="#3ad1">1 affectuum
definitionem</a>) absolute considerata est ipsa
hominis essentia quatenus quocunque modo determinata
concipitur ad aliquid agendum adeoque cupiditas quæ ex
ratione oritur hoc est
(per <a href="#303">propositionem 3 partis
III</a>) quæ in nobis ingeneratur quatenus agimus,
est ipsa hominis essentia seu natura quatenus determinata
concipitur ad agendum ea quæ per solam hominis essentiam
adæquate concipiuntur (per <a href="#3d2">definitionem
2 partis III</a>) : si itaque hæc cupiditas
excessum habere posset, posset ergo humana natura in se
sola considerata se ipsam excedere sive plus posset quam
potest, quod manifesta est contradictio ac proinde hæc
cupiditas excessum habere nequit. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="462" id="id462"></a><h3>Propositio 62</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#466">466</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quatenus mens ex rationis dictamine res concipit, æque
afficitur sive idea sit rei futuræ vel præteritæ sive
præsentis.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="462d" id="id462d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#2d4">2d4</a><br /><a href="#241">241</a><br /><a href="#243">243</a><br /><a href="#243sc">243sc</a><br /><a href="#244c2">244c2</a><br /></p></div>
<p>Quicquid mens ducente ratione concipit, id omne sub eadem
æternitatis seu necessitatis specie concipit (per
<a href="#244c2">corollarium II propositionis 44 partis
II</a>) eademque certitudine afficitur (per
<a href="#243">propositionem 43 partis II</a> et
<a href="#243sc">ejus scholium</a>). Quare sive
idea sit rei futuræ vel præteritæ sive præsentis, mens eadem
necessitate rem concipit eademque certitudine afficitur et
sive idea sit rei futuræ vel præteritæ sive præsentis, erit
nihilominus æque vera (per <a href="#241">propositionem
41 partis II</a>) hoc est
(per <a href="#2d4">definitionem 4 partis II</a>)
habebit nihilominus semper easdem ideæ adæquatæ proprietates
atque adeo quatenus mens ex rationis dictamine res concipit,
eodem modo afficitur sive idea sit rei futuræ vel præteritæ
sive præsentis. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="462sc" id="id462sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#231">231</a><br /><a href="#244c1sc">244c1sc</a><br /><a href="#416">416</a><br /></p></div>
<p>Si nos de rerum duratione adæquatam cognitionem habere
earumque existendi tempora ratione determinare possemus,
eodem affectu res futuras ac præsentes contemplaremur et
bonum quod mens ut futurum conciperet, perinde ac præsens
appeteret et consequenter bonum præsens minus pro majore
bono futuro necessario negligeret et quod in præsenti bonum
esset sed causa futuri alicujus mali, minime appeteret, ut
mox demonstrabimus. Sed nos de duratione rerum (per
<a href="#231">propositionem 31 partis II</a>) non
nisi admodum inadæquatam cognitionem habere possumus et rerum
existendi tempora (per <a href="#244c1sc">scholium
propositionis 44 partis II</a>) sola imaginatione
determinamus quæ non æque afficitur imagine rei præsentis ac
futuræ; unde fit ut vera boni et mali cognitio quam habemus non
nisi abstracta sive universalis sit et judicium quod de rerum
ordine et causarum nexu facimus ut determinare possimus quid
nobis in præsenti bonum aut malum sit, sit potius imaginarium
quam reale atque adeo mirum non est si cupiditas quæ ex boni et
mali cognitione quatenus hæc futurum prospicit, oritur, facilius
rerum cupiditate quæ in præsentia suaves sunt, coerceri potest,
de quo vide
<a href="#416">propositionem 16 hujus
partis</a>.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="463" id="id463"></a><h3>Propositio 63</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#467">467</a><br /><a href="#473">473</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Qui metu ducitur et bonum ut malum vitet, agit, is ratione
non ducitur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="463d" id="id463d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#303">303</a><br /><a href="#359">359</a><br /><a href="#3ad13">3ad13</a><br /></p></div>
<p>Omnes affectus qui ad mentem quatenus agit hoc est (per
<a href="#303">propositionem 3 partis III</a>)
qui ad rationem referuntur, nulli alii sunt quam affectus
lætitiæ et cupiditatis (per <a href="#359">propositionem
59 partis III</a>) atque adeo
(per <a href="#3ad13">13 affectuum
definitionem</a>) qui metu ducitur et bonum timore
mali agit, is ratione non ducitur. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="463sc" id="id463sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Superstitiosi qui vitia exprobrare magis quam virtutes
docere norunt et qui homines non ratione ducere sed metu ita
continere student ut malum potius fugiant quam virtutes
ament, nil aliud intendunt quam ut reliqui æque ac ipsi
fiant miseri et ideo non mirum si plerumque molesti et
odiosi sint hominibus.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="463c" id="id463c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#465">465</a><br /><a href="#465c">465c</a><br /><a href="#467">467</a><br /><a href="#510sc">510sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Cupiditate quæ ex ratione oritur, bonum directe sequimur et
malum indirecte fugimus.</p>
<div class="subentitas"><a name="463cd" id="id463cd"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#359">359</a><br /><a href="#408">408</a><br /><a href="#461">461</a><br /></p></div>
<p>Nam cupiditas quæ ex ratione oritur, ex solo lætitiæ
affectu quæ passio non est, oriri potest (per
<a href="#359">propositionem 59 partis III</a>)
hoc est ex lætitia quæ excessum habere nequit (per
<a href="#461">propositionem 61 hujus</a>) non
autem ex tristitia ac proinde hæc cupiditas (per
<a href="#408">propositionem 8 hujus</a>) ex
cognitione boni, non autem mali oritur atque adeo ex ductu
rationis bonum directe appetimus et eatenus tantum malum
fugimus. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="463csc" id="id463csc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Explicatur hoc corollarium exemplo ægri et sani. Comedit
æger id quod aversatur timore mortis; sanus autem cibo
gaudet et vita sic melius fruitur quam si mortem timeret
eamque directe vitare cuperet. Sic judex qui non odio aut
ira etc. sed solo amore salutis publicæ reum mortis
damnat, sola ratione ducitur.</p>
</div>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="464" id="id464"></a><h3>Propositio 64</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Cognitio mali cognitio est inadæquata.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="464d" id="id464d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#229">229</a><br /><a href="#3d2">3d2</a><br /><a href="#303">303</a><br /><a href="#306">306</a><br /><a href="#307">307</a><br /><a href="#3ad3">3ad3</a><br /><a href="#408">408</a><br /></p></div>
<p>Cognitio mali (per <a href="#408">propositionem 8
hujus</a>) est ipsa tristitia quatenus ejusdem
sumus conscii. Tristitia autem est transitio ad minorem
perfectionem (per <a href="#3ad3">3 affectuum
definitionem</a>) quæ propterea per ipsam hominis
essentiam intelligi nequit
(per <a href="#306">propositiones 6</a>
et <a href="#307">7 partis III</a>) ac proinde
(per <a href="#3d2">definitionem 2 partis
III</a>) passio est quæ
(per <a href="#303">propositionem 3 partis
III</a>) ab ideis inadæquatis pendet et
consequenter (per <a href="#229">propositionem 29
partis II</a>) ejus cognitio nempe mali cognitio
est inadæquata. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="464c" id="id464c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#468">468</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hinc sequitur quod si mens humana non nisi adæquatas
haberet ideas, nullam mali formaret notionem.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="465" id="id465"></a><h3>Propositio 65</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#466">466</a><br /><a href="#466c">466c</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>De duobus bonis majus et de duobus malis minus ex rationis
ductu sequemur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="465d" id="id465d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#4pr">4pr</a><br /><a href="#463c">463c</a><br /></p></div>
<p>Bonum quod impedit quominus majore bono fruamur, est revera
malum; malum enim et bonum (ut
in <a href="#4pr">præfatione hujus</a>
ostendimus) de rebus dicitur quatenus easdem ad invicem
comparamus et (per eandem rationem) malum minus revera bonum
est; quare (per <a href="#463c">corollarium
propositionis 63 hujus</a>) ex rationis ductu bonum
tantum majus et malum minus appetemus seu
sequemur. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="465c" id="id465c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#466c">466c</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#463c">463c</a><br /></p></div>
<p>Malum minus pro majore bono ex rationis ductu sequemur et
bonum minus quod causa est majoris mali, negligemus. Nam
malum quod hic dicitur minus, revera bonum est et bonum
contra malum; quare (per <a href="#463c">corollarium
propositionis 63 hujus</a>) illud appetemus et hoc
negligemus. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="466" id="id466"></a><h3>Propositio 66</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#466c">466c</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Bonum majus futurum præ minore præsenti et malum præsens
minus præ majore futuro ex rationis ductu appetemus.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="466d" id="id466d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#462">462</a><br /><a href="#465">465</a><br /></p></div>
<p>Si mens rei futuræ adæquatam posset habere cognitionem,
eodem affectu erga rem futuram ac erga præsentem afficeretur
(per <a href="#462">propositionem 62 hujus</a>);
quare quatenus ad ipsam rationem attendimus, ut in hac
propositione nos facere supponimus, res eadem est sive majus
bonum vel malum futurum sive præsens supponatur ac proinde
(per <a href="#465">propositionem 65 hujus</a>)
bonum futurum majus præ minore præsenti
etc. appetemus. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="466c" id="id466c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#465">465</a><br /><a href="#465c">465c</a><br /><a href="#466">466</a><br /></p></div>
<p>Malum præsens minus quod est causa majoris futuri boni, ex
rationis ductu appetemus et bonum præsens minus quod causa
est majoris futuri mali, negligemus. Hoc corollarium se
habet ad <a href="#466">præcedentem
propositionem</a> ut <a href="#465c">corollarium
propositionis 65</a> ad <a href="#465">ipsam
propositionem 65</a>.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="466sc" id="id466sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#473">473</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#401">401</a><br /><a href="#402">402</a><br /><a href="#403">403</a><br /><a href="#404">404</a><br /><a href="#405">405</a><br /><a href="#406">406</a><br /><a href="#407">407</a><br /><a href="#408">408</a><br /><a href="#409">409</a><br /><a href="#410">410</a><br /><a href="#411">411</a><br /><a href="#412">412</a><br /><a href="#413">413</a><br /><a href="#414">414</a><br /><a href="#415">415</a><br /><a href="#416">416</a><br /><a href="#417">417</a><br /><a href="#418">418</a><br /></p></div>
<p>Si igitur hæc cum iis conferantur quæ in hac parte usque
ad<a href="#401"></a><a href="#402"></a><a href="#403"></a><a href="#404"></a><a href="#405"></a><a href="#406"></a><a href="#407"></a><a href="#408"></a><a href="#409"></a><a href="#410"></a><a href="#411"></a><a href="#412"></a><a href="#413"></a><a href="#414"></a><a href="#415"></a><a href="#416"></a><a href="#417"></a>
<a href="#418">propositionem 18</a> de affectuum
viribus ostendimus, facile videbimus quid homo qui solo
affectu seu opinione homini qui ratione ducitur,
intersit. Ille enim velit nolit ea quæ maxime ignorat, agit;
hic autem nemini nisi sibi morem gerit et ea tantum agit quæ
in vita prima esse novit quæque propterea maxime cupit et
ideo illum servum, hunc autem liberum voco, de cujus ingenio
et vivendi ratione pauca adhuc notare libet.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="467" id="id467"></a><h3>Propositio 67</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Homo liber de nulla re minus quam de morte cogitat et ejus
sapientia non mortis sed vitæ meditatio est.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="467d" id="id467d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#424">424</a><br /><a href="#463">463</a><br /><a href="#463c">463c</a><br /></p></div>
<p>Homo liber hoc est qui ex solo rationis dictamine vivit,
mortis metu non ducitur
(per <a href="#463">propositionem 63 hujus</a>)
sed bonum directe cupit (per <a href="#463c">corollarium
ejusdem propositionis</a>) hoc est
(per <a href="#424">propositionem 24 hujus</a>)
agere, vivere, suum esse conservare ex fundamento proprium
utile quærendi atque adeo nihil minus quam de morte cogitat
sed ejus sapientia vitæ est meditatio. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="468" id="id468"></a><h3>Propositio 68</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Si homines liberi nascerentur, nullum boni et mali formarent
conceptum quamdiu liberi essent.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="468d" id="id468d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#464c">464c</a><br /></p></div>
<p>Illum liberum esse dixi qui sola ducitur ratione; qui
itaque liber nascitur et liber manet, non nisi adæquatas
ideas habet ac proinde mali conceptum habet nullum (per
<a href="#464c">corollarium propositionis 64
hujus</a>) et consequenter (nam bonum et malum
correlata sunt) neque boni. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="468sc" id="id468sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#327">327</a><br /><a href="#404">404</a><br /><a href="#437">437</a><br /></p></div>
<p>Hujus propositionis hypothesin falsam esse nec posse
concipi nisi quatenus ad solam naturam humanam seu potius ad
Deum attendimus, non quatenus infinitus sed quatenus
tantummodo causa est cur homo existat, patet
ex <a href="#404">4 propositione hujus
partis</a>. Atque hoc et alia quæ jam demonstravimus,
videntur a Mose significari in illa primi hominis
historia. In ea enim nulla alia Dei potentia concipitur quam
illa qua hominem creavit hoc est potentia qua hominis
solummodo utilitati consuluit atque eatenus narratur quod
Deus homini libero prohibuerit ne de arbore cognitionis boni
et mali comederet et quod simulac de ea comederet, statim
mortem metueret potius quam vivere cuperet. Deinde quod
inventa ab homine uxore quæ cum sua natura prorsus
conveniebat, cognovit nihil posse in natura dari quod ipsi
posset illa esse utilius sed quod postquam bruta sibi
similia esse credidit, statim eorum affectus imitari
inceperit (vide <a href="#327">propositionem 27 partis
III</a>) et libertatem suam amittere quam Patriarchæ
postea recuperaverunt ducti spiritu Christi hoc est Dei idea
a qua sola pendet ut homo liber sit et ut bonum quod sibi
cupit, reliquis hominibus cupiat, ut supra (per
<a href="#437">propositionem 37 hujus</a>)
demonstravimus.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="469" id="id469"></a><h3>Propositio 69</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Hominis liberi virtus æque magna cernitur in declinandis quam
in superandis periculis.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="469d" id="id469d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#359sc">359sc</a><br /><a href="#3ad40">3ad40</a><br /><a href="#3ad41">3ad41</a><br /><a href="#403">403</a><br /><a href="#405">405</a><br /><a href="#407">407</a><br /></p></div>
<p>Affectus coerceri nec tolli potest nisi affectu contrario
et fortiore affectu coercendo
(per <a href="#407">propositionem 7
hujus</a>). At cæca audacia et metus affectus sunt
qui æque magni possunt concipi
(per <a href="#405">propositiones 5</a>
et <a href="#403">3 hujus</a>). Ergo æque magna
animi virtus seu fortitudo (hujus definitionem vide in
<a href="#359sc">scholio propositionis 59 partis
III</a>) requiritur ad audaciam quam ad metum
coercendum hoc est (per <a href="#3ad40">definitiones
40</a> et <a href="#3ad41">41
affectuum</a>) homo liber eadem animi virtute
pericula declinat qua eadem superare tentat. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="469c" id="id469c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Homini igitur libero æque magnæ animositati fuga in tempore
ac pugna ducitur sive homo liber eadem animositate seu animi
præsentia qua certamen fugam eligit.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="469sc" id="id469sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#359sc">359sc</a><br /></p></div>
<p>Quid animositas sit vel quid per ipsam intelligam, in
<a href="#359sc">scholio propositionis 59 partis
III</a> explicui. Per periculum autem id omne
intelligo quod potest esse causa alicujus mali nempe
tristitiæ, odii, discordiæ etc.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="470" id="id470"></a><h3>Propositio 70</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Homo liber qui inter ignaros vivit, eorum quantum potest
beneficia declinare studet.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="470d" id="id470d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#339sc">339sc</a><br /><a href="#342">342</a><br /><a href="#437">437</a><br /></p></div>
<p>Unusquisque ex suo ingenio judicat quid bonum sit (vide
<a href="#339sc">scholium propositionis 39 partis
III</a>); ignarus igitur qui in aliquem beneficium
contulit, id ex suo ingenio æstimabit et si minoris ab eo
cui datum est æstimari videt, contristabitur (per
<a href="#342">propositionem 42 partis
III</a>). At homo liber reliquos homines amicitia
sibi jungere (per <a href="#437">propositionem 37
hujus</a>) nec paria hominibus beneficia ex eorum
affectu referre sed se et reliquos libero rationis judicio
ducere et ea tantum agere studet quæ ipse prima esse novit
: ergo homo liber ne ignaris odio sit et ne eorum
appetitui sed soli rationi obsequatur, eorum beneficia
quantum potest declinare conabitur. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="470sc" id="id470sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#4c18">4c18</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Dico "quantum potest". Nam quamvis homines ignari sint,
sunt tamen homines qui in necessitatibus humanum auxilium
quo nullum præstabilius est, adferre queunt atque adeo sæpe
fit ut necesse sit ab iisdem beneficium accipere et
consequenter iisdem contra ex eorum ingenio congratulari; ad
quod accedit quod etiam in declinandis beneficiis, cautio
esse debet ne videamur eosdem contemnere vel præ avaritia
remunerationem timere atque ita dum eorum odium fugimus, eo
ipso in eorum offensionem incurramus. Quare in declinandis
beneficiis ratio utilis et honesti habenda est.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="471" id="id471"></a><h3>Propositio 71</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Soli homines liberi erga invicem gratissimi sunt.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="471d" id="id471d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#3ad34">3ad34</a><br /><a href="#435">435</a><br /><a href="#435c1">435c1</a><br /><a href="#437">437</a><br /></p></div>
<p>Soli homines liberi sibi invicem utilissimi sunt et maxima
amicitiæ necessitudine invicem junguntur
(per <a href="#435">propositionem 35 hujus</a> et
<a href="#435c1">I ejus corollarium</a>) parique
amoris studio sibi invicem benefacere conantur (per
<a href="#437">propositionem 37 hujus</a>)
adeoque (per <a href="#3ad34">34 affectuum
definitionem</a>) soli homines liberi erga se invicem
gratissimi sunt. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="471sc" id="id471sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#4c18">4c18</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Gratia quam homines qui cæca cupiditate ducuntur, invicem
habent, mercatura seu aucupium potius quam gratia plerumque
est. Porro ingratitudo affectus non est. Est tamen
ingratitudo turpis quia plerumque hominem nimio odio, ira
vel superbia vel avaritia etc. affectum esse indicat. Nam
qui præ stultitia dona compensare nescit, ingratus non est
et multo minus ille qui donis non movetur meretricis ut
ipsius libidini inserviat nec furis ut ipsius furta celet
vel alterius similis. Nam hic contra animum habere
constantem ostendit qui scilicet se nullis donis ad suam vel
communem perniciem patitur corrumpi.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="472" id="id472"></a><h3>Propositio 72</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Homo liber nunquam dolo malo sed semper cum fide agit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="472d" id="id472d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#424">424</a><br /><a href="#424">424</a><br /><a href="#431c">431c</a><br /></p></div>
<p>Si liber homo quicquam dolo malo quatenus liber est,
ageret, id ex dictamine rationis ageret (nam eatenus tantum
liber a nobis appellatur) atque adeo dolo malo agere virtus
esset (per <a href="#424">propositionem 24
hujus</a>) et consequenter
(per <a href="#424">eandem propositionem</a>)
unicuique ad suum esse conservandum consultius esset dolo
malo agere hoc est (ut per se notum) hominibus consultius
esset verbis solummodo convenire, re autem invicem esse
contrarios, quod (per <a href="#431c">corollarium
propositionis 31 hujus</a>) est absurdum. Ergo homo
liber etc. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="472sc" id="id472sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Si jam quæratur quid si homo se perfidia a præsenti mortis
periculo posset liberare, an non ratio suum esse conservandi
omnino suadet ut perfidus sit? Respondebitur eodem modo quod
si ratio id suadeat, suadet ergo id omnibus hominibus atque
adeo ratio omnino suadet hominibus ne nisi dolo malo
paciscantur vires conjungere et jura habere communia hoc est
ne revera jura habeant communia, quod est absurdum.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="473" id="id473"></a><h3>Propositio 73</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Homo qui ratione ducitur magis in civitate ubi ex communi
decreto vivit quam in solitudine ubi sibi soli obtemperat,
liber est.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="473d" id="id473d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#437">437</a><br /><a href="#437sc2">437sc2</a><br /><a href="#463">463</a><br /><a href="#466sc">466sc</a><br /></p></div>
<p>Homo qui ratione ducitur, non ducitur metu ad obtemperandum
(per <a href="#463">propositionem 63 hujus</a>)
sed quatenus suum esse ex rationis dictamine conservare
conatur hoc est (per <a href="#466sc">scholium
propositionis 66 hujus</a>) quatenus libere vivere
conatur, communis vitæ et utilitatis rationem tenere (per
<a href="#437">propositionem 37 hujus</a>) et
consequenter (ut in <a href="#437sc2">scholio II
propositionis 37 hujus</a> ostendimus) ex communi
civitatis decreto vivere cupit. Cupit ergo homo qui ratione
ducitur, ut liberius vivat, communia civitatis jura
tenere. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="473sc" id="id473sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#4c15">4c15</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#359sc">359sc</a><br /><a href="#437">437</a><br /><a href="#446">446</a><br /><a href="#450sc">450sc</a><br /></p></div>
<p>Hæc et similia quæ de vera hominis libertate ostendimus, ad
fortitudinem hoc est (per <a href="#359sc">scholium
propositionis 59 partis III</a>) ad animositatem et
generositatem referuntur. Nec operæ pretium duco omnes
fortitudinis proprietates hic separatim demonstrare et multo
minus quod vir fortis neminem odio habeat, nemini irascatur,
invideat, indignetur, neminem despiciat minimeque
superbiat. Nam hæc et omnia quæ ad veram vitam et religionem
spectant, facile ex <a href="#437">propositione
37</a> et <a href="#446">46 hujus
partis</a> convincuntur nempe quod odium amore contra
vincendum sit et quod unusquisque qui ratione ducitur, bonum
quod sibi appetit, reliquis etiam ut sit, cupiat. Ad quod
accedit id quod in <a href="#450sc">scholio
propositionis 50 hujus partis</a> et aliis in locis
notavimus quod scilicet vir fortis hoc apprime consideret
nempe quod omnia ex necessitate divinæ naturæ sequantur ac
proinde quicquid molestum et malum esse cogitat et quicquid
præterea impium, horrendum, injustum et turpe videtur, ex eo
oritur quod res ipsas perturbate, mutilate et confuse
concipit et hac de causa apprime conatur res ut in se sunt,
concipere et veræ cognitionis impedimenta amovere ut sunt
odium, ira, invidia, irrisio, superbia et reliqua hujusmodi
quæ in præcedentibus notavimus atque adeo quantum potest
conatur uti diximus bene agere et lætari. Quousque autem
humana virtus ad hæc consequenda se extendat et quid possit
in sequenti parte demonstrabo.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="4ap" id="id4ap"></a><h3>Appendix</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<div class="subentitas"><a name="4appr" id="id4appr"></a><h4>Praefatio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Quæ in hac parte de recta vivendi ratione tradidi, non sunt
ita disposita ut uno aspectu videri possint sed disperse a
me demonstrata sunt prout scilicet unum ex alio facilius
deducere potuerim. Eadem igitur hic recolligere et ad summa
capita redigere proposui.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c1" id="id4c1"></a><h4>Caput 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Omnes nostri conatus seu cupiditates ex necessitate nostræ
naturæ ita sequuntur ut vel per ipsam solam tanquam per
proximam suam causam possint intelligi vel quatenus naturæ
sumus pars quæ per se absque aliis individuis non potest
adæquate concipi.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c2" id="id4c2"></a><h4>Caput 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Cupiditates quæ ex nostra natura ita sequuntur ut per ipsam
solam possit intelligi, sunt illæ quæ ad mentem referuntur
quatenus hæc ideis adæquatis constare concipitur; reliquæ
vero cupiditates ad mentem non referuntur nisi quatenus res
inadæquate concipit et quarum vis et incrementum non humana
sed rerum quæ extra nos sunt potentia definiri debet et ideo
illæ recte actiones, hæ autem passiones vocantur; illæ
namque nostram potentiam semper indicant et hæ contra
nostram impotentiam et mutilatam cognitionem.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c3" id="id4c3"></a><h4>Caput 3</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Nostræ actiones hoc est cupiditates illæ quæ hominis
potentia seu ratione definiuntur, semper bonæ sunt, reliquæ
autem tam bonæ quam malæ possunt esse.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c4" id="id4c4"></a><h4>Caput 4</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>In vita itaque apprime utile est intellectum seu rationem
quantum possumus perficere et in hoc uno summa hominis
felicitas seu beatitudo consistit; quippe beatitudo nihil
aliud est quam ipsa animi acquiescentia quæ ex Dei intuitiva
cognitione oritur : at intellectum perficere nihil etiam
aliud est quam Deum Deique attributa et actiones quæ ex
ipsius naturæ necessitate consequuntur, intelligere. Quare
hominis qui ratione ducitur finis ultimus hoc est summa
cupiditas qua reliquas omnes moderari studet, est illa qua
fertur ad se resque omnes quæ sub ipsius intelligentiam
cadere possunt, adæquate concipiendum.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c5" id="id4c5"></a><h4>Caput 5</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Nulla igitur vita rationalis est sine intelligentia et res
eatenus tantum bonæ sunt quatenus hominem juvant ut mentis
vita fruatur quæ intelligentia definitur. Quæ autem contra
impediunt quominus homo rationem perficere et rationali vita
frui possit, eas solummodo malas esse dicimus.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c6" id="id4c6"></a><h4>Caput 6</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Sed quia omnia illa quorum homo efficiens est causa,
necessario bona sunt, nihil ergo mali homini evenire potest
nisi a causis externis nempe quatenus pars est totius naturæ
cujus legibus humana natura obtemperare et cui infinitis
modis pene sese accommodare cogitur.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c7" id="id4c7"></a><h4>Caput 7</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#4c9">4c9</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Nec fieri potest ut homo non sit naturæ pars et communem
ejus ordinem non sequatur sed si inter talia individua
versetur quæ cum ipsius hominis natura conveniunt, eo ipso
hominis agendi potentia juvabitur et fovebitur. At si contra
inter talia sit quæ cum ipsius natura minime conveniunt, vix
absque magna ipsius mutatione iisdem sese accommodare
poterit.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c8" id="id4c8"></a><h4>Caput 8</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Quicquid in rerum natura datur quod judicamus malum esse
sive posse impedire quominus existere et vita rationali frui
queamus, id a nobis removere ea via quæ securior videtur,
licet et quicquid contra datur quod judicamus bonum sive
utile esse ad nostrum esse conservandum et vita rationali
fruendum, id ad nostrum usum capere et eo quocunque modo uti
nobis licet et absolute id unicuique summo naturæ jure
facere licet quod ad ipsius utilitatem conferre judicat.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c9" id="id4c9"></a><h4>Caput 9</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#4c7">4c7</a><br /></p></div>
<p>Nihil magis cum natura alicujus rei convenire potest quam
reliqua ejusdem speciei individua adeoque
(per <a href="#4c7">caput 7</a>) nihil homini ad
suum esse conservandum et vita rationali fruendum utilius
datur quam homo qui ratione ducitur. Deinde quia inter res
singulares nihil novimus quod homine qui ratione ducitur,
sit præstantius, nulla ergo re magis potest unusquisque
ostendere quantum arte et ingenio valeat quam in hominibus
ita educandis ut tandem ex proprio rationis imperio
vivant.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c10" id="id4c10"></a><h4>Caput 10</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Quatenus homines invidia aut aliquo odii affectu in se
invicem feruntur eatenus invicem contrarii sunt et
consequenter eo magis timendi quo plus possunt quam reliqua
naturæ individua.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c11" id="id4c11"></a><h4>Caput 11</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Animi tamen non armis sed amore et generositate
vincuntur.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c12" id="id4c12"></a><h4>Caput 12</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hominibus apprime utile est consuetudines jungere seseque
iis vinculis astringere quibus aptius de se omnibus unum
efficiant et absolute ea agere quæ firmandis amicitiis
inserviunt.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c13" id="id4c13"></a><h4>Caput 13</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Sed ad hæc ars et vigilantia requiritur. Sunt enim homines
varii (nam rari sunt qui ex rationis præscripto vivunt) et
tamen plerumque invidi et magis ad vindictam quam ad
misericordiam proclives. Unumquemque igitur ex ipsius
ingenio ferre et sese continere ne eorum affectus imitetur,
singularis animi potentiæ opus est. At qui contra homines
carpere et vitia potius exprobrare quam virtutes docere et
hominum animos non firmare sed frangere norunt, ii et sibi
et reliquis molesti sunt; unde multi præ nimia scilicet
animi impatientia falsoque religionis studio inter bruta
potius quam inter homines vivere maluerunt ut pueri vel
adolescentes qui parentum jurgia æquo animo ferre nequeunt,
militatum confugiunt et incommoda belli et imperium
tyrannidis præ domesticis commodis et paternis
admonitionibus eligunt et quidvis oneris sibi imponi
patiuntur dummodo parentes ulciscantur.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c14" id="id4c14"></a><h4>Caput 14</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Quamvis igitur homines omnia plerumque ex sua libidine
moderentur, ex eorum tamen communi societate multo plura
commoda quam damna sequuntur. Quare satius est eorum
injurias æquo animo ferre et studium iis adhibere quæ
concordiæ et amicitiæ conciliandæ inserviunt.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c15" id="id4c15"></a><h4>Caput 15</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#437sc1">437sc1</a><br /><a href="#437sc2">437sc2</a><br /><a href="#446sc">446sc</a><br /><a href="#473sc">473sc</a><br /></p></div>
<p>Quæ concordiam gignunt sunt illa quæ ad justitiam,
æquitatem et honestatem referuntur. Nam homines præter id
quod injustum et iniquum est, etiam ægre ferunt quod turpe
habetur sive quod aliquis receptos civitatis mores
aspernatur. Amori autem conciliando illa apprime necessaria
sunt quæ ad religionem et pietatem spectant. De quibus vide
<a href="#437sc1">scholia I</a>
et <a href="#437sc2">II propositionis 37</a> et
<a href="#446sc">scholium propositionis 46</a> et
<a href="#473sc">scholium propositionis 73 partis
IV</a>.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c16" id="id4c16"></a><h4>Caput 16</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Solet præterea concordia ex metu plerumque gigni sed sine
fide. Adde quod metus ex animi impotentia oritur et
propterea ad rationis usum non pertinet ut nec commiseratio
quamvis pietatis speciem præ se ferre videatur.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c17" id="id4c17"></a><h4>Caput 17</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Vincuntur præterea homines etiam largitate, præcipue ii qui
non habent unde comparare possint illa quæ ad vitam
sustentandam necessaria sunt. Attamen unicuique indigenti
auxilium ferre vires et utilitatem viri privati longe
superat. Divitiæ namque viri privati longe impares sunt ad
id suppeditandum. Unius præterea viri facultas limitatior
est quam ut omnes sibi possit amicitia jungere; quare
pauperum cura integræ societati incumbit et ad communem
tantum utilitatem spectat.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c18" id="id4c18"></a><h4>Caput 18</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#470sc">470sc</a><br /><a href="#471sc">471sc</a><br /></p></div>
<p>In beneficiis accipiendis et gratia referenda alia prorsus
debet esse cura, de qua vide <a href="#470sc">scholium
propositionis 70</a> et <a href="#471sc">scholium
propositionis 71 partis IV</a>.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c19" id="id4c19"></a><h4>Caput 19</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#331sc">331sc</a><br /></p></div>
<p>Amor præterea meretricius hoc est generandi libido quæ ex
forma oritur et absolute omnis amor qui aliam causam præter
animi libertatem agnoscit, facile in odium transit nisi,
quod pejus est, species delirii sit atque tum magis
discordia quam concordia
fovetur. Vide <a href="#331sc">scholium propositionis 31
partis III</a>.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c20" id="id4c20"></a><h4>Caput 20</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Ad matrimonium quod attinet, certum est ipsum cum ratione
convenire si cupiditas miscendi corpora non ex sola forma
sed etiam ex amore liberos procreandi et sapienter educandi,
ingeneretur et præterea si utriusque, viri scilicet et
fœminæ amor non solam formam sed animi præcipue
libertatem pro causa habeat.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c21" id="id4c21"></a><h4>Caput 21</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Gignit præterea adulatio concordiam sed fœdo
servitutis crimine vel perfidia; nulli quippe magis
adulatione capiuntur quam superbi qui primi esse volunt nec
sunt.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c22" id="id4c22"></a><h4>Caput 22</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#457sc">457sc</a><br /></p></div>
<p>Abjectioni falsa pietatis et religionis species inest. Et
quamvis abjectio superbiæ sit contraria, est tamen abjectus
superbo proximus. Vide <a href="#457sc">scholium
propositionis 57 partis IV</a>.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c23" id="id4c23"></a><h4>Caput 23</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Confert præterea concordiæ pudor in iis tantum quæ celari
non possunt. Deinde quia ipse pudor species est tristitiæ,
ad rationis usum non spectat.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c24" id="id4c24"></a><h4>Caput 24</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Cæteri tristitiæ erga homines affectus directe justitiæ,
æquitati, honestati, pietati et religioni opponuntur et
quamvis indignatio æquitatis speciem præ se ferre videatur,
ibi tamen sine lege vivitur ubi unicuique de factis alterius
judicium ferre et suum vel alterius jus vindicare licet.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c25" id="id4c25"></a><h4>Caput 25</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#437sc1">437sc1</a><br /></p></div>
<p>Modestia hoc est cupiditas hominibus placendi quæ ex
ratione determinatur, ad pietatem (ut
in <a href="#437sc1">scholio I propositionis 37 partis
IV</a> diximus) refertur. Sed si ex affectu oriatur,
ambitio est sive cupiditas qua homines falsa pietatis
imagine plerumque discordias et seditiones concitant. Nam
qui reliquos consilio aut re juvare cupit ut simul summo
fruantur bono, is apprime studebit eorum sibi amorem
conciliare; non autem eos in admirationem traducere ut
disciplina ex ipso habeat vocabulum nec ullas absolute
invidiæ causas dare. In communibus deinde colloquiis cavebit
hominum vitia referre et de humana impotentia non nisi parce
loqui curabit : at largiter de humana virtute seu potentia
et qua via possit perfici ut sic homines non ex metu aut
aversione sed solo lætitiæ affectu, moti ex rationis
præscripto quantum in se est, conentur vivere.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c26" id="id4c26"></a><h4>Caput 26</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Præter homines nihil singulare in natura novimus cujus
mente gaudere et quod nobis amicitia aut aliquo
consuetudinis genere jungere possumus adeoque quicquid in
rerum natura extra homines datur, id nostræ utilitatis ratio
conservare non postulat sed pro ejus vario usu conservare,
destruere vel quocunque modo ad nostrum usum adaptare nos
docet.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c27" id="id4c27"></a><h4>Caput 27</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#438">438</a><br /><a href="#439">439</a><br /></p></div>
<p>Utilitas quam ex rebus quæ extra nos sunt, capimus, est
præter experientiam et cognitionem quam acquirimus ex eo
quod easdem observamus et ex his formis in alias mutamus,
præcipua corporis conservatio et hac ratione res illæ
imprimis utiles sunt quæ corpus ita alere et nutrire possunt
ut ejus omnes partes officio suo recte fungi queant. Nam quo
corpus aptius est ut pluribus modis possit affici et corpora
externa pluribus modis afficere, eo mens ad cogitandum est
aptior (vide <a href="#438">propositiones 38</a>
et <a href="#439">39 partis IV</a>). At hujus
notæ perpauca in natura esse videntur; quare ad corpus ut
requiritur nutriendum necesse est multis naturæ diversæ
alimentis uti. Quippe humanum corpus ex plurimis diversæ
naturæ partibus componitur quæ continuo alimento indigent et
vario ut totum corpus ad omnia quæ ex ipsius natura sequi
possunt, æque aptum sit et consequenter ut mens etiam æque
apta sit ad plura concipiendum.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c28" id="id4c28"></a><h4>Caput 28</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Ad hæc autem comparandum vix uniuscujusque vires
sufficerent nisi homines operas mutuas traderent. Verum
omnium rerum compendium pecunia attulit, unde factum ut ejus
imago mentem vulgi maxime occupare soleat quia vix ullam
lætitiæ speciem imaginari possunt nisi concomitante nummorum
idea tanquam causa.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c29" id="id4c29"></a><h4>Caput 29</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Sed hoc vitium eorum tantum est qui non ex indigentia nec
propter necessitates nummos quærunt sed quia lucri artes
didicerunt quibus se magnifice efferunt. Cæterum corpus ex
consuetudine pascunt sed parce quia tantum de suis bonis se
perdere credunt quantum sui corporis conservationi
impendunt. At qui verum nummorum usum norunt et divitiarum
modum ex sola indigentia moderantur, paucis contenti
vivunt.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c30" id="id4c30"></a><h4>Caput 30</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#444sc">444sc</a><br /><a href="#460sc">460sc</a><br /></p></div>
<p>Cum igitur res illæ sint bonæ quæ corporis partes juvant ut
suo officio fungantur et lætitia in eo consistat quod
hominis potentia quatenus mente et corpore constat, juvatur
vel augetur, sunt ergo illa omnia quæ lætitiam afferunt,
bona. Attamen quoniam contra non eum in finem res agunt ut
nos lætitia afficiant nec earum agendi potentia ex nostra
utilitate temperatur et denique quoniam lætitia plerumque ad
unam corporis partem potissimum refertur, habent ergo
plerumque lætitiæ affectus (nisi ratio et vigilantia adsit)
et consequenter cupiditates etiam quæ ex iisdem generantur,
excessum; ad quod accedit quod ex affectu id primum habeamus
quod in præsentia suave est nec futura æquali animi affectu
æstimare possumus. Vide <a href="#444sc">scholium
propositionis 44</a> et <a href="#460sc">scholium
propositionis 60 partis IV</a>.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c31" id="id4c31"></a><h4>Caput 31</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#445sc">445sc</a><br /></p></div>
<p>At superstitio id contra videtur statuere bonum esse quod
tristitiam et id contra malum quod lætitiam affert. Sed ut
jam diximus (vide <a href="#445sc">scholium
propositionis 45 partis IV</a>) nemo nisi invidus mea
impotentia et incommodo delectatur. Nam quo majore lætitia
afficimur, eo ad majorem perfectionem transimus et
consequenter eo magis de natura divina participamus nec
lætitia unquam mala esse potest quam nostræ utilitatis vera
ratio moderatur. At qui contra metu ducitur et bonum ut
malum vitet, agit, is ratione non ducitur.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="4c32" id="id4c32"></a><h4>Caput 32</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Sed humana potentia admodum limitata est et a potentia
causarum externarum infinite superatur atque adeo potestatem
absolutam non habemus res quæ extra nos sunt, ad nostrum
usum aptandi. Attamen ea quæ nobis eveniunt contra id quod
nostræ utilitatis ratio postulat æquo animo feremus si
conscii simus nos functos nostro officio fuisse et potentiam
quam habemus non potuisse se eo usque extendere ut eadem
vitare possemus nosque partem totius naturæ esse cujus
ordinem sequimur. Quod si clare et distincte intelligamus,
pars illa nostri quæ intelligentia definitur hoc est pars
melior nostri, in eo plane acquiescet et in ea acquiescentia
perseverare conabitur. Nam quatenus intelligimus nihil
appetere nisi id quod necessarium est nec absolute nisi in
veris acquiescere possumus adeoque quatenus hæc recte
intelligimus eatenus conatus melioris partis nostri cum
ordine totius naturæ convenit.</p>
</div>
</div>
<h2><a name="p5" id="p5"></a>Pars 5 : De potentia intellectus seu de libertate humana</h2><ul><li><a href="#5pr">Praefatio</a></li><li><a href="#5a">Axiomata</a></li><li><a href="#501">Propositio 1</a> -
Prout cogitationes rerumque ideæ ordinantur et concatenantur
in mente, ita corporis affectiones seu rerum imagines ad
amussim ordinantur et concatenantur in corpore.
</li><li><a href="#502">Propositio 2</a> -
Si animi commotionem seu affectum a causæ externæ cogitatione
amoveamus et aliis jungamus cogitationibus, tum amor seu odium
erga causam externam ut et animi fluctuationes quæ ex his
affectibus oriuntur, destruentur.
</li><li><a href="#503">Propositio 3</a> -
Affectus qui passio est, desinit esse passio simulatque ejus
claram et distinctam formamus ideam.
</li><li><a href="#504">Propositio 4</a> -
Nulla est corporis affectio cujus aliquem clarum et
distinctum non possumus formare conceptum.
</li><li><a href="#505">Propositio 5</a> -
Affectus erga rem quam simpliciter et non ut necessariam
neque ut possibilem neque ut contingentem imaginamur, cæteris
paribus omnium est maximus.
</li><li><a href="#506">Propositio 6</a> -
Quatenus mens res omnes ut necessarias intelligit eatenus
majorem in affectus potentiam habet seu minus ab iisdem
patitur.
</li><li><a href="#507">Propositio 7</a> -
Affectus qui ex ratione oriuntur vel excitantur, si ratio
temporis habeatur, potentiores sunt iis qui ad res singulares
referuntur quas ut absentes contemplamur.
</li><li><a href="#508">Propositio 8</a> -
Quo affectus aliquis a pluribus causis simul concurrentibus
excitatur, eo major est.
</li><li><a href="#509">Propositio 9</a> -
Affectus qui ad plures et diversas causas refertur quas mens
cum ipso affectu simul contemplatur, minus noxius est et minus
per ipsum patimur et erga unamquamque causam minus afficimur
quam alius æque magnus affectus qui ad unam solam vel
pauciores causas refertur.
</li><li><a href="#510">Propositio 10</a> -
Quamdiu affectibus qui nostræ naturæ sunt contrarii, non
conflictamur tamdiu potestatem habemus ordinandi et
concatenandi corporis affectiones secundum ordinem ad
intellectum.
</li><li><a href="#511">Propositio 11</a> -
Quo imago aliqua ad plures res refertur, eo frequentior est
seu sæpius viget et mentem magis occupat.
</li><li><a href="#512">Propositio 12</a> -
Rerum imagines facilius imaginibus quæ ad res referuntur quas
clare et distincte intelligimus, junguntur quam aliis.
</li><li><a href="#513">Propositio 13</a> -
Quo imago aliqua pluribus aliis juncta est, eo sæpius
viget.
</li><li><a href="#514">Propositio 14</a> -
Mens efficere potest ut omnes corporis affectiones seu rerum
imagines ad Dei ideam referantur.
</li><li><a href="#515">Propositio 15</a> -
Qui se suosque affectus clare et distincte intelligit, Deum
amat et eo magis quo se suosque affectus magis intelligit.
</li><li><a href="#516">Propositio 16</a> -
Hic erga Deum amor mentem maxime occupare debet.
</li><li><a href="#517">Propositio 17</a> -
Deus expers est passionum nec ullo lætitiæ aut tristitiæ
affectu afficitur.
</li><li><a href="#518">Propositio 18</a> -
Nemo potest Deum odio habere.
</li><li><a href="#519">Propositio 19</a> -
Qui Deum amat, conari non potest ut Deus ipsum contra
amet.
</li><li><a href="#520">Propositio 20</a> -
Hic erga Deum amor neque invidiæ neque zelotypiæ affectu
inquinari potest sed eo magis fovetur quo plures homines eodem
amoris vinculo cum Deo junctos imaginamur.
</li><li><a href="#521">Propositio 21</a> -
Mens nihil imaginari potest neque rerum præteritarum
recordari nisi durante corpore.
</li><li><a href="#522">Propositio 22</a> -
In Deo tamen datur necessario idea quæ hujus et illius
corporis humani essentiam sub æternitatis specie exprimit.
</li><li><a href="#523">Propositio 23</a> -
Mens humana non potest cum corpore absolute destrui sed ejus
aliquid remanet quod æternum est.
</li><li><a href="#524">Propositio 24</a> -
Quo magis res singulares intelligimus eo magis Deum
intelligimus.
</li><li><a href="#525">Propositio 25</a> -
Summus mentis conatus summaque virtus est res intelligere
tertio cognitionis genere.
</li><li><a href="#526">Propositio 26</a> -
Quo mens aptior est ad res tertio cognitionis genere
intelligendum, eo magis cupit res eodem hoc cognitionis genere
intelligere.
</li><li><a href="#527">Propositio 27</a> -
Ex hoc tertio cognitionis genere summa quæ dari potest mentis
acquiescentia, oritur.
</li><li><a href="#528">Propositio 28</a> -
Conatus seu cupiditas cognoscendi res tertio cognitionis
genere oriri non potest ex primo, at quidem ex secundo
cognitionis genere.
</li><li><a href="#529">Propositio 29</a> -
Quicquid mens sub specie æternitatis intelligit, id ex eo non
intelligit quod corporis præsentem actualem existentiam
concipit sed ex eo quod corporis essentiam concipit sub specie
æternitatis.
</li><li><a href="#530">Propositio 30</a> -
Mens nostra quatenus se et corpus sub æternitatis specie
cognoscit eatenus Dei cognitionem necessario habet scitque se
in Deo esse et per Deum concipi.
</li><li><a href="#531">Propositio 31</a> -
Tertium cognitionis genus pendet a mente tanquam a formali
causa quatenus mens ipsa æterna est.
</li><li><a href="#532">Propositio 32</a> -
Quicquid intelligimus tertio cognitionis genere, eo
delectamur et quidem concomitante idea Dei tanquam causa.
</li><li><a href="#533">Propositio 33</a> -
Amor Dei intellectualis qui ex tertio cognitionis genere
oritur, est æternus.
</li><li><a href="#534">Propositio 34</a> -
Mens non nisi durante corpore obnoxia est affectibus qui ad
passiones referuntur.
</li><li><a href="#535">Propositio 35</a> -
Deus se ipsum amore intellectuali infinito amat.
</li><li><a href="#536">Propositio 36</a> -
Mentis amor intellectualis erga Deum est ipse Dei amor quo
Deus se ipsum amat, non quatenus infinitus est sed quatenus
per essentiam humanæ mentis sub specie æternitatis
consideratam explicari potest hoc est mentis erga Deum amor
intellectualis pars est infiniti amoris quo Deus se ipsum
amat.
</li><li><a href="#537">Propositio 37</a> -
Nihil in natura datur quod huic amori intellectuali sit
contrarium sive quod ipsum possit tollere.
</li><li><a href="#538">Propositio 38</a> -
Quo plures res secundo et tertio cognitionis genere mens
intelligit, eo minus ipsa ab affectibus qui mali sunt, patitur
et mortem minus timet.
</li><li><a href="#539">Propositio 39</a> -
Qui corpus ad plurima aptum habet, is mentem habet cujus
maxima pars est æterna.
</li><li><a href="#540">Propositio 40</a> -
Quo unaquæque res plus perfectionis habet, eo magis agit et
minus patitur et contra quo magis agit, eo perfectior est.
</li><li><a href="#541">Propositio 41</a> -
Quamvis nesciremus mentem nostram æternam esse, pietatem
tamen et religionem et absolute omnia quæ ad animositatem et
generositatem referri ostendimus in quarta parte, prima
haberemus.
</li><li><a href="#542">Propositio 42</a> -
Beatitudo non est virtutis præmium sed ipsa virtus nec eadem
gaudemus quia libidines coercemus sed contra quia eadem
gaudemus, ideo libidines coercere possumus.
</li></ul>
<div class="entitas"><a name="5pr" id="id5pr"></a><h3>Praefatio</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Transeo tandem ad alteram Ethices partem quæ est de modo sive
via quæ ad libertatem ducit. In hac ergo de potentia rationis
agam ostendens quid ipsa ratio in affectus possit et deinde
quid mentis libertas seu beatitudo sit, ex quibus videbimus
quantum sapiens potior sit ignaro. Quomodo autem et qua via
debeat intellectus perfici et qua deinde arte corpus sit
curandum ut possit suo officio recte fungi, huc non pertinet;
hoc enim ad medicinam, illud autem ad logicam spectat. Hic
igitur ut dixi de sola mentis seu rationis potentia agam et
ante omnia quantum et quale imperium in affectus habeat ad
eosdem coercendum et moderandum ostendam. Nam nos in ipsos
imperium absolutum non habere jam supra demonstravimus. Stoici
tamen putarunt eosdem a nostra voluntate absolute pendere
nosque iis absolute imperare posse. Attamen ab experientia
reclamante, non vero ex suis principiis coacti sunt fateri
usum et studium non parvum requiri ad eosdem coercendum et
moderandum; quod quidam exemplo duorum canum (si recte memini)
unius scilicet domestici, alterius venatici conatus est
ostendere nempe quia usu efficere tandem potuit ut domesticus
venari, venaticus contra a leporibus sectandis abstinere
assuesceret. Huic opinioni non parum favet Cartesius. Nam
statuit animam seu mentem unitam præcipue esse cuidam parti
cerebri, glandulæ scilicet pineali dictæ cujus ope mens motus
omnes qui in corpore excitantur, et objecta externa sentit
quamque mens eo solo quod vult, varie movere potest. Hanc
glandulam in medio cerebri ita suspensam esse statuit ut
minimo spirituum animalium motu possit moveri. Deinde statuit
quod hæc glans tot variis modis in medio cerebro suspendatur
quot variis modis spiritus animales in eandem impingunt et
quod præterea tot varia vestigia in eadem imprimantur quot
varia objecta externa ipsos spiritus animales versus eandem
propellunt, unde fit ut si glans postea ab animæ voluntate
illam diversimode movente hoc aut illo modo suspendatur quo
semel fuit suspensa a spiritibus hoc aut illo modo agitatis,
tum ipsa glans ipsos spiritus animales eodem modo propellet et
determinabit ac antea a simili glandulæ suspensione repulsi
fuerant. Præterea statuit unamquamque mentis voluntatem natura
esse unitam certo cuidam glandis motui. Exempli gratia si quis
voluntatem habet objectum remotum intuendi, hæc voluntas
efficiet ut pupilla dilatetur sed si de sola dilatanda pupilla
cogitet, nihil proderit ejus rei habere voluntatem quia natura
non junxit motum glandis qui inservit impellendis spiritibus
versus nervum opticum modo conveniente dilatandæ vel
contrahendæ pupillæ cum voluntate eandem dilatandi vel
contrahendi sed demum cum voluntate intuendi objecta remota
vel proxima. Denique statuit quod etsi unusquisque motus hujus
glandulæ videatur connexus esse per naturam singulis ex
nostris cogitationibus ab initio nostræ vitæ, aliis tamen per
habitum possunt jungi, quod probare conatur articulo 50 partis
I de passionibus animæ. Ex his concludit nullam esse tam
imbecillem animam quæ non possit cum bene dirigitur, acquirere
potestatem absolutam in suas passiones. Nam hæ ut ab eo
definiuntur, sunt "perceptiones aut sensus aut commotiones
animæ quæ ad eam speciatim referuntur quæque nota bene
producuntur, conservantur et corroborantur per aliquem motum
spirituum" (vide articulum 27 partis I passionum animæ). At
quandoquidem cuilibet voluntati possumus jungere motum
quemcunque glandis et consequenter spirituum et determinatio
voluntatis a sola nostra potestate pendet, si igitur nostram
voluntatem certis et firmis judiciis secundum quæ nostræ vitæ
actiones dirigere volumus, determinemus et motus passionum
quas habere volumus, hisce judiciis jungamus, imperium
acquiremus absolutum in nostras passiones. Hæc est clarissimi
hujus viri sententia (quantum ex ipsius verbis conjicio) quam
ego vix credidissem a tanto viro prolatam esse si minus acuta
fuisset. Profecto mirari satis non possum quod vir philosophus
qui firmiter statuerat nihil deducere nisi ex principiis per
se notis et nihil affirmare nisi quod clare et distincte
perciperet et qui toties scholasticos reprehenderat quod per
occultas qualitates res obscuras voluerint explicare,
hypothesin sumat omni occulta qualitate occultiorem. Quid
quæso per mentis et corporis unionem intelligit? Quem inquam
clarum et distinctum conceptum habet cogitationis arctissime
unitæ cuidam quantitatis portiunculæ? Vellem sane ut hanc
unionem per proximam suam causam explicuisset. Sed ille mentem
a corpore adeo distinctam conceperat ut nec hujus unionis nec
ipsius mentis ullam singularem causam assignare potuerit sed
necesse ipsi fuerit ad causam totius Universi hoc est ad Deum
recurrere. Deinde pervelim scire quot motus gradus potest
glandulæ isti pineali mens tribuere et quanta cum vi eandem
suspensam tenere potest. Nam nescio an hæc glans tardius vel
celerius a mente circumagatur quam a spiritibus animalibus et
an motus passionum quos firmis judiciis arcte junximus, non
possint ab iisdem iterum a causis corporeis disjungi; ex quo
sequeretur ut quamvis mens firmiter proposuerit contra
pericula ire atque huic decreto motus audaciæ junxerit, viso
tamen periculo, glans ita suspendatur ut mens non nisi de fuga
possit cogitare et sane cum nulla detur ratio voluntatis ad
motum, nulla etiam datur comparatio inter mentis et corporis
potentiam seu vires et consequenter hujus vires nequaquam
viribus illius determinari possunt. His adde quod nec hæc
glans ita in medio cerebro sita reperiatur ut tam facile
totque modis circumagi possit et quod non omnes nervi ad
cavitates usque cerebri protendantur. Denique omnia quæ de
voluntate ejusque libertate asserit, omitto quandoquidem hæc
falsa esse satis superque ostenderim. Igitur quia mentis
potentia ut supra ostendi, sola intelligentia definitur,
affectuum remedia quæ omnes experiri quidem sed non accurate
observare nec distincte videre credo sola mentis cognitione,
determinabimus et ex eadem illa omnia quæ ad ipsius
beatitudinem spectant, deducemus.</p>
</div>
<div class="entitas"><a name="5a" id="id5a"></a><h3>Axiomata</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<div class="subentitas"><a name="5a1" id="id5a1"></a><h4>Axioma 1</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#507">507</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Si in eodem subjecto duæ contrariæ actiones excitentur,
debebit necessario vel in utraque vel in una sola mutatio
fieri donec desinant contrariæ esse.</em></p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="5a2" id="id5a2"></a><h4>Axioma 2</h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#508sc">508sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#307">307</a><br /></p></div>
<p><em>Effectus potentia definitur potentia ipsius causæ quatenus
ejus essentia per ipsius causæ essentiam explicatur vel
definitur. Patet hoc axioma
ex <a href="#307">propositione 7 partis
III</a>.</em></p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="501" id="id501"></a><h3>Propositio 1</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#510">510</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Prout cogitationes rerumque ideæ ordinantur et concatenantur
in mente, ita corporis affectiones seu rerum imagines ad
amussim ordinantur et concatenantur in corpore.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="501d" id="id501d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#206c">206c</a><br /><a href="#207">207</a><br /><a href="#207c">207c</a><br /><a href="#218">218</a><br /><a href="#302">302</a><br /></p></div>
<p>Ordo et connexio idearum idem est
(per <a href="#207">propositionem 7 partis
II</a>) ac ordo et connexio rerum et vice versa ordo
et connexio rerum idem est
(per <a href="#206c">corollaria propositionum
6</a> et <a href="#207c">7 partis II</a>)
ac ordo et connexio idearum. Quare sicuti ordo et connexio
idearum in mente fit secundum ordinem et concatenationem
affectionum corporis (per <a href="#218">propositionem
18 partis II</a>) sic vice versa
(per <a href="#302">propositionem 2 partis
III</a>) ordo et connexio affectionum corporis fit
prout cogitationes rerumque ideæ ordinantur et concatenantur
in mente. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="502" id="id502"></a><h3>Propositio 2</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#504sc">504sc</a><br /><a href="#520sc">520sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Si animi commotionem seu affectum a causæ externæ cogitatione
amoveamus et aliis jungamus cogitationibus, tum amor seu odium
erga causam externam ut et animi fluctuationes quæ ex his
affectibus oriuntur, destruentur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="502d" id="id502d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#3ad6">3ad6</a><br /><a href="#3ad7">3ad7</a><br /></p></div>
<p>Id enim quod formam amoris vel odii constituit, est lætitia
vel tristitia concomitante idea causæ externæ (per
<a href="#3ad6">definitiones 6</a>
et <a href="#3ad7">7 affectuum</a>); hac igitur
sublata, amoris vel odii forma simul tollitur adeoque hi
affectus et qui ex his oriuntur, destruuntur. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="503" id="id503"></a><h3>Propositio 3</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#518sc">518sc</a><br /><a href="#520sc">520sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Affectus qui passio est, desinit esse passio simulatque ejus
claram et distinctam formamus ideam.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="503d" id="id503d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#221">221</a><br /><a href="#221sc">221sc</a><br /><a href="#303">303</a><br /><a href="#3agd">3agd</a><br /></p></div>
<p>Affectus qui passio est, idea est confusa
(per <a href="#3agd">generalem affectuum
definitionem</a>). Si itaque ipsius affectus claram
et distinctam formemus ideam, hæc idea ab ipso affectu
quatenus ad solam mentem refertur, non nisi ratione
distinguetur (per
<a href="#221">propositionem 21 partis II</a> cum
<a href="#221sc">ejusdem scholio</a>) adeoque
(per <a href="#303">propositionem 3 partis
III</a>) affectus desinet esse passio. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="503c" id="id503c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#542">542</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Affectus igitur eo magis in nostra potestate est et mens ab
eo minus patitur quo nobis est notior.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="504" id="id504"></a><h3>Propositio 4</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#504c">504c</a><br /><a href="#514">514</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Nulla est corporis affectio cujus aliquem clarum et
distinctum non possumus formare conceptum.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="504d" id="id504d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#212">212</a><br /><a href="#213l2">213l2</a><br /><a href="#238">238</a><br /></p></div>
<p>Quæ omnibus communia sunt, non possunt concipi nisi
adæquate (per <a href="#238">propositionem 38 partis
II</a>) adeoque (per <a href="#212">propositionem
12</a> et <a href="#213l2">lemma 2 quod habetur
post scholium propositionis 13 partis II</a>) nulla
est corporis affectio cujus aliquem clarum et distinctum non
possumus formare conceptum. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="504c" id="id504c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#3agd">3agd</a><br /><a href="#504">504</a><br /></p></div>
<p>Hinc sequitur nullum esse affectum cujus non possumus
aliquem clarum et distinctum formare conceptum. Est namque
affectus corporis affectionis idea
(per <a href="#3agd">generalem affectuum
definitionem</a>) quæ propterea
(per <a href="#504">propositionem
præcedentem</a>) aliquem clarum et distinctum
involvere debet conceptum.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="504sc" id="id504sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#520sc">520sc</a><br /><a href="#520sc">520sc</a><br /><a href="#520sc">520sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#136">136</a><br /><a href="#240">240</a><br /><a href="#303">303</a><br /><a href="#331c">331c</a><br /><a href="#437a">437a</a><br /><a href="#437sc1">437sc1</a><br /><a href="#459">459</a><br /><a href="#461">461</a><br /><a href="#502">502</a><br /></p></div>
<p>Quandoquidem nihil datur ex quo aliquis effectus non
sequatur (per <a href="#136">propositionem 36 partis
I</a>) et quicquid ex idea quæ in nobis est adæquata,
sequitur, id omne clare et distincte intelligimus (per
<a href="#240">propositionem 40 partis II</a>)
hinc sequitur unumquemque potestatem habere se suosque
affectus, si non absolute, ex parte saltem clare et
distincte intelligendi et consequenter efficiendi ut ab
iisdem minus patiatur. Huic igitur rei præcipue danda est
opera ut unumquemque affectum quantum fieri potest clare et
distincte cognoscamus ut sic mens ex affectu ad illa
cogitandum determinetur quæ clare et distincte percipit et
in quibus plane acquiescit atque adeo ut ipse affectus a
cogitatione causæ externæ separetur et veris jungatur
cogitationibus; ex quo fiet ut non tantum amor, odium
etc. destruantur (per
<a href="#502">propositionem 2 hujus</a>) sed ut
etiam appetitus seu cupiditates quæ ex tali affectu oriri
solent, excessum habere nequeant
(per <a href="#461">propositionem 61 partis
IV</a>). Nam apprime notandum est unum eundemque esse
appetitum per quem homo tam agere quam pati dicitur. Exempli
gratia cum natura humana ita comparatum esse ostendimus ut
unusquisque appetat ut reliqui ex ipsius ingenio vivant
(vide
<a href="#331c">corollarium propositionis 31 partis
III</a>) qui quidem appetitus in homine qui ratione
non ducitur, passio est quæ ambitio vocatur nec multum a
superbia discrepat et contra in homine qui ex rationis
dictamine vivit, actio seu virtus est quæ pietas
appellatur (vide <a href="#437sc1">scholium I
propositionis 37 partis IV</a>
et <a href="#437a">II demonstrationem ejusdem
propositionis</a>). Et hoc modo omnes appetitus seu
cupiditates eatenus tantum passiones sunt quatenus ex
ideis inadæquatis oriuntur atque eædem virtuti accensentur
quando ab ideis adæquatis excitantur vel generantur. Nam
omnes cupiditates quibus ad aliquid agendum determinamur,
tam oriri possunt ab adæquatis quam ab inadæquatis ideis
(vide
<a href="#459">propositionem 59 partis
IV</a>). Atque hoc (ut eo unde digressus sum
revertar) affectuum remedio quod scilicet in eorum vera
cognitione consistit, nullum præstantius aliud quod a
nostra potestate pendeat, excogitari potest quandoquidem
nulla alia mentis potentia datur quam cogitandi et
adæquatas ideas formandi, ut supra
(per <a href="#303">propositionem 3 partis
III</a>) ostendimus.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="505" id="id505"></a><h3>Propositio 5</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#506">506</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Affectus erga rem quam simpliciter et non ut necessariam
neque ut possibilem neque ut contingentem imaginamur, cæteris
paribus omnium est maximus.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="505d" id="id505d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#235sc">235sc</a><br /><a href="#349">349</a><br /><a href="#411">411</a><br /></p></div>
<p>Affectus erga rem quam liberam esse imaginamur, major est
quam erga necessariam (per <a href="#349">propositionem
49 partis III</a>) et consequenter adhuc major quam
erga illam quam ut possibilem vel contingentem imaginamur
(per
<a href="#411">propositionem 11 partis
IV</a>). At rem aliquam ut liberam imaginari nihil
aliud esse potest quam quod rem simpliciter imaginamur dum
causas a quibus ipsa ad agendum determinata fuit,
ignoramus (per illa quæ in <a href="#235sc">scholio
propositionis 35 partis II</a> ostendimus); ergo
affectus erga rem quam simpliciter imaginamur, cæteris
paribus major est quam erga necessariam, possibilem vel
contingentem et consequenter maximus. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="506" id="id506"></a><h3>Propositio 6</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#510sc">510sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quatenus mens res omnes ut necessarias intelligit eatenus
majorem in affectus potentiam habet seu minus ab iisdem
patitur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="506d" id="id506d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#128">128</a><br /><a href="#129">129</a><br /><a href="#348">348</a><br /><a href="#505">505</a><br /></p></div>
<p>Mens res omnes necessarias esse intelligit (per
<a href="#129">propositionem 29 partis I</a>) et
infinito causarum nexu determinari ad existendum et
operandum (per <a href="#128">propositionem 28 partis
I</a>) adeoque (per <a href="#505">propositionem
præcedentem</a>) eatenus efficit ut ab affectibus qui
ex iis oriuntur, minus patiatur et
(per <a href="#348">propositionem 48 partis
III</a>) minus erga ipsas afficiatur. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="506sc" id="id506sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Quo hæc cognitio quod scilicet res necessariæ sint, magis
circa res singulares quas distinctius et magis vivide
imaginamur, versatur, eo hæc mentis in affectus potentia
major est, quod ipsa etiam experientia testatur. Videmus
enim tristitiam boni alicujus quod periit mitigari simulac
homo qui id perdidit, considerat bonum illud servari nulla
ratione potuisse. Sic etiam videmus quod nemo miseretur
infantis propterea quod nescit loqui, ambulare, ratiocinari
et quod denique tot annos quasi sui inscius vivat. At si
plerique adulti et unus aut alter infans nascerentur, tum
unumquemque misereret infantum quia tum ipsam infantiam non
ut rem naturalem et necessariam sed ut naturæ vitium seu
peccatum consideraret et ad hunc modum plura alia notare
possemus.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="507" id="id507"></a><h3>Propositio 7</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#510sc">510sc</a><br /><a href="#510sc">510sc</a><br /><a href="#520sc">520sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Affectus qui ex ratione oriuntur vel excitantur, si ratio
temporis habeatur, potentiores sunt iis qui ad res singulares
referuntur quas ut absentes contemplamur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="507d" id="id507d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#217">217</a><br /><a href="#238">238</a><br /><a href="#240sc2">240sc2</a><br /><a href="#406">406</a><br /><a href="#409">409</a><br /><a href="#5a1">5a1</a><br /></p></div>
<p>Rem aliquam ut absentem non contemplamur ex affectu quo
eandem imaginamur sed ex eo quod corpus alio afficitur
affectu qui ejusdem rei existentiam secludit (per
<a href="#217">propositionem 17 partis
II</a>). Quare affectus qui ad rem quam ut absentem
contemplamur, refertur, ejus naturæ non est ut reliquas
hominis actiones et potentiam superet (de quibus vide
<a href="#406">propositionem 6 partis IV</a>) sed
contra ejus naturæ est ut ab iis affectionibus quæ
existentiam externæ ejus causæ secludunt, coerceri aliquo
modo possit (per
<a href="#409">propositionem 9 partis IV</a>). At
affectus qui ex ratione oritur, refertur necessario ad
communes rerum proprietates (vide rationis definitionem
in <a href="#240sc2">II scholio propositionis 40 partis
II</a>) quas semper ut præsentes contemplamur (nam
nihil dari potest quod earum præsentem existentiam secludat)
et quas semper eodem modo imaginamur
(per <a href="#238">propositionem 38 partis
II</a>). Quare talis affectus idem semper manet et
consequenter (per <a href="#5a1">axioma 1
hujus</a>) affectus qui eidem sunt contrarii quique a
suis causis externis non foventur, eidem magis magisque sese
accommodare debebunt donec non amplius sint contrarii et
eatenus affectus qui ex ratione oritur, est
potentior. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="508" id="id508"></a><h3>Propositio 8</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#510sc">510sc</a><br /><a href="#511">511</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quo affectus aliquis a pluribus causis simul concurrentibus
excitatur, eo major est.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="508d" id="id508d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#307">307</a><br /><a href="#405">405</a><br /></p></div>
<p>Plures causæ simul plus possunt quam si pauciores essent
(per <a href="#307">propositionem 7 partis
III</a>) adeoque
(per <a href="#405">propositionem 5 partis
IV</a>) quo affectus aliquis a pluribus causis simul
excitatur, eo fortior est. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="508sc" id="id508sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#5a2">5a2</a><br /></p></div>
<p>Hæc propositio patet etiam ex <a href="#5a2">axiomate 2
hujus partis</a>.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="509" id="id509"></a><h3>Propositio 9</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#520sc">520sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Affectus qui ad plures et diversas causas refertur quas mens
cum ipso affectu simul contemplatur, minus noxius est et minus
per ipsum patimur et erga unamquamque causam minus afficimur
quam alius æque magnus affectus qui ad unam solam vel
pauciores causas refertur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="509d" id="id509d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#211">211</a><br /><a href="#307">307</a><br /><a href="#348">348</a><br /><a href="#426">426</a><br /><a href="#427">427</a><br /></p></div>
<p>Affectus eatenus tantum malus seu noxius est quatenus mens
ab eo impeditur quominus possit cogitare
(per <a href="#426">propositiones 26</a>
et <a href="#427">27 partis IV</a>) adeoque ille
affectus a quo mens ad plura simul objecta contemplandum
determinatur, minus noxius est quam alius æque magnus
affectus qui mentem in sola unius aut pauciorum objectorum
contemplatione ita detinet ut de aliis cogitare nequeat,
quod erat primum. Deinde quia mentis essentia hoc est (per
<a href="#307">propositionem 7 partis III</a>)
potentia in sola cogitatione consistit
(per <a href="#211">propositionem 11 partis
II</a>) ergo mens per affectum a quo ad plura simul
contemplandum determinatur, minus patitur quam per æque
magnum affectum qui mentem in sola unius aut pauciorum
objectorum contemplatione occupatam tenet, quod erat
secundum. Denique hic affectus (per
<a href="#348">propositionem 48 partis III</a>)
quatenus ad plures causas externas refertur, est etiam erga
unamquamque minor. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="510" id="id510"></a><h3>Propositio 10</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#539">539</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quamdiu affectibus qui nostræ naturæ sunt contrarii, non
conflictamur tamdiu potestatem habemus ordinandi et
concatenandi corporis affectiones secundum ordinem ad
intellectum.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="510d" id="id510d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#240sc2">240sc2</a><br /><a href="#247sc">247sc</a><br /><a href="#426">426</a><br /><a href="#427">427</a><br /><a href="#430">430</a><br /><a href="#501">501</a><br /></p></div>
<p>Affectus qui nostræ naturæ sunt contrarii hoc est (per
<a href="#430">propositionem 30 partis IV</a>)
qui mali sunt, eatenus mali sunt quatenus impediunt quominus
mens intelligat (per <a href="#427">propositionem 27
partis IV</a>). Quamdiu igitur affectibus qui nostræ
naturæ contrarii sunt, non conflictamur tamdiu mentis
potentia qua res intelligere conatur
(per <a href="#426">propositionem 26 partis
IV</a>) non impeditur atque adeo tamdiu potestatem
habet claras et distinctas ideas formandi et alias ex aliis
deducendi (vide <a href="#240sc2">II scholium
propositionis 40</a> et <a href="#247sc">scholium
propositionis 47 partis II</a>) et consequenter
(per <a href="#501">propositionem 1 hujus</a>)
tamdiu potestatem habemus ordinandi et concatenandi
affectiones corporis secundum ordinem ad
intellectum. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="510sc" id="id510sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#520sc">520sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#218">218</a><br /><a href="#359">359</a><br /><a href="#446">446</a><br /><a href="#446sc">446sc</a><br /><a href="#452">452</a><br /><a href="#463c">463c</a><br /><a href="#506">506</a><br /><a href="#507">507</a><br /><a href="#507">507</a><br /><a href="#508">508</a><br /></p></div>
<p>Hac potestate recte ordinandi et concatenandi corporis
affectiones efficere possumus ut non facile malis affectibus
afficiamur. Nam (per <a href="#507">propositionem 7
hujus</a>) major vis requiritur ad affectus secundum
ordinem ad intellectum ordinatos et concatenatos coercendum
quam incertos et vagos. Optimum igitur quod efficere
possumus quamdiu nostrorum affectuum perfectam cognitionem
non habemus, est rectam vivendi rationem seu certa vitæ
dogmata concipere eaque memoriæ mandare et rebus
particularibus in vita frequenter obviis continuo applicare
ut sic nostra imaginatio late iisdem afficiatur et nobis in
promptu sint semper. Exempli gratia inter vitæ dogmata
posuimus (vide
<a href="#446">propositionem 46 partis IV</a> cum
<a href="#446sc">ejusdem scholio</a>) odium amore
seu generositate vincendum, non autem reciproco odio
compensandum. Ut autem hoc rationis præscriptum semper in
promptu habeamus ubi usus erit, cogitandæ et sæpe meditandæ
sunt communes hominum injuriæ et quomodo et qua via
generositate optime propulsentur; sic enim imaginem injuriæ
imaginationi hujus dogmatis jungemus et nobis (per
<a href="#218">propositionem 18 partis II</a>) in
promptu semper erit ubi nobis injuria afferetur. Quod si
etiam in promptu habuerimus rationem nostri veri utilis ac
etiam boni quod ex mutua amicitia et communi societate
sequitur et præterea quod ex recta vivendi ratione summa
animi acquiescentia oriatur
(per <a href="#452">propositionem 52 partis
IV</a>) et quod homines ut reliqua, ex naturæ
necessitate agant, tum injuria sive odium quod ex eadem
oriri solet, minimam imaginationis partem occupabit et
facile superabitur; vel si ira quæ ex maximis injuriis oriri
solet, non adeo facile superetur, superabitur tamen quamvis
non sine animi fluctuatione, longe minore temporis spatio
quam si hæc non ita præmeditata habuissemus, ut patet
ex <a href="#506">propositione
6</a>, <a href="#507">7</a>
et <a href="#508">8 hujus partis</a>. De
animositate ad metum deponendum eodem modo cogitandum est;
enumeranda scilicet sunt et sæpe imaginanda communia vitæ
pericula et quomodo animi præsentia et fortitudine optime
vitari et superari possunt. Sed notandum quod nobis in
ordinandis nostris cogitationibus et imaginibus semper
attendendum est (per <a href="#463c">corollarium
propositionis 63 partis IV</a>
et <a href="#359">propositionem 59 partis
III</a>) ad illa quæ in unaquaque re bona sunt ut sic
semper ex lætitiæ affectu ad agendum determinemur. Exempli
gratia si quis videt se nimis gloriam sectari, de ejus recto
usu cogitet et in quem finem sectanda sit et quibus mediis
acquiri possit sed non de ipsius abusu et vanitate et
hominum inconstantia vel aliis hujusmodi de quibus nemo nisi
ex animi ægritudine cogitat; talibus enim cogitationibus
maxime ambitiosi se maxime afflictant quando de assequendo
honore quem ambiunt desperant et dum iram evomunt, sapientes
videri volunt. Quare certum est eos gloriæ maxime esse
cupidos qui de ipsius abusu et mundi vanitate maxime
clamant. Nec hoc ambitiosis proprium sed omnibus commune est
quibus fortuna est adversa et qui animo impotentes sunt. Nam
pauper etiam, avarus de abusu pecuniæ et divitum vitiis non
cessat loqui, quo nihil aliud efficit quam se afflictare et
aliis ostendere se non tantum paupertatem suam sed etiam
aliorum divitias iniquo animo ferre. Sic etiam qui male ab
amasia excepti sunt, nihil aliud cogitant quam de mulierum
inconstantia et fallaci animo et reliquis earundem
decantatis vitiis quæ omnia statim oblivioni tradunt simulac
ab amasia iterum recipiuntur. Qui itaque suos affectus et
appetitus ex solo libertatis amore moderari studet, is
quantum potest nitetur virtutes earumque causas noscere et
animum gaudio quod ex earum vera cognitione oritur, implere;
at minime hominum vitia contemplari hominesque obtrectare et
falsa libertatis specie gaudere. Atque hæc qui diligenter
observabit (neque enim difficilia sunt) et exercebit, næ
ille brevi temporis spatio actiones suas ex rationis imperio
plerumque dirigere poterit.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="511" id="id511"></a><h3>Propositio 11</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#512">512</a><br /><a href="#516">516</a><br /><a href="#520sc">520sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quo imago aliqua ad plures res refertur, eo frequentior est
seu sæpius viget et mentem magis occupat.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="511d" id="id511d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#508">508</a><br /></p></div>
<p>Quo enim imago seu affectus ad plures res refertur, eo
plures dantur causæ a quibus excitari et foveri potest quas
omnes mens (per hypothesin) ex ipso affectu simul
contemplatur atque adeo affectus eo frequentior est seu
sæpius viget et (per <a href="#508">propositionem 8
hujus</a>) mentem magis occupat. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="512" id="id512"></a><h3>Propositio 12</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#520sc">520sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Rerum imagines facilius imaginibus quæ ad res referuntur quas
clare et distincte intelligimus, junguntur quam aliis.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="512d" id="id512d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#218">218</a><br /><a href="#240sc2">240sc2</a><br /><a href="#511">511</a><br /></p></div>
<p>Res quas clare et distincte intelligimus, vel rerum
communes proprietates sunt vel quæ ex iis deducuntur (vide
rationis definitionem in <a href="#240sc2">II scholio
propositionis 40 partis II</a>) et consequenter
sæpius (per <a href="#511">propositionem
præcedentem</a>) in nobis excitantur adeoque facilius
fieri potest ut res alias simul cum his quam cum aliis
contemplemur et consequenter (per
<a href="#218">propositionem 18 partis II</a>) ut
facilius cum his quam cum aliis jungantur. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="513" id="id513"></a><h3>Propositio 13</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#520sc">520sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quo imago aliqua pluribus aliis juncta est, eo sæpius
viget.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="513d" id="id513d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#218">218</a><br /></p></div>
<p>Nam quo imago aliqua pluribus aliis juncta est, eo (per
<a href="#218">propositionem 18 partis II</a>)
plures causæ dantur a quibus excitari potest. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="514" id="id514"></a><h3>Propositio 14</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#515">515</a><br /><a href="#516">516</a><br /><a href="#520sc">520sc</a><br /><a href="#520sc">520sc</a><br /><a href="#539">539</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Mens efficere potest ut omnes corporis affectiones seu rerum
imagines ad Dei ideam referantur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="514d" id="id514d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#115">115</a><br /><a href="#504">504</a><br /></p></div>
<p>Nulla est corporis affectio cujus aliquem clarum et
distinctum non possit mens formare conceptum (per
<a href="#504">propositionem 4 hujus</a>) adeoque
efficere potest (per <a href="#115">propositionem 15
partis I</a>) ut omnes ad Dei ideam
referuntur. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="515" id="id515"></a><h3>Propositio 15</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#516">516</a><br /><a href="#520sc">520sc</a><br /><a href="#520sc">520sc</a><br /><a href="#539">539</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Qui se suosque affectus clare et distincte intelligit, Deum
amat et eo magis quo se suosque affectus magis intelligit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="515d" id="id515d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#353">353</a><br /><a href="#3ad6">3ad6</a><br /><a href="#514">514</a><br /></p></div>
<p>Qui se suosque affectus clare et distincte intelligit,
lætatur (per <a href="#353">propositionem 53 partis
III</a>) idque concomitante idea Dei
(per <a href="#514">propositionem
præcedentem</a>) atque adeo
(per <a href="#3ad6">6 affectuum
definitionem</a>) Deum amat et (per eandem rationem)
eo magis quo se suosque affectus magis
intelligit. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="516" id="id516"></a><h3>Propositio 16</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#520sc">520sc</a><br /><a href="#539">539</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Hic erga Deum amor mentem maxime occupare debet.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="516d" id="id516d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#511">511</a><br /><a href="#514">514</a><br /><a href="#515">515</a><br /></p></div>
<p>Est enim hic amor junctus omnibus corporis affectionibus
(per <a href="#514">propositionem 14 hujus</a>)
quibus omnibus fovetur (per <a href="#515">propositionem
15 hujus</a>) atque adeo
(per <a href="#511">propositionem 11 hujus</a>)
mentem maxime occupare debet. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="517" id="id517"></a><h3>Propositio 17</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#517c">517c</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Deus expers est passionum nec ullo lætitiæ aut tristitiæ
affectu afficitur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="517d" id="id517d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#120c2">120c2</a><br /><a href="#2d4">2d4</a><br /><a href="#232">232</a><br /><a href="#3ad2">3ad2</a><br /><a href="#3ad3">3ad3</a><br /><a href="#3agd">3agd</a><br /></p></div>
<p>Ideæ omnes quatenus ad Deum referuntur, veræ sunt (per
<a href="#232">propositionem 32 partis II</a>)
hoc est (per <a href="#2d4">definitionem 4 partis
II</a>) adæquatæ atque adeo
(per <a href="#3agd">affectuum generalem
definitionem</a>) Deus expers est passionum. Deinde
Deus neque ad majorem neque ad minorem perfectionem transire
potest (per <a href="#120c2">II corollarium
propositionis 20 partis I</a>) adeoque
(per <a href="#3ad2">2</a>
et <a href="#3ad3">3 affectuum definitiones</a>)
nullo lætitiæ neque tristitiæ affectu afficitur. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="517c" id="id517c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#519">519</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#3ad6">3ad6</a><br /><a href="#3ad7">3ad7</a><br /><a href="#517">517</a><br /></p></div>
<p>Deus proprie loquendo neminem amat neque odio habet. Nam
Deus (per <a href="#517">propositionem
præcedentem</a>) nullo lætitiæ neque tristitiæ
affectu afficitur et consequenter
(per <a href="#3ad6">6</a>
et <a href="#3ad7">7 affectuum definitiones</a>)
neminem etiam amat neque odio habet.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="518" id="id518"></a><h3>Propositio 18</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#520">520</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Nemo potest Deum odio habere.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="518d" id="id518d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#246">246</a><br /><a href="#247">247</a><br /><a href="#303">303</a><br /><a href="#359">359</a><br /><a href="#3ad7">3ad7</a><br /></p></div>
<p>Idea Dei quæ in nobis est, est adæquata et perfecta (per
<a href="#246">propositiones 46</a>
et <a href="#247">47 partis II</a>) adeoque
quatenus Deum contemplamur eatenus agimus
(per <a href="#303">propositionem 3 partis
III</a>) et consequenter
(per <a href="#359">propositionem 59 partis
III</a>) nulla potest dari tristitia concomitante
idea Dei hoc est (per <a href="#3ad7">7 affectuum
definitionem</a>) nemo Deum odio habere
potest. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="518c" id="id518c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Amor erga Deum in odium verti nequit.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="518sc" id="id518sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#359">359</a><br /><a href="#503">503</a><br /></p></div>
<p>At objici potest quod dum Deum omnium rerum causam
intelligimus, eo ipso Deum tristitiæ causam
consideramus. Sed ad hoc respondeo quod quatenus tristitiæ
causas intelligimus eatenus
(per <a href="#503">propositionem 3 hujus</a>)
ipsa desinit esse passio hoc est (per
<a href="#359">propositionem 59 partis III</a>)
eatenus desinit esse tristitia atque adeo quatenus Deum
tristitiæ causam esse intelligimus eatenus lætamur.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="519" id="id519"></a><h3>Propositio 19</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Qui Deum amat, conari non potest ut Deus ipsum contra
amet.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="519d" id="id519d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#319">319</a><br /><a href="#328">328</a><br /><a href="#517c">517c</a><br /></p></div>
<p>Si homo id conaretur, cuperet ergo
(per <a href="#517c">corollarium propositionis 17
hujus</a>) ut Deus quem amat non esset Deus et
consequenter (per <a href="#319">propositionem 19 partis
III</a>) contristari cuperet, quod
(per <a href="#328">propositionem 28 partis
III</a>) est absurdum. Ergo qui Deum amat
etc. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="520" id="id520"></a><h3>Propositio 20</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Hic erga Deum amor neque invidiæ neque zelotypiæ affectu
inquinari potest sed eo magis fovetur quo plures homines eodem
amoris vinculo cum Deo junctos imaginamur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="520d" id="id520d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#331">331</a><br /><a href="#335sc">335sc</a><br /><a href="#3ad23">3ad23</a><br /><a href="#428">428</a><br /><a href="#436">436</a><br /><a href="#437">437</a><br /><a href="#518">518</a><br /></p></div>
<p>Hic erga Deum amor summum bonum est quod ex dictamine
rationis appetere possumus
(per <a href="#428">propositionem 28 partis
IV</a>) et omnibus hominibus commune est
(per <a href="#436">propositionem 36 partis
IV</a>) et omnes ut eodem gaudeant cupimus
(per <a href="#437">propositionem 37 partis
IV</a>) atque adeo (per <a href="#3ad23">23
affectuum definitionem</a>) invidiæ affectu maculari
nequit neque etiam (per <a href="#518">propositionem 18
hujus</a> et definitionem zelotypiæ, quam vide in
<a href="#335sc">scholio propositionis 35 partis
III</a>) zelotypiæ affectu sed contra (per
<a href="#331">propositionem 31 partis III</a>)
eo magis foveri debet quo plures homines eodem gaudere
imaginamur. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="520sc" id="id520sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#245">245</a><br /><a href="#247sc">247sc</a><br /><a href="#301">301</a><br /><a href="#303">303</a><br /><a href="#405">405</a><br /><a href="#502">502</a><br /><a href="#503">503</a><br /><a href="#504sc">504sc</a><br /><a href="#504sc">504sc</a><br /><a href="#504sc">504sc</a><br /><a href="#507">507</a><br /><a href="#509">509</a><br /><a href="#510sc">510sc</a><br /><a href="#511">511</a><br /><a href="#512">512</a><br /><a href="#513">513</a><br /><a href="#514">514</a><br /><a href="#514">514</a><br /><a href="#515">515</a><br /><a href="#515">515</a><br /><a href="#516">516</a><br /></p></div>
<p>Possumus hoc eodem modo ostendere nullum dari affectum qui
huic amori directe sit contrarius, a quo hic ipse amor
possit destrui atque adeo concludere possumus hunc erga Deum
amorem omnium affectuum est constantissimum nec quatenus ad
corpus refertur, posse destrui nisi cum ipso corpore. Cujus
autem naturæ sit quatenus ad solam mentem refertur, postea
videbimus. Atque his omnia affectuum remedia sive id omne
quod mens in se sola considerata adversus affectus potest,
comprehendi; ex quibus apparet mentis in affectus potentiam
consistere I° in ipsa affectuum cognitione
(vide <a href="#504sc">scholium propositionis 4
hujus</a>). II° in eo quod affectus a cogitatione
causæ externæ quam confuse imaginamur, separat
(vide <a href="#502">propositionem 2</a>
cum <a href="#504sc">eodem scholio propositionis 4
hujus</a>). III° in tempore quo affectiones quæ ad
res quas intelligimus referuntur, illas superant quæ ad res
referuntur quas confuse seu mutilate concipimus (vide
<a href="#507">propositionem 7 hujus</a>). IV° in
multitudine causarum a quibus affectiones quæ ad rerum
communes proprietates vel ad Deum referuntur, foventur (vide
<a href="#509">propositiones 9</a>
et <a href="#511">11 hujus</a>). V° denique in
ordine quo mens suos affectus ordinare et invicem
concatenare potest (vide <a href="#510sc">scholium
propositionis 10</a> et
insuper <a href="#512">propositiones
12</a>, <a href="#513">13</a>
et <a href="#514">14 hujus</a>). Sed ut hæc
mentis in affectus potentia melius intelligatur, venit
apprime notandum quod affectus a nobis magni appellantur
quando unius hominis affectum cum affectu alterius
comparamus et unum magis quam alium eodem affectu
conflictari videmus; vel quando unius ejusdemque hominis
affectus ad invicem comparamus eundemque uno affectu magis
quam alio affici sive moveri comperimus. Nam
(per <a href="#405">propositionem 5 partis
IV</a>) vis cujuscunque affectus definitur potentia
causæ externæ cum nostra comparata. At mentis potentia sola
cognitione definitur; impotentia autem seu passio a sola
cognitionis privatione hoc est ab eo per quod ideæ dicuntur
inadæquatæ, æstimatur; ex quo sequitur mentem illam maxime
pati cujus maximam partem ideæ inadæquatæ constituunt ita ut
magis per id quod patitur quam per id quod agit dignoscatur
et illam contra maxime agere cujus maximam partem ideæ
adæquatæ constituunt ita ut quamvis huic tot inadæquatæ ideæ
quam illi insint, magis tamen per illas quæ humanæ virtuti
tribuuntur quam per has quæ humanam impotentiam arguunt,
dignoscatur. Deinde notandum animi ægritudines et infortunia
potissimum originem trahere ex nimio amore erga rem quæ
multis variationibus est obnoxia et cujus nunquam compotes
esse possumus. Nam nemo de re ulla nisi quam amat sollicitus
anxiusve est neque injuriæ, suspiciones, inimicitiæ
etc. oriuntur nisi ex amore erga res quarum nemo potest
revera esse compos. Ex his itaque facile concipimus quid
clara et distincta cognitio et præcipue tertium illud
cognitionis genus (de quo vide <a href="#247sc">scholium
propositionis 47 partis II</a>) cujus fundamentum est
ipsa Dei cognitio, in affectus potest quos nempe quatenus
passiones sunt, si non absolute tollit
(vide <a href="#503">propositionem 3</a>
cum <a href="#504sc">scholio propositionis 4
hujus</a>) saltem efficit ut minimam mentis partem
constituant (vide <a href="#514">propositionem 14
hujus</a>). Deinde amorem gignit erga rem immutabilem
et æternam (vide <a href="#515">propositionem 15
hujus</a>) et cujus revera sumus compotes (vide
<a href="#245">propositionem 45 partis II</a>) et
qui propterea nullis vitiis quæ in communi amore insunt,
inquinari sed semper major ac major esse potest (per
<a href="#515">propositionem 15 hujus</a>) et
mentis maximam partem occupare
(per <a href="#516">propositionem 16 hujus</a>)
lateque afficere. Atque his omnia quæ præsentem hanc vitam
spectant, absolvi. Nam quod in hujus scholii principio dixi
me his paucis omnia affectuum remedia amplexum esse, facile
poterit unusquisque videre qui ad hæc quæ in hoc scholio
diximus et simul ad mentis ejusque affectuum definitiones et
denique ad <a href="#301">propositiones 1</a>
et <a href="#303">3 partis III</a>
attenderit. Tempus igitur jam est ut ad illa transeam quæ ad
mentis durationem sine relatione ad corpus pertinent.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="521" id="id521"></a><h3>Propositio 21</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#529">529</a><br /><a href="#531">531</a><br /><a href="#534">534</a><br /><a href="#538sc">538sc</a><br /><a href="#540c">540c</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Mens nihil imaginari potest neque rerum præteritarum
recordari nisi durante corpore.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="521d" id="id521d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#208c">208c</a><br /><a href="#217sc">217sc</a><br /><a href="#218sc">218sc</a><br /><a href="#226">226</a><br /></p></div>
<p>Mens actualem sui corporis existentiam non exprimit neque
etiam corporis affectiones ut actuales concipit nisi durante
corpore (per <a href="#208c">corollarium propositionis 8
partis II</a>) et consequenter
(per <a href="#226">propositionem 26 partis
II</a>) nullum corpus ut actu existens concipit nisi
durante suo corpore ac proinde nihil imaginari (vide
imaginationis definitionem in <a href="#217sc">scholio
propositionis 17 partis II</a>) neque rerum
præteritarum recordari potest nisi durante corpore (vide
definitionem memoriæ in
<a href="#218sc">scholio propositionis 18 partis
II</a>). Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="522" id="id522"></a><h3>Propositio 22</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#523">523</a><br /><a href="#523">523</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>In Deo tamen datur necessario idea quæ hujus et illius
corporis humani essentiam sub æternitatis specie exprimit.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="522d" id="id522d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1a4">1a4</a><br /><a href="#116">116</a><br /><a href="#125">125</a><br /><a href="#203">203</a><br /></p></div>
<p>Deus non tantum est causa hujus et illius corporis humani
existentiæ sed etiam essentiæ
(per <a href="#125">propositionem 25 partis
I</a>) quæ propterea per ipsam Dei essentiam
necessario debet concipi (per <a href="#1a4">axioma 4
partis I</a>) idque æterna quadam necessitate
(per <a href="#116">propositionem 16 partis
I</a>) qui quidem conceptus necessario in Deo dari
debet (per
<a href="#203">propositionem 3 partis
II</a>). Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="523" id="id523"></a><h3>Propositio 23</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#529">529</a><br /><a href="#531">531</a><br /><a href="#538">538</a><br /><a href="#540c">540c</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Mens humana non potest cum corpore absolute destrui sed ejus
aliquid remanet quod æternum est.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="523d" id="id523d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#208c">208c</a><br /><a href="#213">213</a><br /><a href="#522">522</a><br /><a href="#522">522</a><br /></p></div>
<p>In Deo datur necessario conceptus seu idea quæ corporis
humani essentiam exprimit
(per <a href="#522">propositionem
præcedentem</a>) quæ propterea aliquid necessario est
quod ad essentiam mentis humanæ pertinet
(per <a href="#213">propositionem 13 partis
II</a>). Sed menti humanæ nullam durationem quæ
tempore definiri potest, tribuimus nisi quatenus corporis
actualem existentiam quæ per durationem explicatur et
tempore definiri potest, exprimit hoc est
(per <a href="#208c">corollarium propositionis 8 partis
II</a>) ipsi durationem non tribuimus nisi durante
corpore. Cum tamen aliquid nihilominus sit id quod æterna
quadam necessitate per ipsam Dei essentiam concipitur (per
<a href="#522">propositionem præcedentem</a>)
erit necessario hoc aliquid quod ad mentis essentiam
pertinet, æternum. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="523sc" id="id523sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Est uti diximus hæc idea quæ corporis essentiam sub specie
æternitatis exprimit, certus cogitandi modus qui ad mentis
essentiam pertinet quique necessario æternus est. Nec tamen
fieri potest ut recordemur nos ante corpus exstitisse
quandoquidem nec in corpore ulla ejus vestigia dari nec
æternitas tempore definiri nec ullam ad tempus relationem
habere potest. At nihilominus sentimus experimurque nos
æternos esse. Nam mens non minus res illas sentit quas
intelligendo concipit quam quas in memoria habet. Mentis
enim oculi quibus res videt observatque, sunt ipsæ
demonstrationes. Quamvis itaque non recordemur nos ante
corpus exstitisse, sentimus tamen mentem nostram quatenus
corporis essentiam sub æternitatis specie involvit, æternam
esse et hanc ejus existentiam tempore definiri sive per
durationem explicari non posse. Mens igitur nostra eatenus
tantum potest dici durare ejusque existentia certo tempore
definiri potest quatenus actualem corporis existentiam
involvit et eatenus tantum potentiam habet rerum existentiam
tempore determinandi easque sub duratione concipiendi.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="524" id="id524"></a><h3>Propositio 24</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#525">525</a><br /><a href="#527">527</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quo magis res singulares intelligimus eo magis Deum
intelligimus.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="524d" id="id524d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#125c">125c</a><br /></p></div>
<p>Patet ex <a href="#125c">corollario propositionis 25
partis I</a>.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="525" id="id525"></a><h3>Propositio 25</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#527">527</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Summus mentis conatus summaque virtus est res intelligere
tertio cognitionis genere.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="525d" id="id525d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#240sc2">240sc2</a><br /><a href="#307">307</a><br /><a href="#4d8">4d8</a><br /><a href="#428">428</a><br /><a href="#524">524</a><br /></p></div>
<p>Tertium cognitionis genus procedit ab adæquata idea
quorundam Dei attributorum ad adæquatam cognitionem essentiæ
rerum (vide hujus definitionem in <a href="#240sc2">II
scholio propositionis 40 partis II</a>) et quo magis
hoc modo res intelligimus eo magis
(per <a href="#524">propositionem
præcedentem</a>) Deum intelligimus ac proinde
(per <a href="#428">propositionem 28 partis
IV</a>) summa mentis virtus hoc est
(per <a href="#4d8">definitionem 8 partis IV</a>)
mentis potentia seu natura sive
(per <a href="#307">propositionem 7 partis
III</a>) summus conatus est res intelligere tertio
cognitionis genere. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="526" id="id526"></a><h3>Propositio 26</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quo mens aptior est ad res tertio cognitionis genere
intelligendum, eo magis cupit res eodem hoc cognitionis genere
intelligere.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="526d" id="id526d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#3ad1">3ad1</a><br /></p></div>
<p>Patet. Nam quatenus concipimus mentem aptam esse ad res hoc
cognitionis genere intelligendum eatenus eandem determinatam
concipimus ad res eodem cognitionis genere intelligendum et
consequenter (per <a href="#3ad1">1 affectuum
definitionem</a>) quo mens ad hoc aptior est, eo
magis hoc cupit. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="527" id="id527"></a><h3>Propositio 27</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#532">532</a><br /><a href="#536sc">536sc</a><br /><a href="#538sc">538sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Ex hoc tertio cognitionis genere summa quæ dari potest mentis
acquiescentia, oritur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="527d" id="id527d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#243">243</a><br /><a href="#3ad2">3ad2</a><br /><a href="#3ad25">3ad25</a><br /><a href="#428">428</a><br /><a href="#524">524</a><br /><a href="#525">525</a><br /></p></div>
<p>Summa mentis virtus est Deum cognoscere
(per <a href="#428">propositionem 28 partis
IV</a>) sive res tertio cognitionis genere
intelligere (per
<a href="#525">propositionem 25 hujus</a>); quæ
quidem virtus eo major est quo mens hoc cognitionis genere
magis res cognoscit (per <a href="#524">propositionem 24
hujus</a>) adeoque qui res hoc cognitionis genere
cognoscit, is ad summam humanam perfectionem transit et
consequenter (per <a href="#3ad2">2 affectuum
definitionem</a>) summa lætitia afficitur idque (per
<a href="#243">propositionem 43 partis II</a>)
concomitante idea sui suæque virtutis ac proinde
(per <a href="#3ad25">25 affectuum
definitionem</a>) ex hoc cognitionis genere summa quæ
dari potest oritur acquiescentia. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="528" id="id528"></a><h3>Propositio 28</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Conatus seu cupiditas cognoscendi res tertio cognitionis
genere oriri non potest ex primo, at quidem ex secundo
cognitionis genere.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="528d" id="id528d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#240sc2">240sc2</a><br /><a href="#240sc2">240sc2</a><br /><a href="#240sc2">240sc2</a><br /><a href="#3ad1">3ad1</a><br /></p></div>
<p>Hæc propositio per se patet. Nam quicquid clare et
distincte intelligimus, id vel per se vel per aliud quod per
se concipitur, intelligimus hoc est ideæ quæ in nobis claræ
et distinctæ sunt sive quæ ad tertium cognitionis genus
referuntur (vide <a href="#240sc2">II scholium
propositionis 40 partis II</a>) non possunt sequi ex
ideis mutilatis et confusis quæ
(per <a href="#240sc2">idem scholium</a>) ad
primum cognitionis genus referuntur sed ex ideis adæquatis
sive (per
<a href="#240sc2">idem scholium</a>) ex secundo
et tertio cognitionis genere ac proinde
(per <a href="#3ad1">1 affectuum
definitionem</a>) cupiditas cognoscendi res tertio
cognitionis genere non potest oriri ex primo, at quidem ex
secundo. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="529" id="id529"></a><h3>Propositio 29</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#531">531</a><br /><a href="#532c">532c</a><br /><a href="#537">537</a><br /><a href="#538">538</a><br /><a href="#540c">540c</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quicquid mens sub specie æternitatis intelligit, id ex eo non
intelligit quod corporis præsentem actualem existentiam
concipit sed ex eo quod corporis essentiam concipit sub specie
æternitatis.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="529d" id="id529d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d8">1d8</a><br /><a href="#1d8e">1d8e</a><br /><a href="#213">213</a><br /><a href="#226">226</a><br /><a href="#244c2">244c2</a><br /><a href="#521">521</a><br /><a href="#523">523</a><br /></p></div>
<p>Quatenus mens præsentem sui corporis existentiam concipit
eatenus durationem concipit quæ tempore determinari potest
et eatenus tantum potentiam habet concipiendi res cum
relatione ad tempus (per <a href="#521">propositionem 21
hujus</a> et <a href="#226">propositionem 26
partis II</a>). At æternitas per durationem explicari
nequit (per <a href="#1d8">definitionem 8 partis
I</a> et
<a href="#1d8e">ipsius explicationem</a>). Ergo
mens eatenus potestatem non habet concipiendi res sub specie
æternitatis sed quia de natura rationis est res sub specie
æternitatis concipere (per <a href="#244c2">II
corollarium propositionis 44 partis II</a>) et ad
mentis naturam etiam pertinet corporis essentiam sub specie
æternitatis concipere (per <a href="#523">propositionem
23 hujus</a>) et præter hæc duo nihil aliud ad mentis
essentiam pertinet (per <a href="#213">propositionem 13
partis II</a>) ergo hæc potentia concipiendi res sub
specie æternitatis ad mentem non pertinet nisi quatenus
corporis essentiam sub specie æternitatis
concipit. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="529sc" id="id529sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#245">245</a><br /><a href="#245sc">245sc</a><br /></p></div>
<p>Res duobus modis a nobis ut actuales concipiuntur vel
quatenus easdem cum relatione ad certum tempus et locum
existere vel quatenus ipsas in Deo contineri et ex naturæ
divinæ necessitate consequi concipimus. Quæ autem hoc
secundo modo ut veræ seu reales concipiuntur, eas sub
æternitatis specie concipimus et earum ideæ æternam et
infinitam Dei essentiam involvunt,
ut <a href="#245">propositione 45 partis II</a>
ostendimus, <a href="#245sc">cujus etiam
scholium</a> vide.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="530" id="id530"></a><h3>Propositio 30</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#531">531</a><br /><a href="#532">532</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Mens nostra quatenus se et corpus sub æternitatis specie
cognoscit eatenus Dei cognitionem necessario habet scitque se
in Deo esse et per Deum concipi.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="530d" id="id530d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d8">1d8</a><br /></p></div>
<p>Æternitas est ipsa Dei essentia quatenus hæc necessariam
involvit existentiam (per <a href="#1d8">definitionem 8
partis I</a>). Res igitur sub specie æternitatis
concipere est res concipere quatenus per Dei essentiam ut
entia realia concipiuntur sive quatenus per Dei essentiam
involvunt existentiam adeoque mens nostra quatenus se et
corpus sub specie æternitatis concipit eatenus Dei
cognitionem necessario habet scitque etc. Q.E.D.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="531" id="id531"></a><h3>Propositio 31</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#533">533</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Tertium cognitionis genus pendet a mente tanquam a formali
causa quatenus mens ipsa æterna est.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="531d" id="id531d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#240">240</a><br /><a href="#240sc2">240sc2</a><br /><a href="#246">246</a><br /><a href="#3d1">3d1</a><br /><a href="#521">521</a><br /><a href="#523">523</a><br /><a href="#529">529</a><br /><a href="#530">530</a><br /></p></div>
<p>Mens nihil sub æternitatis specie concipit nisi quatenus
sui corporis essentiam sub æternitatis specie concipit (per
<a href="#529">propositionem 29 hujus</a>) hoc
est (per <a href="#521">propositiones 21</a>
et <a href="#523">23 hujus</a>) nisi quatenus
æterna est adeoque (per <a href="#530">propositionem
præcedentem</a>) quatenus æterna est, Dei habet
cognitionem, quæ quidem cognitio est necessario adæquata
(per
<a href="#246">propositionem 46 partis II</a>) ac
proinde mens quatenus æterna est, ad illa omnia cognoscendum
est apta quæ ex data hac Dei cognitione consequi possunt
(per
<a href="#240">propositionem 40 partis II</a>)
hoc est ad res tertio cognitionis genere cognoscendum (vide
hujus definitionem in <a href="#240sc2">II scholio
propositionis 40 partis II</a>) cujus propterea mens
(per <a href="#3d1">definitionem 1 partis
III</a>) quatenus æterna est, causa est adæquata seu
formalis. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="531sc" id="id531sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Quo igitur unusquisque hoc cognitionis genere plus pollet,
eo melius sui et Dei conscius est hoc est eo est perfectior
et beatior, quod adhuc clarius ex sequentibus patebit. Sed
hic notandum quod tametsi jam certi sumus mentem æternam
esse quatenus res sub æternitatis specie concipit, nos
tamen, ut ea quæ ostendere volumus facilius explicentur et
melius intelligantur, ipsam tanquam jam inciperet esse et
res sub æternitatis specie intelligere jam inciperet,
considerabimus, ut huc usque fecimus; quod nobis absque ullo
erroris periculo facere licet modo nobis cautio sit nihil
concludere nisi ex perspicuis præmissis.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="532" id="id532"></a><h3>Propositio 32</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#532c">532c</a><br /><a href="#536">536</a><br /><a href="#542">542</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quicquid intelligimus tertio cognitionis genere, eo
delectamur et quidem concomitante idea Dei tanquam causa.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="532d" id="id532d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#3ad25">3ad25</a><br /><a href="#527">527</a><br /><a href="#530">530</a><br /></p></div>
<p>Ex hoc cognitionis genere summa quæ dari potest mentis
acquiescentia (per <a href="#527">propositionem 27
hujus</a>) hoc est (per <a href="#3ad25">25
affectuum definitionem</a>) lætitia oritur eaque
concomitante idea sui et consequenter
(per <a href="#530">propositionem 30 hujus</a>)
concomitante etiam idea Dei tanquam causa. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="532c" id="id532c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#533sc">533sc</a><br /><a href="#535">535</a><br /><a href="#536">536</a><br /><a href="#536">536</a><br /><a href="#542">542</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#3ad6">3ad6</a><br /><a href="#529">529</a><br /><a href="#532">532</a><br /></p></div>
<p>Ex tertio cognitionis genere oritur necessario amor Dei
intellectualis. Nam ex hoc cognitionis genere oritur (per
<a href="#532">propositionem præcedentem</a>)
lætitia concomitante idea Dei tanquam causa hoc est
(per <a href="#3ad6">6 affectuum
definitionem</a>) amor Dei non quatenus ipsum ut
præsentem imaginamur (per
<a href="#529">propositionem 29 hujus</a>) sed
quatenus Deum æternum esse intelligimus et hoc est quod
amorem Dei intellectualem voco.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="533" id="id533"></a><h3>Propositio 33</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#533sc">533sc</a><br /><a href="#537">537</a><br /><a href="#539">539</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Amor Dei intellectualis qui ex tertio cognitionis genere
oritur, est æternus.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="533d" id="id533d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1a3">1a3</a><br /><a href="#1a3">1a3</a><br /><a href="#531">531</a><br /></p></div>
<p>Tertium enim cognitionis genus
(per <a href="#531">propositionem 31 hujus</a> et
<a href="#1a3">axioma 3 partis I</a>) est æternum
adeoque (per <a href="#1a3">idem axioma partis
I</a>) amor qui ex eodem oritur, est etiam necessario
æternus. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="533sc" id="id533sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#532c">532c</a><br /><a href="#533">533</a><br /></p></div>
<p>Quamvis hic erga Deum amor principium non habuerit (per
<a href="#533">propositionem præcedentem</a>)
habet tamen omnes amoris perfectiones perinde ac si ortus
fuisset, sicut in <a href="#532c">corollario
propositionis præcedentis</a> finximus. Nec ulla hic
est differentia nisi quod mens easdem has perfectiones quas
eidem jam accedere finximus æternas habuerit idque
concomitante idea Dei tanquam causa æterna. Quod si lætitia
in transitione ad majorem perfectionem consistit, beatitudo
sane in eo consistere debet quod mens ipsa perfectione sit
prædita.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="534" id="id534"></a><h3>Propositio 34</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Mens non nisi durante corpore obnoxia est affectibus qui ad
passiones referuntur.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="534d" id="id534d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#216c2">216c2</a><br /><a href="#217sc">217sc</a><br /><a href="#3agd">3agd</a><br /><a href="#521">521</a><br /></p></div>
<p>Imaginatio est idea qua mens rem aliquam ut præsentem
contemplatur (vide ejus definitionem
in <a href="#217sc">scholio propositionis 17 partis
II</a>) quæ tamen magis corporis humani præsentem
constitutionem quam rei externæ naturam indicat
(per <a href="#216c2">II corollarium propositionis 16
partis II</a>). Est igitur affectus
(per <a href="#3agd">generalem affectuum
definitionem</a>) imaginatio quatenus corporis
præsentem constitutionem indicat atque adeo
(per <a href="#521">propositionem 21 hujus</a>)
mens non nisi durante corpore obnoxia est affectibus qui ad
passiones referuntur. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="534c" id="id534c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hinc sequitur nullum amorem præter amorem intellectualem
esse æternum.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="534sc" id="id534sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Si ad hominum communem opinionem attendamus, videbimus eos
suæ mentis æternitatis esse quidem conscios sed ipsos eandem
cum duratione confundere eamque imaginationi seu memoriæ
tribuere quam post mortem remanere credunt.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="535" id="id535"></a><h3>Propositio 35</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#536">536</a><br /><a href="#536sc">536sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Deus se ipsum amore intellectuali infinito amat.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="535d" id="id535d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#1d1">1d1</a><br /><a href="#1d6">1d6</a><br /><a href="#111">111</a><br /><a href="#2d6">2d6</a><br /><a href="#203">203</a><br /><a href="#532c">532c</a><br /></p></div>
<p>Deus est absolute infinitus
(per <a href="#1d6">definitionem 6 partis I</a>)
hoc est (per <a href="#2d6">definitionem 6 partis
II</a>) Dei natura gaudet infinita perfectione idque
(per <a href="#203">propositionem 3 partis
II</a>) concomitante idea sui hoc est
(per <a href="#111">propositionem 11</a> et
<a href="#1d1">definitionem 1 partis I</a>) idea
suæ causæ et hoc est quod in <a href="#532c">corollario
propositionis 32 hujus</a> amorem intellectualem esse
diximus.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="536" id="id536"></a><h3>Propositio 36</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#542">542</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Mentis amor intellectualis erga Deum est ipse Dei amor quo
Deus se ipsum amat, non quatenus infinitus est sed quatenus
per essentiam humanæ mentis sub specie æternitatis
consideratam explicari potest hoc est mentis erga Deum amor
intellectualis pars est infiniti amoris quo Deus se ipsum
amat.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="536d" id="id536d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#125c">125c</a><br /><a href="#211c">211c</a><br /><a href="#303">303</a><br /><a href="#532">532</a><br /><a href="#532c">532c</a><br /><a href="#532c">532c</a><br /><a href="#535">535</a><br /></p></div>
<p>Hic mentis amor ad mentis actiones referri debet (per
<a href="#532c">corollarium propositionis 32
hujus</a> et per <a href="#303">propositionem 3
partis III</a>) qui proinde actio est qua mens se
ipsam contemplatur concomitante idea Dei tanquam causa
(per
<a href="#532">propositionem 32 hujus</a>
et <a href="#532c">ejus corollarium</a>) hoc est
(per <a href="#125c">corollarium propositionis 25 partis
I</a> et <a href="#211c">corollarium
propositionis 11 partis II</a>) actio qua Deus
quatenus per mentem humanam explicari potest, seipsum
contemplatur concomitante idea sui atque adeo
(per <a href="#535">propositionem
præcedentem</a>) hic mentis amor pars est infiniti
amoris quo Deus seipsum amat. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="536c" id="id536c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Hinc sequitur quod Deus quatenus seipsum amat, homines amat
et consequenter quod amor Dei erga homines et mentis erga
Deum amor intellectualis unum et idem sit.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="536sc" id="id536sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#542">542</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#115">115</a><br /><a href="#240sc2">240sc2</a><br /><a href="#247sc">247sc</a><br /><a href="#3ad25">3ad25</a><br /><a href="#3ad30">3ad30</a><br /><a href="#527">527</a><br /><a href="#535">535</a><br /></p></div>
<p>Ex his clare intelligimus qua in re nostra salus seu
beatitudo seu libertas consistit nempe in constanti et
æterno erga Deum amore sive in amore Dei erga homines. Atque
hic amor seu beatitudo in sacris codicibus gloria appellatur
nec immerito. Nam sive hic amor ad Deum referatur sive ad
mentem, recte animi acquiescentia quæ revera a gloria
(per <a href="#3ad25">25</a>
et <a href="#3ad30">30 affectuum
definitiones</a>) non distinguitur, appellari
potest. Nam quatenus ad Deum refertur, est
(per <a href="#535">propositionem 35 hujus</a>)
lætitia, liceat hoc adhuc vocabulo uti, concomitante idea
sui ut et quatenus ad mentem refertur (per
<a href="#527">propositionem 27
hujus</a>). Deinde quia nostræ mentis essentia in
sola cognitione consistit cujus principium et fundamentum
Deus est (per <a href="#115">propositionem 15 partis
I</a> et <a href="#247sc">scholium
propositionis 47 partis II</a>) hinc perspicuum
nobis fit quomodo et qua ratione mens nostra secundum
essentiam et existentiam ex natura divina sequatur et
continuo a Deo pendeat; quod hic notare operæ pretium duxi
ut hoc exemplo ostenderem quantum rerum singularium
cognitio quam intuitivam sive tertii generis appellavi
(vide <a href="#240sc2">II scholium propositionis 40
partis II</a>) polleat potiorque sit cognitione
universali quam secundi generis esse dixi. Nam quamvis in
prima parte generaliter ostenderim omnia (et consequenter
mentem etiam humanam) a Deo secundum essentiam et
existentiam pendere, illa tamen demonstratio tametsi
legitima sit et extra dubitationis aleam posita, non ita
tamen mentem nostram afficit quam quando id ipsum ex ipsa
essentia rei cujuscunque singularis quam a Deo pendere
dicimus, concluditur.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="537" id="id537"></a><h3>Propositio 37</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#538">538</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Nihil in natura datur quod huic amori intellectuali sit
contrarium sive quod ipsum possit tollere.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="537d" id="id537d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#529">529</a><br /><a href="#533">533</a><br /></p></div>
<p>Hic intellectualis amor ex mentis natura necessario
sequitur quatenus ipsa ut æterna veritas per Dei naturam
consideratur (per <a href="#533">propositiones
33</a> et <a href="#529">29 hujus</a>). Si
quid ergo daretur quod huic amori esset contrarium, id
contrarium esset vero et consequenter id quod hunc amorem
posset tollere, efficeret ut id quod verum est, falsum
esset, quod (ut per se notum) est absurdum. Ergo nihil in
natura datur etc. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="537sc" id="id537sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#4a">4a</a><br /></p></div>
<p><a href="#4a">Partis quartæ axioma</a> res
singulares respicit quatenus cum relatione ad certum tempus
et locum considerantur, de quo neminem dubitare credo.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="538" id="id538"></a><h3>Propositio 38</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#542">542</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quo plures res secundo et tertio cognitionis genere mens
intelligit, eo minus ipsa ab affectibus qui mali sunt, patitur
et mortem minus timet.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="538d" id="id538d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#211">211</a><br /><a href="#430">430</a><br /><a href="#523">523</a><br /><a href="#529">529</a><br /><a href="#537">537</a><br /></p></div>
<p>Mentis essentia in cognitione consistit
(per <a href="#211">propositionem 11 partis
II</a>); quo igitur mens plures res cognoscit secundo
et tertio cognitionis genere, eo major ejus pars remanet
(per
<a href="#523">propositiones 23</a>
et <a href="#529">29 hujus</a>) et consequenter
(per <a href="#537">propositionem
præcedentem</a>) eo major ejus pars non tangitur ab
affectibus qui nostræ naturæ sunt contrarii hoc est
(per <a href="#430">propositionem 30 partis
IV</a>) qui mali sunt. Quo itaque mens plures res
secundo et tertio cognitionis genere intelligit, eo major
ejus pars illæsa manet et consequenter minus ab affectibus
patitur etc. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="538sc" id="id538sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#539sc">539sc</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#439sc">439sc</a><br /><a href="#521">521</a><br /><a href="#527">527</a><br /></p></div>
<p>Hinc intelligimus id quod in <a href="#439sc">scholio
propositionis 39 partis IV</a> attigi et quod in
hac parte explicare promisi nempe quod mors eo minus est
noxia quo mentis clara et distincta cognitio major est et
consequenter quo mens magis Deum amat. Deinde quia
(per <a href="#527">propositionem 27 hujus</a>)
ex tertio cognitionis genere summa quæ dari potest oritur
acquiescentia, hinc sequitur mentem humanam posse ejus
naturæ esse ut id quod ejus cum corpore perire ostendimus
(vide
<a href="#521">propositionem 21 hujus</a>) in
respectu ad id quod ipsius remanet, nullius sit momenti. Sed
de his mox prolixius.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="539" id="id539"></a><h3>Propositio 39</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Qui corpus ad plurima aptum habet, is mentem habet cujus
maxima pars est æterna.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="539d" id="id539d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#430">430</a><br /><a href="#438">438</a><br /><a href="#510">510</a><br /><a href="#514">514</a><br /><a href="#515">515</a><br /><a href="#516">516</a><br /><a href="#533">533</a><br /></p></div>
<p>Qui corpus ad plurima agendum aptum habet, is minime
affectibus qui mali sunt, conflictatur
(per <a href="#438">propositionem 38 partis
IV</a>) hoc est (per <a href="#430">propositionem
30 partis IV</a>) affectibus qui naturæ nostræ sunt
contrarii atque adeo (per <a href="#510">propositionem
10 hujus</a>) potestatem habet ordinandi et
concatenandi corporis affectiones secundum ordinem ad
intellectum et consequenter efficiendi
(per <a href="#514">propositionem 14 hujus</a>)
ut omnes corporis affectiones ad Dei ideam referantur, ex
quo fiet (per <a href="#515">propositionem 15
hujus</a>) ut erga Deum afficiatur amore qui
(per <a href="#516">propositionem 16 hujus</a>)
mentis maximam partem occupare sive constituere debet ac
proinde (per <a href="#533">propositionem 33
hujus</a>) mentem habet cujus maxima pars est
æterna. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="539sc" id="id539sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#538sc">538sc</a><br /></p></div>
<p>Quia corpora humana ad plurima apta sunt, non dubium est
quin ejus naturæ possint esse ut ad mentes referantur quæ
magnam sui et Dei habeant cognitionem et quarum maxima seu
præcipua pars est æterna atque adeo ut mortem vix
timeant. Sed ut hæc clarius intelligantur, animadvertendum
hic est quod nos in continua vivimus variatione et prout in
melius sive in pejus mutamur, eo felices aut infelices
dicimur. Qui enim ex infante vel puero in cadaver transiit,
infelix dicitur et contra id felicitati tribuitur, quod
totum vitæ spatium mente sana in corpore sano percurrere
potuerimus. Et revera qui corpus habet ut infans vel puer ad
paucissima aptum et maxime pendens a causis externis, mentem
habet quæ in se sola considerata nihil fere sui nec Dei nec
rerum sit conscia et contra qui corpus habet ad plurima
aptum, mentem habet quæ in se sola considerata multum sui et
Dei et rerum sit conscia. In hac vita igitur apprime conamur
ut corpus infantiæ in aliud quantum ejus natura patitur
eique conducit, mutetur quod ad plurima aptum sit quodque ad
mentem referatur quæ sui et Dei et rerum plurimum sit
conscia atque ita ut id omne quod ad ipsius memoriam vel
imaginationem refertur, in respectu ad intellectum vix
alicujus sit momenti, ut in <a href="#538sc">scholio
propositionis præcedentis</a> jam dixi.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="540" id="id540"></a><h3>Propositio 40</h3><div class="ad"><p>Infra :</p><a href="#540c">540c</a><br /></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quo unaquæque res plus perfectionis habet, eo magis agit et
minus patitur et contra quo magis agit, eo perfectior est.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="540d" id="id540d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#2d6">2d6</a><br /><a href="#303">303</a><br /><a href="#303sc">303sc</a><br /></p></div>
<p>Quo unaquæque res perfectior est, eo plus habet realitatis
(per <a href="#2d6">definitionem 6 partis II</a>)
et consequenter (per <a href="#303">propositionem 3
partis III</a> cum <a href="#303sc">ejus
scholio</a>) eo magis agit et minus patitur; quæ
quidem demonstratio inverso ordine eodem modo procedit, ex
quo sequitur ut res contra eo sit perfectior quo magis
agit. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="540c" id="id540c"></a><h4>Corollarium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#303">303</a><br /><a href="#303">303</a><br /><a href="#3agd">3agd</a><br /><a href="#521">521</a><br /><a href="#523">523</a><br /><a href="#529">529</a><br /><a href="#540">540</a><br /></p></div>
<p>Hinc sequitur partem mentis quæ remanet quantacunque ea
sit, perfectiorem esse reliqua. Nam pars mentis æterna (per
<a href="#523">propositiones 23</a>
et <a href="#529">29 hujus</a>) est intellectus
per quem solum nos agere dicimur
(per <a href="#303">propositionem 3 partis
III</a>); illa autem quam perire ostendimus, est ipsa
imaginatio (per <a href="#521">propositionem 21
hujus</a>) per quam solam dicimur pati (per
<a href="#303">propositionem 3 partis III</a> et
<a href="#3agd">generalem affectuum
definitionem</a>) atque adeo
(per <a href="#540">propositionem
præcedentem</a>) illa quantacunque ea sit, hac est
perfectior. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="540sc" id="id540sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#121">121</a><br /></p></div>
<p>Hæc sunt quæ de mente quatenus sine relatione ad corporis
existentiam consideratur, ostendere constitueram; ex quibus
et simul ex <a href="#121">propositione 21 partis
I</a> et aliis apparet quod mens nostra quatenus
intelligit æternus cogitandi modus sit qui alio cogitandi
modo determinatur et hic iterum ab alio et sic in infinitum
ita ut omnes simul Dei æternum et infinitum intellectum
constituant.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="541" id="id541"></a><h3>Propositio 41</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Quamvis nesciremus mentem nostram æternam esse, pietatem
tamen et religionem et absolute omnia quæ ad animositatem et
generositatem referri ostendimus in quarta parte, prima
haberemus.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="541d" id="id541d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#422c">422c</a><br /><a href="#424">424</a><br /></p></div>
<p>Primum et unicum virtutis seu recte vivendi rationis
fundamentum (per <a href="#422c">corollarium
propositionis 22</a> et
per <a href="#424">propositionem 24 partis
IV</a>) est suum utile quærere. Ad illa autem
determinandum quæ ratio utilia esse dictat, nullam rationem
habuimus mentis æternitatis quam demum in hac quinta parte
novimus. Quamvis igitur tum temporis ignoraverimus mentem
esse æternam, illa tamen quæ ad animositatem et
generositatem referri ostendimus, prima habuimus atque adeo
quamvis etiam nunc hoc ipsum ignoraremus, eadem tamen
præscripta prima haberemus. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="541sc" id="id541sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>Communis vulgi persuasio alia videtur esse. Nam plerique
videntur credere se eatenus liberos esse quatenus libidini
parere licet et eatenus de suo jure cedere quatenus ex legis
divinæ præscripto vivere tenentur. Pietatem igitur et
religionem et absolute omnia quæ ad animi fortitudinem
referuntur, onera esse credunt quæ post mortem deponere et
pretium servitutis nempe pietatis et religionis accipere
sperant nec hac spe sola sed etiam et præcipue metu ne diris
scilicet suppliciis post mortem puniantur, inducuntur ut ex
legis divinæ præscripto quantum eorum fert tenuitas et
impotens animus, vivant et nisi hæc spes et metus hominibus
inessent, at contra si crederent mentes cum corpore interire
nec restare miseris pietatis onere confectis vivere longius,
ad ingenium redirent et ex libidine omnia moderari et
fortunæ potius quam sibi parere vellent. Quæ mihi non minus
absurda videntur quam si quis propterea quod non credit se
posse bonis alimentis corpus in æternum nutrire, venenis
potius et lethiferis se exsaturare vellet vel quia videt
mentem non esse æternam seu immortalem, ideo amens mavult
esse et sine ratione vivere : quæ adeo absurda sunt ut vix
recenseri mereantur.</p>
</div>
</div>
<div class="entitas"><a name="542" id="id542"></a><h3>Propositio 42</h3><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p><em>Beatitudo non est virtutis præmium sed ipsa virtus nec eadem
gaudemus quia libidines coercemus sed contra quia eadem
gaudemus, ideo libidines coercere possumus.</em></p>
<div class="subentitas"><a name="542d" id="id542d"></a><h4>Demonstratio</h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
<a href="#303">303</a><br /><a href="#359">359</a><br /><a href="#4d8">4d8</a><br /><a href="#503c">503c</a><br /><a href="#532">532</a><br /><a href="#532c">532c</a><br /><a href="#536">536</a><br /><a href="#536sc">536sc</a><br /><a href="#538">538</a><br /></p></div>
<p>Beatitudo in amore erga Deum consistit
(per <a href="#536">propositionem 36 hujus</a> et
<a href="#536sc">ejus scholium</a>) qui quidem
amor ex tertio cognitionis genere oritur
(per <a href="#532c">corollarium propositionis 32
hujus</a>) atque adeo hic amor
(per <a href="#359">propositiones 59</a>
et <a href="#303">3 partis III</a>) ad mentem
quatenus agit referri debet ac proinde
(per <a href="#4d8">definitionem 8 partis IV</a>)
ipsa virtus est, quod erat primum. Deinde quo mens hoc amore
divino seu beatitudine magis gaudet, eo plus intelligit (per
<a href="#532">propositionem 32 hujus</a>) hoc
est (per <a href="#503c">corollarium propositionis 3
hujus</a>) eo majorem in affectus habet potentiam et
(per <a href="#538">propositionem 38 hujus</a>)
eo minus ab affectibus qui mali sunt, patitur atque adeo ex
eo quod mens hoc amore divino seu beatitudine gaudet,
potestatem habet libidines coercendi et quia humana potentia
ad coercendos affectus in solo intellectu consistit, ergo
nemo beatitudine gaudet quia affectus coercuit sed contra
potestas libidines coercendi ex ipsa beatitudine
oritur. Q.E.D.</p>
</div>
<div class="subentitas"><a name="542sc" id="id542sc"></a><h4>Scholium </h4><div class="ad"><p>Infra :</p></div><div class="ex"><p>Supra :
</p></div>
<p>His omnia quæ de mentis in affectus potentia quæque de
mentis libertate ostendere volueram, absolvi. Ex quibus
apparet quantum sapiens polleat potiorque sit ignaro qui
sola libidine agitur. Ignarus enim præterquam quod a causis
externis multis modis agitatur nec unquam vera animi
acquiescentia potitur, vivit præterea sui et Dei et rerum
quasi inscius et simulac pati desinit, simul etiam esse
desinit. Cum contra sapiens quatenus ut talis consideratur,
vix animo movetur sed sui et Dei et rerum æterna quadam
necessitate conscius, nunquam esse desinit sed semper vera
animi acquiescentia potitur. Si jam via quam ad hæc ducere
ostendi, perardua videatur, inveniri tamen potest. Et sane
arduum debet esse quod adeo raro reperitur. Qui enim posset
fieri si salus in promptu esset et sine magno labore
reperiri posset ut ab omnibus fere negligeretur? Sed omnia
præclara tam difficilia quam rara sunt.</p>
</div>
</div>
</body>
</html>
